جامعه
همایون اهری- یابان یک بیوم (سرزمین) یا یکنوع اکوسیستم است که بهطور طبیعی در زمرهی بیومهای کلان کرهی زمین به شمار میآید. بیابان به سرزمینهای خشک و کمباران در جغرافیای کره زمین گفته میشود و به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است.بیابانزایی پدیدهای است که در اثر عملکرد نادرست انسان در طبیعت پدید میآید. بیابانزایی یکی از شیوههای تخریب خاک در مناطق خشک، نیمه خشک و کم رطوبت است که بر اثر عوامل مختلف از جمله تغییر آب و هوا و فعالیتهای انسانی اتفاق میافتد. پیشروی بیابانها زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان مستقیماً تحت تأثیر قرار داده و در عین حال زندگی قریب یک میلیون نفر را در بیش از صد کشور به مخاطره میاندازد. بیابانزایی منجر به گسترش فقر در مناطق مختلف میشود. بیابانزایی همچنین منجر به تخریب بالغ بر ۳/۳ میلیارد هکتار از مراتع جهان میشود که ۷۳ درصد تمامی مراتع را تشکیل داده و ظرفیت و قابلیت بسیار بالایی برای انسان و دام دارد. کاهش حاصلخیزی خاک و افت ساختار آن در بیش از ۴۷ درصد مناطق خشک، شامل زمینهای دیم وابسته به باران و تخریب زمینهای زیرکشت آبی که بیش از ۳۰ درصد مناطق پرجمعیت سرزمینهای خشک را دربرمی گیرد از دیگر صدمات بیابانزایی است. نابودی پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی و بیدفاع گذاشتن خاک در مواجهه با سیلاب و باد منجر به افزایش شدید فرسایش آبی و بادی میشود. افزایش سیلهای مخرب و طوفانهای شدید حاصل شیوههای نادرست بهره برداری از طبیعت است. کشورهایی که کمابیش با مساله پیشروی بیابانها دست به گریبان اند، در حال اجرای کنوانسیون از طریق توسعه و اجرای برنامههایی در مقیاسات ملی، بین منطقهای و منطقهای میباشند. معیارهایی در خصوص تدارک و آماده سازی این برنامهها در پیوست شماره پنج کنوانسیون پیرامون اجرای برنامههای منطقهای به تفصیل ذکر گردیده است و آفریقا (که به دلیل شدیدتر بودن پیشروی بیابانها در درجه اول اهمیت قرار دارد)، آسیا، آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب، شمال دریای مدیترانه و قسمتهای مرکزی و شرقی اروپا را در برمیگیرد. بر اساس تجارب پیشین، ضرورت وجود حکومت مردم سالار و دموکراتیک در کنوانسیون مطرح شده است. این خود به مفهوم شرکت اقشار مردم در فعالیتهای مربوطه و ایجاد محیطی خود جوش در زمینه مشارکتهای مردمی است بدین صورت که بومیان هر کدام از نواحی فوقالذکر این امکان را بیابند تا در محافظت زمین از فروسایی سهیم شوند. فلات مرکزی ایران یکی از معروفترین مناطق خشک جهان محسوب میشود. این کشور با مساحت ۱/۶۵ میلیون کیلومتر مربع در جنوب غربی آسیا و در نوار خشک جهان قرار گرفتهاست. حدود ۸۰٪ از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فرایند پیشروی بیابانها قرار دارد. کویر لوت و دشت کویر از بیابانهای اصلی و بزرگ ایراناند. میانگین سالانه ریزش باران در بیابانهای ایران کمتر از ۵۰ میلیمتر میباشد و میانگین سالانه ریزش باران در کل کشور به ۳۲۰ میلیمتر در سال میرسد. بیابانها و مناطق بیابانی بر روی هم ۳۴ میلیون هکتار از اراضی ایران را دربر میگیرند و ۱۲ میلیون هکتار نیز ماسهای بوده یا از شن و ریگ روان پوشیده شدهاست. بارندگی در ایران یک سوم میانگین بارندگی است درحالیکه به دلیل قرارگرفتن بر روی کمربند خشکی جهان تبخیر آب ۳ برابر میانگین جهانی است. از معضلات بخش بیابانزایی کمبود نیروی انسانی و بویژه نیروی انسانی متخصص است متأسفانه تحصیل کردهها در این زمینه زیاد هستند ولی منابع مالی برای جذب آنها وجود ندارد و محدودیت در سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری وجود دارد. مثلاً در استان سیستان و بلوچستان تنها دو نفر نیروی امور بیابانی هستند. همچنین معمولاً بودجههایی که به مناطق اختصاص داده میشود، به برخی دلایل خیلی ناعادلانه بین استانها تقسیم میشود. مثلاً اولویت در بودجه برای مناطق سیستان و بلوچستان است در صورتی که نیاز بودجهای برای طرحهای بیابان زدایی در خوزستان خیلی بیشتر از مناطق دیگر است.