جامعه
با گذشت بیش از پنجاه سال از تصویب قانون تأمین اجتماعی، این سازمان اکنون با بحران ناترازی روبه‌روست؛ ناترازی که صرفاً یک اختلال مالی نیست؛ بلکه ریشه در بازنشستگی‌های پیش از موعد، اشتغال غیررسمی اتباع بیگانه و سیاست‌های جمعیتی نادرست به سازمانی دارد که بیش از نیمی از جمعیت کشور را تحت پوشش بیمه گرفته است. در همین راستا، مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی، با ترسیم نقشه‌ای از وضعیت این نهاد تأکید می‌کند که باید سیاست‌های کلی ابلاغ شده، به درستی و جامعیت اجرا شود تا بتوان به نجات نظام بازنشستگی کشور امیدوار بود. علی حیدری ضمن تشریح وضعیت ناترازی صندوق تامین اجتماعی، اظهار کرد: نگرش اجتماعی، مولفه‌های متفاوت و مختلفی در ارزیابی ناترازی صندوق‌های بازنشستگی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود، اما یکی از شاخص‌های اصلی که در سازمان‌های اجتماعی شاخص عمل محسوب می‌شود، "نسبت وابستگی" و "نسبت پشتیبانی" است؛ یعنی اینکه در قبال چه تعداد بیمه‌پرداز، چه تعداد مستمری‌بگیر وجود دارد. این نسبت، مبنای تحلیل وضعیت صندوق‌های بازنشستگی در کشور ماست. وی ضمن هشدار نسبت به اخلال در نظام ورودی‌ها و خروجی‌های صندوق‌های بازنشستگی، ادامه داد: منظور از ورودی‌ها، بیمه‌شدگان جدید است و خروجی‌ها شامل بازنشستگان، ازکارافتادگان و فوت‌شدگان هستند. اگر این تعادل بر هم بخورد، صندوق دچار بحران خواهد شد. البته هنوز بعضی صندوق‌ها مانند صندوق آینده‌ساز، صندوق وکلای دادگستری، روستاییان و سازمان تأمین اجتماعی به مرحله بحران نرسیده‌اند، اما حدود ۱۸ صندوق دیگر از نظر نسبت وابستگی در شرایط بسیار بحرانی هستند. مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی تصریح کرد: طبیعتا اگر کشور ما مانند کشورهای پیشرفته از دو دهه گذشته به سمت نظام تأمین اجتماعی چندلایه حرکت کرده بود، این بحران امروز رخ نمی‌داد؛ در آن مدل، خدمات مازاد و مکمل وجود دارد که مشروط بر سرمایه‌گذاری فرد است، ولی ما هنوز به این الگو نرسیده‌ایم. این درحالیست که در قوانین برنامه چهارم تا هفتم و قانون نظام جامع هم بر این ساختار تأکید شده است. حیدری در ادامه به طور خاص به وضعیت ناترازی صندوق سازمان تامین اجتماعی پرداخت و ضمن تقسیم کسری این صندوق به سه دسته کسری تعهدی، کسری جاری و کسری نقدینگی، افزود: کسری تعهدی، کسری است که سازمان به صورت تعهدی در قبال افراد تحت پوشش خود دارد و آیا سازمان می‌تواند باتوجه به منابع خود، پاسخگوی تعهداتی که در آینده برای او شکل گرفته، باشد؟. از سوی دیگر نیز صندوق‌هایی هستند که طی سال تراز هستند اما در ماه‌های اولیه دچار ناترازی‌اند که کسری جاری نام می‌گیرد. همچنین کسری نقدینگی نیز به این معناست که صندوق از لحاظ منابع و مصارف تراز است اما چون یکی از تامین‌کنندگان منابع به موقع به تعهدات خود عمل نمی‌کنند، صندوق دچار کسری نقدینگی می‌شود. سازمان تأمین اجتماعی دچار «کسری نقدینگی» است وی با تاکید بر اینکه در حال حاضر سازمان تأمین اجتماعی دچار «کسری نقدینگی» است، افزود: دولت بر اساس بیش از ۷۰ قانون، سازمان را مکلف کرده که به اقشار مختلف خدمات ارائه دهد و در قبال آن، خودش باید تمام یا بخشی از حق‌بیمه کارفرما یا بیمه‌شده را تقبل کند. ولی این پرداختها یا اصلاً صورت نمی‌گیرد یا با تأخیر و به شکل غیرنقدی پرداخت می‌شود که این روند از سال ۱۳۵۴ تاکنون ادامه دارد.حیدری تأکید کرد که این بدهی انباشته، نتیجه ۵۰ سال عمل نکردن دولتها به تعهداتشان است؛ دولتها همواره این خدمات را بر عهده سازمان گذاشته و پرداختها را به حساب بدهی‌شان گذاشته‌اند؛ در نهایت هم این بدهی‌ها را نه نقداً، بلکه با اموال و دارایی‌هایی که نقدشوندگی پایینی دارند تهاتر کرده‌اند. سازمان مجبور است برای جبران این نقدینگی، دارایی بفروشد یا اوراق منتشر کند یا استقراض کند. این روند هزینه دارد و در نهایت باعث کاهش قدرت مالی صندوق شده است. علاوه بر این نیز کارفرمایان به موقع بدهی‌ها و حق‌بیمه‌های خود را به سازمان تامین اجتماعی نمی‌پردازند. کاهش نرخ مشارکت اقتصادی از عوامل موثر در ناترازی صندوق تامین اجتماعی مشاور عالی مدیرعامل سازمان تأمین اجتماعی یکی دیگر از عوامل موثر در ناترازی صندوق تامین اجتماعی را ناشی از کاهش نرخ مشارکت اقتصادی عنوان کرد و گفت: در دنیا نرخ مشارکت اقتصادی، بالای ۶۰ تا ۷۰ درصد است؛ اما در ایران این نرخ تنها ۴۰ درصد است. این یعنی تعداد افراد فعال اقتصادی کم است و فشار بیشتری بر صندوق وارد می‌شود. حال آنکه در دنیا سعی می‌شود با ایجاد تناسب میان سن امید به زندگی و سن بازنشستگی، جمعیت فعال حفظ شود. علاوه بر این موضوع، باتوجه به خصوصی‌سازی‌ها، حذف نیروهای انسانی، قاچاق، واردات بی‌رویه، رکود سرمایه‌گذاری، رشد مشاغل مجازی و غیررسمی، همگی در کاهش ورودی‌های سازمان تأمین اجتماعی نیز مؤثر بوده‌اند که این موضوع خود در ناترازی صندوق تامین اجتماعی موثر بوده است. اشتغال غیرمجاز اتباع بیگانه عاملی در کاهش ورود بیمه‌پردازان جدید وی در ادامه، یکی دیگر از عوامل کاهش ورودی‌های این سازمان را اشتغال غیرمجاز اتباع بیگانه عنوان کرد و گفت: در سال‌های اخیر، شمار قابل توجهی از اتباع خارجی به‌صورت غیرقانونی در بازار کار ایران مشغول فعالیت بوده‌اند و از آنجایی که این افراد مشمول قانون کار نبوده‌اند و امکان پیگیری حقوقی نیز نداشته‌اند، برای بسیاری از کارفرمایان به نیروی کار ارزان و بدون تعهدات بیمه‌ای تبدیل شدند. در نتیجه، فرصت‌های شغلی که می‌توانست به بیمه‌شدگان ایرانی اختصاص یابد، در اختیار این افراد قرار گرفت و همین مسئله موجب کاهش ورود بیمه‌پردازان جدید به سازمان تأمین اجتماعی شده است. ۳۱۰ هزار میلیارد تومان رقم بدهی امسال دولت به سازمان تأمین اجتماعی این کارشناس حوزه رفاه و تامین اجتماعی معتقد است که اگر دولت بتواند تعهدات جاری خود را انجام دهد، سازمان مشکل کسری نقدینگی نخواهد داشت. رقم بدهی دولت به سازمان تأمین اجتماعی فقط در سال جاری، ۳۱۰ هزار میلیارد تومان است. همچنین بدهی انباشته حدود ۱۰۰۰ همت است که البته ارزش واقعی این بدهی‌ها بسیار بیشتر است. چراکه اگر دولت همان بدهی را در زمان تحقق بدهی بیمه‌ای، به سازمان پرداخت می‌کرد و سازمان آن را در بورس یا ساخت کارخانه و خرید طلا سرمایه‌گذاری می‌کرد، امروز ارزش این بدهی، بالغ بر ۵ هزار همت (هزار میلیارد تومان) بود.