«از نفس افتاده» از نفس افتاد!

 مختار فریدنی - ژان لوک گدار، سینماگر فرانسوی-سوئیسی برجسته جهان روز سه‌شنبه ۱۳ سپتامبر در ۹۱ سالگی در‌گذشت.گدار کارگردان، هنرپیشه، سناریست و منتقد سینمایی و یکی از پیشگامان موج نوی سینمای فرانسه بود. سرباز کوچک، نفس بریده، تحقیر، برای همیشه موتزارت، در ستایش عشق و فیلم سوسیالیسم، از جمله آثار زندگی پرکار هنری او به شمار می‌روند.
سالهای پایانی دهه 1960 سالهایی انقلابی و تحول آفرین برای سینمای جهان بودند. جریانهای سینمایی موسوم به موج نو، سینمای بسیاری از کشورها را به طور همزمان در نوردیده و موجب تحولات عظیمی در سینمای آنها شدند. اولین موج نو در سینمای فرانسه به وجود آمد و این تئوریسین های فرانسوی بودند که ابتکار عمل را به دست گرفته و نظریات و ایده های خود را وارد جریانهای سینمایی دیگر کشورها کردند. بعد از فرانسه این اتفاق به تدریج دیگر کشورها نیز تکرار شد، از جمله در سینمای ایران که در آن دوران فاصله زیادی با سینمای واقعی و نقش اصلی خود به عنوان صنعتی هنری داشت. فرا رسیدن موج نو موجب تغییرات شگرفی در سینمای ایران شد و هرچند که بعضی از منتقدین اصولا به وجود چنین جریانی معتقد نبوده و آن را فاقد المانهای لازم برای انتساب به یک جریان سینمایی می دانستند، اما در آن دوران فیلمهایی به وجود آمدند که خارج از چارچوب حاکم بر سینمای بدنه بودند و موفقیتهای زیادی را برای سینمای ایران به همراه داشتند. در این بین ژان لوک گدار، فیلمساز فرانسوی، سلطان حاکم بر سینمای آن دوران بود. وی با انقلابی که بوجود آورد بسیاری از سینماگران را به پیروی از ایده ها و نظریات خود در فیلمسازی واداشت. سینماگران موج نوی ایران نیز که بسیاری از آنها رفت و آمد و تماس نزدیکی با جامعه سینمایی آن دوران فرانسه داشتند، از این تاثیر بی بهره نمانده و بسیاری از آموزه های سینمایی اروپا را وارد جریان سینمای ایران کردند.
خبر مرگ ژان لوک گدار را نخست روزنامه لیبراسیون و به نقل از نزدیکان او منتشر کرد. سایر رسانه‌های فرانسوی هم ساعتی بعد این خبر را تائید کردند.
ژان لوک گدار به‌عنوان یکی از چهره‌های بی‌بدیل سینمای فرانسه در بیش از نیم قرن گذشته به شمار می‌رود. او شکل جدیدی از روایت به زبان سینمایی را وارد عرصه هنر هفتم کرد. دهه‌های آغازین فعالیت او با اوجگیری جنبش‌های هوادار انقلاب فرهنگی مائو در فرانسه و سراسر اروپا همراه بود. سینمای سیاسی برای گدار، سلاحی با هدف کوبیدن سرمایه‌داری، خرده بورژوازی و طبقه کارگر تسلیم شده در برابر رونق اقتصادی سال‌های پس از جنگ (آمبورژوازه) به شمار می‌رفت. نخستین فیلم او «بتن» و نمایش نمای طولانی و پر سر و صدای یک کارگاه ساختمانی برای بیننده‌ای که برای گذران وقت به سینما می‌رفت، نمونه‌ای از این رویکرد هنری-سیاسی است.
گدار به همراه فرانسوا تروفو، مارگاریت دوراس و حتی متعاقبا انیس واردا، شاخص‌ترین چهره‌های موج نوی سینمای فرانسه به شمار می‌روند. شکل متفاوت روایت سینمایی و مخالفت عمدی با معیارهای زیبایی‌شناسانه سینمای تجاری وقت، از ویژگی‌های اصلی موج نو بود که برای همیشه سینمای فرانسه تحت تاثیر قرار داد.
گدار در سال‌های بعد و به‌ویژه پس از فروکش کردن جنبش‌های رهایی بخش اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، از سینمای سیاسی فاصله گرفت. با این حال «فیلم سوسیالیسم» که در سال ۲۰۱۰ کارگردانی شد، احتمالا نشانگر دلبستگی بی‌پایان او به عدالت، آزادی و فراتر از همه رهایی انسان و بازگشت اراده به نوع بشر، به جای انقیاد مناسبات بازار بر زندگی آدم است.
ژان پل بلموندو و الن دو لون، از جمله شناخته‌ترین هنرپیشه‌هایی هستند که با گدار همکاری کردند. ژان لوک گدار، پیش از کارگردانی یکی از منتقدان جدی سینما بود و در راه اندازی و نگارش مطلب برای کایه دو سینما یک چهره کلیدی به شمار می‌رود.
ازنفس‌افتاده نخستین فیلم ژان لوک گدار، کارگردان فرانسوی است که سال ۱۹۶۰ ساخته شد. این فیلم از مشهورترین آثار موج نوی سینمای فرانسه و معروف‌ترین فیلم گدار است. شیوهٔ تازهٔ فیلمسازی گدار، به‌ویژه استفادهٔ جسورانه‌اش از جامپ‌کات بسیار مورد توجه قرار گرفت. این فیلم در اکران اولیه‌اش در فرانسه، نظر بیش از دو میلیون تماشاگر را به خود جلب کرد. این فیلم از آن زمان در نظرسنجی‌های چندسالهٔ مجلهٔ سایت اند ساوند از فیلم‌سازان و منتقدان در زمینه‌های مختلف به عنوان یکی از برترین فیلم‌های ساخته‌شده شناخته شده‌است. در ماه مه ۲۰۱۰ همزمان به سالگرد پنجاه سالگی فیلم نسخهٔ کاملاً ترمیم‌شده فیلم در ایالات متحدهٔ آمریکا اکران شد.