گره سرمایه و اعتماد

 فتح الله حسنی- مفهوم سرمایة اجتماعی در بستر و خاستگاهش (غرب) بارها مورد بحث قرار گرفته و آثار متعددی در این زمینه منتشر شده است، اما در ایران، بهخصوص در بستر مفاهیم اسلامی مفهومی نوپاست و جای خالی پژوهشهای جدی و علمی در این زمینه احساس می‌شود. بازسازی اعتماد عمومی در جامعه از جمله رویکردهایی است که در چند ماهه اخیر بویژه با شروع به کار دولت سیزدهم بر آن تاکید فراوان شده است؛ از نگاه فعالان سیاسی، تحقق این امر نیازمند اقدامات مختلفی است از جمله، شایسته‌سالاری برای تعیین مدیران ارشد و مسئولان در همه بخش‌ها بویژه استانی و توجه به صلاحیت و دانش و خودداری از نگاه سیاسی در انتصاب‌هاست. دولت جدید با شعار انقلابی‌گری به میدان آمده است که طبیعتا این شعار توقع‌های عموم را از دولتمردان بالا می‌برد.
اعتماد یکی از عناصر بنیادین تعامل اجتماعی است که در حل مسایل مربوط به نظم اجتماعی نقشی تعیین کننده دارد. اعتماد پیش شرط عمده و کلیدی برای موجودیت هر جامعه ای محسوب می شود و تسهیل کننده مبادلات در فضای اجتماعی است. اعتماد بین شخصی در روابط اجتماعی شکل می گیرد و در طول زمان تقویت می شود، لذا کمّ و کیف روابط، میزان و نحوة تعاملات می تواند در تقویت و شکل گیری اعتماد مؤثر باشد. سازوکار پیوندهای اجتماعی، در شبکه روابط غیررسمی فرد که به عنوان سرمایه اجتماعی شبکه نام برده می شود طی مکانیسمی به افزایش اعتماد اجتماعی منجر می گردد. لذا میزان و گسترة روابط و تعاملات در شبکه، در ابعاد ساختی (اندازه و ترکیب شبکه)، تعاملی (فراوانی تماس، صمیمیت) و کارکردی (حمایت ها) در ایجاد و تقویت اعتماد تأثیرگذار خواهد بود.
امروزه در کنار سرمایه های انسانی و اقتصادی ، سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی  نیز مورد توجه قرار گرفته است . سرمایه اجتماعی، یا بعد معنوی یک اجتماع ، میراثی تاریخی است که از طریق تشویق افراد به «همکاری» و «مشارکت» در تعاملات اجتماعی، قادر است به حل میزان بیشتری از معضلات موجود در آن اجتماع ، فائق آید و حرکت به سوی رشد وتوسعه شتابان اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... را امکان پذیر سازد .
در واقع ، سرمایه اجتماعی را می توان در کنار سرمایه های اقتصادی و انسانی ، بخشی از ثروت ملّی به حساب آورد که بستر مناسبی برای بهره برداری از سرمایه انسانی و فیزیکی (مادّی) و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می شود . بدون سرمایه اجتماعی ، هیچ اجتماعی به هیچ سرمایه ای نمی رسد ، به طوری که بسیاری از گروه ها، سازمان ها و جوامع انسانی، بدون سرمایه اقتصادی و صرفا با تکیه بر سرمایه انسانی و اجتماعی توانسته اند به موفقیت دست یابند، اما هیچ مجموعه انسانی، بدون سرمایه اجتماعی نمی تواند اقدامات مفید و هدفمندی انجام دهد .
از سوی دیگر، سرمایه اجتماعی ، به زندگی فرد، معنی و مفهوم می بخشد و زندگی را ساده تر و لذت بخش تر می کند. پس به طور کلی می توان گفت: هر چه سرمایه اجتماعی ملتی بیشتر باشد ، آن ملت، خوشبخت تر و ثروتمندتر خواهد بود .
برخی از ابعاد جنبه ها و اَشکال سرمایه اجتماعی ـ که گاه از آنها به عنوان ارزش های اجتماعی نیز یاد می شود ـ عبارت اند از : اعتماد ، صداقت ، حسن تفاهم ، سلامتی نفس ، هم دردی ، دوستی ، همبستگی ، فداکاری و ... . این ابعاد از طریق جریان های اطلاع رسانی مثل آموزش مربوط به مشاغل ، تبادل عقاید ، تبادل اطلاعات ، هنجارهای مربوط به معاملات در شبکه های اجتماعی ، مشارکت های مردمی ، گروه های خودیاری و نوع دوستی و روحیه جمع گرایی در برابر فردگرایی، و... بین اعضای شبکه های اجتماعی شکل می گیرد ، به طوری که جای پای این بحث را در روابط تمامی گروه های اجتماعی از قبیل : مذهبی (مسجد ، کلیسا) ، ورزشی (باشگاه ها)، مدنی (انجمن ها، اتحادیه ها، احزاب و رسانه های مستقل)، آموزشی و تربیتی (مدارس، دانشگاه ها ) و در روابط همسایگی، دوستانه، شغلی و خانوادگی نیز می توان مشاهده کرد .
برای اینکه کشوری بتواند مسیر توسعه را طی کند، به نشانه‌های زیادی نیاز دارد که از جمله مهمترین‌ آنها چیزی جز این نیست که افکار عمومی به سیستم حاکم آن کشور اعتماد و اعتقاد زیادی داشته باشد. در واقع اگر عملکرد مسئولان به‌گونه‌ای باشد که جامعه نسبت به آنها مشکوک باشد و فکر کند مطالبه‌های عمومی را نادیده می‌گیرند، هر کاری که انجام شود و هر دستاوردی به دست آید، بازهم گرهی از گره‌ها باز نمی‌شود و آرامش حاصل نمی‌شود.