مدیریت سیل

اکبر مختاری فر- امروزه بروز پدیده تغییر اقلیم و دخالت روز افزون بشر در اقلیم جهانی دو سانحه طبیعی خشکسالی و سیل، بخشهاي مختلف کره زمین را تحت تاثیر قرار میدهند.کشور ما نیز در چند سال اخیر به تناوب شاهد وقوع سیلابها و خشکسالی هاي شدید در اکثر نقاط بوده است، به ویژه آنکه بروز توام این دو سانحه طبیعی یکدیگر را تقویت کرده به گونه اي که در اثر وقوع خشکسالی هاي شدید، پوشش گیاهی و رطوبت خاك از بین می رود که این خود عامل تسهیل کننده جریان یافتن سیلابهاي مخرب می باشد. از سوي دیگر بروز  سیلابهاي شدید نیز باعث از بین رفتن اراضی زراعی و شسته شدن خاكهاي حاصلخیز شده که این امر اثرات خشکسالی را در این منطقه تشدید می کند.
اثرات سیل یکی از مهمترین بلایا در جهان است. بیش از نیمی از خسارات سیل در قاره آسیا رخ می دهد. علل سیل ناشی از عوامل طبیعی مانند باران های شدید و جزر و مد بالا و غیره و عوامل انسانی مانند مسدود کردن کانال یا تشدید کانال های زهکشی، استفاده از زمین نامناسب و غیره می باشد. سیل ها ضرر زیان و خساراتی را در زندگی به بار می آورند. افزایش جمعیت ناشی از گسترش شهرنشینی، مناطقی نفوذ پذیر را در برابر سیل های شدید بوجود آورده است. به منظورپیشگیری از وقوع سیل و یا کاهش احتمال وقوع آن می توان از طریق اقدامات ساختاری کنترل سیلاب مانند احداث سد و یا اقدامات غیر سازه ای مانند پیش بینی و هشدار سیل، خطر سیل و مدیریت ریسک، مشارکت عمومی و غیره اقدام نمود.
در اغلب کشورهای در حال توسعه، فعالیت های مدیریت بلایای سیل توسط دولت به کار گرفته می شود و مشارکت سازمان های غیر دولتی و بخش خصوصی بسیار محدود است. فعالیت ها بدون هماهنگی مناسب و یکپارچه اعمال می شوند. مدیریت بلایای سیل در کشورهای در حال توسعه عمدتا واکنشی در پاسخی به شرایط اضطراری و بازیابی می باشد. پاسخ واکنشی باید به منظور افزایش اثر بخشی مدیریت و کاهش تلفات زندگی به پاسخ پیشگیرانه تغییر یابد. مدیریت بحران پیشگیرانه (فعال) نیاز به مشارکت بیشتر دولت، سازمان های غیر دولتی و خصوصی و مشارکت عمومی است. این مستلزم صرف تلاش و زمان بیشتر، بودجه بیشتر، تجهیزات، امکانات و منابع انسانی که منجر به ادغام مدیریت بحران سیل برای هر دو دوره زمانی بلند مدت و فعالیت های کوتاه مدت می باشد. چارچوب استراتژیک در مدیریت یکپارچه بحران سیل شامل چهار مرحله است که عبارتند از: 1) آمادگی قبل از تاثیر سیل مانند پیش بینی و هشدار سیل. 2) آمادگی هنگام وقوع سیل. 3) پاسخ اضطراری در طول وقوع سیل و. 4) بهبود و توانبخشی پس از وقوع سیل.
مدیریتی که بتوان با هنرمندی و هوشمندی استراتژیک، با بحران های موجود و تبعات ناشی از آن مقابله کرد و رویکرد پیش دستانه را به مرحله اجرا گذاشت. همچنین نوع رویکرد، استراتژی و جهت گیری استراتژیک رسانه نیز بر کار کرد رسانه در بحران ها تأثير می گذارد. به عبارت دیگر، میزان اعتقاد به هر یک از رویکردها و استراتژی ها، نوع حرکت و جهت گیری رسانه ها در بحران را تعیین می کند و بدون شک، تولید و انتشار اخبار از نوع نگاه دست اندرکاران رسانه ها و راهبرد ها و رویکردشان به آن، تأثر می پذیرد.
مدیریت بحران مفهومی است که سازمان ها بیش از هر زمانی به آن می پردازند و دولت ها نیز برای کاهش شدت و اثر مخاطرات خود، از مباحث مربوط به مدیریت بحران بهره می گیرند.فرآیند پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع بحران، برخورد و مداخله در بحران و سالم سازی بعد از وقوع بحران را مدیریت بحران گویند.مدیریت بحران علمی کاربردی است که به وسیله مشاهده سیستماتیک بحرانها و تجزیه و تحلیل آنها در جستجوی یافتن ابزاری است که بوسیله آنها بتوان از بروز بحران ها ، پیشگیری نمود و یا در صورت بروز آن در خصوص کاهش اثرات آن آمادگی لازم امداد رسانی سریع و بهبودی اوضاع اقدام نمود.
امروزه عمده ترین نقاط ضعف مدیریت بحران عدم هماهنگی و همکاری سازمانها ، کمبود ضوابط و مقررات جامع و مانع و پراکندگی و نا کافی بودن قوانین و مقررات موجود ، محدودیت منابع مالی است، اما خوشبختانه نقاط قوت بسیاری نیز وجود دارد که خود شامل تجارب مفید در مدیریت ها بحران و روحیه تعاون و نوعدوستی در جامعه و مشارکت خوب و ارزشمند مردم و سازمانهای NGO همچون جمعیت هلال احمر است که می توان با مرتفع نمودن نقاط ضعف و توجه بیشتر به نقاط قوت راه را برای عملکرد هر چه بهتر و قویتر در امر مدیریت بحران هموار نمود . باید تهدیدها و فرصت ها را به خوبی شناخت و خود را برای مقابله با تهدیدها و استفاده از فرصتها آماده ساخت.