صفحه اول
رضا تقی آبادی- فضای مجازی را می توان از دیدگاه های مختلف اخلاقی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی بررسی نمود. در دنیای پرشتاب فن آوری های نوین، فضای مجازی به عنوان یک فرصت یا تهدید، دست اندرکاران تربیت نسل جوان را با چالشی بزرگ رو به رو کرده است. استفاده گسترده از این فن آوری و امکان دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی و متنوع باعث به وجود آمدن بسیاری از رفتارهای متفاوتی به ویژه در میان نوجوانان خواهد شد. استفاده از فضای مجازی به عنوان یک تکنولوژی فراگیر، تأثیرات فراوانی بر جنبه های مختلف زندگی انسان ها دارد و تأثیرات مثبت و منفی آن به استفاده از فرصت ها و تصمیم درست در برابر تهدیدهای این فضا بستگی دارد؛ لذا عدم وجود سواد فضای مجازی باعث شده است جنبه های منفی آن بسیار بیشتر از جنبه های مثبت نمود پیدا کند، به طوری که غفلت از فرصت های فضای مجازی به یک تهدید تبدیل شده است. بنابراین، به منظور استفاده بهینه از فضای مجازی باید رویکرد راهبردی به این مسئله داشت. رویکرد راهبردی به معنای بررسی توام نقاط قوت و نقاط ضعف یک موضوع است. شبکه های اجتماعی امکان استفاده از فرصت های مختلف در فضای مجازی اعم از جستجو، خواندن و به اشتراک گذاری محتوا را برای تعداد بسیار وسیعی از کاربران فراهم کرده اند که این حجم انبوه از مخاطبان، دارای اهمیت در حوزه های سیاسی، اجتماعی و امنیتی است و می تواند در هر کدام از این عرصه ها کشور را با تهدیدات جدی مواجه سازد. به تعبیر دیگر رشد و توسعه روز افزون شبکه های اجتماعی در فضای مجازی به خصوص شبکه های اجتماعی بیگانه و تسهیل ارتباطات علیرغم اینکه دارای فرصت های فراوانی است، ولی در واقع می تواند منشأ آسیب ها و تهدیدهایی نیز باشد. فضای مجازی میتواند نقشی دوگانه در امنیتزایی و امنیتزدایی داشته باشد. از یک سو ابزار قدرتمندی در عرضه اطلاعرسانی است و از سوی دیگر در صورت فقدان آموزش مناسب و فرهنگسازی میتواند خطرهایی برای جامعه داشته باشد. با توجه به گسترش نفود فضای مجازی، «آرزو غفوری» و «کیوان صالحی»؛ پژوهشگران دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، در مطالعهای درک بزرگسالان درباره فرصتها و تهدیدهای فضای مجازی برای خود، فرزند و جامعه؛ را بررسی کردند. در این پژوهش شش امکان پرکاربرد فضای مجازی؛ شبکههای اجتماعی، ماهواره، وبسایتها و وبلاگها، آموزشهای الکترونیکی، بازیهای رایانهای و پست الکترونیکی مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد شرکتکنندگان این پژوهش بیشترین استفاده را از شبکههای مجازی داشتند و از بازیهای رایانهای کمترین استفاده را میکردند. از نظر این افراد فرصتهای فضای مجازی در حوزه فردی شامل؛ روحیه مثبت، تسهیل ارتباطات، صرفهجویی، افزایش همدلی، ساماندهی امور شغلی و ... بود. آنها این فرصتها را در حوزه خانواده؛ کارآفرینی، ارتقای روحیه مثبت، آگاهی از اخبار روز، تسهیل انجام امور خانواده و ... میدانستند. از نظر این افراد؛ فضای مجازی میتواند فرصتهایی برای سرگرمی، افزایش سطح اجتماعی شدن، همگرایی با دوستان، استفاده از اخبار و ... برای فرزندان و دانشآموزان فراهم کند. همچنین از نظر شرکتکنندگان در این مطالعه؛ فضای مجازی در حوزه جامعه فوایدی مثل تحول، شتاب و تسهیل کارها، کارآفرینی، دستیابی به اطلاعات و آموزش و ... را دارد. شرکتکنندگان در این پژوهش معتقدند تهدیدهای فضای مجازی در حوزه فردی شامل: فاصله از ارزشها، از دست رفتن اطلاعات، کمرنگ شدن ارتباطات خانواده، اتلاف وقت و... است. آنها این تهدیدها را در حوزه خانوادگی؛ ضرر اقتصادی، دگرگونی ارزشها، عوارض جسمی و روان و ... میدانند. از نظر آنها فضای مجازی برای فرزندان یا دانشآموزان میتواند باعث دگرگونی ارتباطات، آمیختگی مرز درست و نادرست، ایجاد زمینه برای دسترسیهای نامناسب و ... شود. آنها معتقدند فضای مجازی میتواند باعث دگرگونی عرف، زمینهسازی تشویش در جامعه، دگرگونی دینداری و... در جامعه شود. با توجه به فرصتها و تهدیدهای فضای مجازی، پژوهشگران این مطالعه میگویند: «شناخت آسیبها و چالشهای فرهنگی و ارزشی فضای مجازی در ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی جامعه و نحوه عملکرد آن نباید منتج به عقبنشینی و گرفتن موضع تدافعی در مقابل این ابزارهای نوین فناورانه شود؛ بلکه باید در مقابل هجمههای فرهنگی و واپایش اطلاعاتی یکطرفه شبکههای مجازی، جامعه را مجهز به شناخت و مهارت بهرهبرداری کرد. البته تمام مسئولیت اجتماعی مقابله با هجمههای فرهنگی و رسانهای نوین بر عهده جامعه نیست و مسئولان امر نیز باید با قاعدهمندسازی و نظارت مؤثر از جامعه در برابر آسیبها و بداخلاقیهای فضای مجازی همانند فضای حقیقی محافظت کنند و به جای بستن و حذف صورت مسئله، به دنبال حل مسئله از طریق شناخت و بهرهبرداری از فرصتها باشند».