جامعه
در شرایطی که بیماری‌های غیرواگیر در جهان به عامل هشداری برای تغییر و بهبود سبک زندگی تبدیل شده‌اند، آلودگی هوا عامل مهمی در هدر رفت سرمایه کشورها و کاهش طول عمر افراد به واسطه ابتلا به بیماری‌ها است؛ اما، افراد چگونه می‌توانند مواجهه خود را با عامل خطری همچون آلودگی هوا کاهش دهند؟ یکی از روزهای هفته سلامت امسال مربوط به نقش مردم، مسئولین و سمن‌ها در دستیابی به انرژی پاک بود؛ موضوعی که با چالش چند سال اخیر کشور در حوزه آلودگی هوا و بروز بیماری‌های غیرواگیر ناشی از آن گره خورده و این در حالی است که آلودگی هوا و عوارض ناشی از آن مانند سرطان ریه و بیماری‌های قلبی، در هر دقیقه ۱۳ نفر قربانی می‌گیرد و امروزه بحران آب و هوا یک بحران بهداشتی است؛ زیرا آلودگی هوا بر سلامت ما و کره زمین تأثیر می‌گذارد و این درحالی است که علاوه بر خیزش گرد و خاک و آلودگی ناشی از آن، بیش از ۹۰ درصد مردم هوای ناسالم ناشی از سوزاندن سوخت‌های فسیلی را تنفس می‌کنند. دکتر شاهسونی - رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تاکید دارد که آلودگی هوای ناشی از گرد و غبار تفاوتی با آلودگی هوای ناشی از تردد خودروها در فصل سرد سال ندارد و پیش از این نیز گفته بود که «در آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار خطر بروز بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های قلبی، افزایش علائم بیماری‌های تنفسی، افزایش مراجعه به مراکز درمانی به دلیل خس خس سینه و سرفه و تشدید علائم آسم در مبتلایان به این بیماری وجود دارد.» وی همچنین درباره اینکه آیا آلودگی هوای ناشی از گرد و غبار خطرِ کمتری نسبت به آلودگی در فصول سرد سال ناشی از تردد خودروها دارد؟، گفته بود:« این موضوع درست نیست. مبنای آلودگی هوا ذرات معلق و انداره این ذرات یعنی PM۱۰ و PM۲.۵ است و جنس آنها اهمیتی ندارد. ممکن است جنس این دو ذره متفاوت باشد اما در هیچ دستورالعملی نیامده است که جنس خاصی از ذرات معلق تاثیر خاصی بر میزان آلودگی هوا دارند. تاکید اصلی بر غلظت و اندازه ذرات است که در آلودگی هوای ناشی از ترافیک و فصول سرد عمدتا PM۲.۵ است و در گرد و غبار PM۱۰ است.» شاهسونی همچنین عنوان کرده بود که «خطر ناشی از این نوع آلودگی هوا می‌تواند سبب بروز مرگ زودرس نیز باشد.» قاعدتا گستره آسیب‌های آلودگی هوا تنها در این قسمت خلاصه نمی‌شود؛ به طوری که آلودگی دی اکسید نیتروژن نیز می‌تواند بیماری‌های تنفسی بویژه آسم را تشدید کند؛ در حالیکه بهبود سیستم‌های حمل و نقل، پیاده‌روی و دوچرخه سورای باعث ارتقای کیفیت هوا می‌شود. در این شرایط و در حالی که همه نهادها به معضل آلودگی هوا به عنوان چالشی مهم برای سلامتی واقف هستند، اما اقدام مناسبی درجهت کاهش این عامل خطر صورت نمی‌گیرد و تنها در روزهایی که به سختی همان هوای نامطولب را به ریه‌ها وارد می‌کنیم، تنها به تعطیلی مدارس، کاهش ساعت کار ادارات، توصیه عدم خروج سالمندان و کودکان از منزل و نوشیدن شیر و مباحثی از این قبیل اکتفا می‌شود. در شرایطی که بررسی‌ها نشان می‌دهد که تعداد روزهای نامطلوب هوای کلانشهر تهران در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است؛ طی سال قبل در مجموع ۲ روز شرایط پاک، ۲۴۹ روز شرایط قابل قبول، ۱۰۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای همه اقشار در پایتخت ثبت شده است. اولین ماه سال ۱۴۰۱ نیز خالی از روزهای بدون آلودگی نبود. بر اساس اطلاعات ثبت شده در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای تهران، تعداد روزهای قابل قبول فروردین سال ۱۴۰۱ نسبت به سال گذشته سه روز کاهش و تعداد روزهای ناسالم یک روز افزایش یافت؛ حتی یک روز هم با رسیدن شاخص آلودگی هوا به عدد ۳۳۲، پایتخت شرایط خطرناک را تجربه کرد؛ موضوعی که شاید با توجه به افزایش موارد مرگ و میر منتسب به آلودگی هوا بتواند هشداری جدی برای کنترل شرایط باشد. شرایطی که در رابطه با آن پیش‌تر دکتر عباس شاهسونی_ رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گفته بود:« در تهران به طور میانگین در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق رخ داده است و همه اهالی شهر تهران هم تحت تاثیر آلودگی هوا بوده‌اند.» در این رابطه او بیشترین عامل آلودگی هوای کلانشهرها و افزایش غلظت آلاینده‌ها را منابع متحرک، خودروهای دیزلی و موتورسیکلت‌ها معرفی کرده و راهکار برون رفت از این شرایط را تنها در گروی اجرای درست قانون هوای پاک خوانده و گفته است:« با اجرای قانون هوای پاک قرار بود تعداد مرگ و بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا کاهش یابد اما از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ واقعا اتفاق مثبت و تغییر مشخصی در کاهش غلظت آلاینده‌های هوا رخ نداده است. حتی در بعضی سال‌ها افزایش غلظت آلاینده‌ها هم رخ داد. در واقع عملا این قانون اثرگذاری چندانی نداشته است. قانون هوای پاک باید به درستی اجرا شود و مسئولیت همه سازمان‌ها اعم از وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت کشور، سازمان محیط زیست و... که در قانون مشخص است، اجرایی شود.» اما در شرایطی که بیماری‌های غیرواگیر درجهان به عامل هشداری برای تغییر و بهبود سبک زندگی تبدیل شده‌اند، افراد به جز اراده نهادهای مسئول چگونه می‌توانند مواجهه خود را با عامل خطری همچون آلودگی هوا کاهش دهند؟ در این راستا، دکتر مهدی نجمی _ رییس اداره بیماری‌های مزمن تنفسی وزارت بهداشت درباره بروز سرطان ریه و نقش انکار ناپذیر آلودگی هوا در بروز این بیماری، تاکید میکند: مباحثی مانند آلودگی هوا و آلاینده‌های موجود در برخی محیط‌های کاری در صورتی که فرد از وسایل حفاظتی به درستی استفاده نکند و تهویه محیط کار هم درست نباشد، می‌تواند در بروز سرطان ریه موثر باشد.» وی تاکید میکند:« در زمینه آلودگی هوا می‌بایست سیاست‌هایی کلی در کشور اجرا شود و خود افراد به صورت شخصی سعی کنند در زمان‌های آلودگی هوا کمتر در فضای باز قرار گیرند، اما بخش مهمی از این مقوله به سیاست‌های کلان کشوری باز می‌گردد که می‌بایست بازنگری شود. در خصوص سرطان ریه هم طبعا وقتی افراد در معرض آلاینده قرار گیرند، تاثیرات آن بر ریه‌ها اتفاق می‌افتد و تغییرات ژنی و جهش سلول‌ها می‌تواند باعث بروز سرطان ریه شود.» در همین راستا دکتر عباس شاهسونی با اشاره به اینکه امروزه آلودگی هوا یکی از مسائل عمده شهرهای بزرگ جهان شده است، می‌گوید: گسترش شهرنشینی، افزایش جمعیت، رشد بخش‌های صنعتی، حمل و نقل و الگوهای مصرف نامناسب، نگرانی‌ها را نسبت به تشدید آلودگی هوا افزایش داده است که این آلودگی‌ها تاثیرات نامطلوبی بر سلامتی، رفاه و بهره‌وری جامعه دارد. آلودگی هوا یکی از عوامل خطر محیطی مهم است. وی افزود: جوامع از طریق کاهش سطح آلاینده‌های هوا می‌توانند بار بیماری‌های مربوط به سکته، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی حاد و مزمن را کاهش دهند. رهنمود سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۰۵ نشان می‌دهد که کاهش غلظت ذرات PM۱۰ از ۷۰ میکروگرم در متر مکعب به ۲۰ میکروگرم در متر مکعب میزان مرگ را به میزان ۱۵ درصد کاهش می‌دهد. این در حالی است که سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۹ تخمین زده است که آلودگی هوای آزاد و داخلی در مناطق شهری و روستایی سالیانه منجر به بیش از ۷ میلیون مرگ زودرس می‌شود. بر اساس گزارش سازمان جهان بهداشت در سال ۲۰۱۹ در جهان به طور میانگین حدود ۵۴ درصد از مرگ‌های زودرس مربوط به آلودگی هوا و دلیل بیماری ایست قلبی و سکته مغزی و ۷ درصد از مرگ و میرهای ناشی از سرطان ریه است. در حالی که ۱۹ درصد از مرگ و میرها به علت بیماری مزمن انسدادی ریوی است. او با اشاره به اینکه بنابر آخرین گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۱۶ احتمال مرگ در بچه‌های با سن پایین‌تر از ۵ سال در کشورهای کم درآمد به علت مواجهه با آلودگی هوا بیش از ۶۰ برابر بیشتر از کشورهای پردرآمد است، اظهار کرد: تعداد مردمی که در جهان سالانه از آلودگی هوا می‌میرند بیش از ۴ برابر تعداد مردمی است که از ایدز می‌میرند. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با اشاره به اینکه هر سال بیش از ۷ میلیون نفر از مردم جهان از بیماری‌هایی که به علت تنفس هوای آلوده است، دچار مرگ زودرس می‌شوند، خاطرنشان کرد: این بیماری‌ها شامل سرطان ریه، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، عفونت‌های حادتنفسی و بیماری‌های انسداد مزمن ریوی مثل برونشیت و آمفیزم است. در واقع مواجهه با آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در جهان پس از خطرات متابولیک، رژیم غذایی نامناسب و دود سیگار است.