دانش و توسعه

  فریال غفاریان- رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره در دیدارهای نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور به موضوع تولید علم نافع و حرکت رو به رشد علمی جمهوری اسلامی ایران تاکید فرموده‌اند. در تازه‌ترین دیدار معظم‌له با نخبگان، ایشان با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف اظهار داشتند: «ظرفیت نخبگی جوانان ملت ایران، می‌تواند زمینه‌ساز پر کردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور باشد.»
ایشان با یادآوری سخنان چند سال قبل خود درباره آینده ایران و ضرورت پیشتازی در عرصه علم جهانی گفتند: «باید به‌گونه‌ای حرکت کنیم که در آینده‌ای معقول، ایران منبع علم جهانی بشود و هر کسی برای دسترسی به جدیدترین یافته‌های علمی، ناچار از یادگیری زبان فارسی شود، همانگونه که در برهه‌هایی از تاریخ، ایرانیان بر قله‌های دانش جهانی قرار داشتند و کتاب‌های دانشمندان ایران در دانشگاه‌های غرب و شرق مورد تدریس و استناد اهل علم و دانش بود.»
تولیدات علمی در کشورهای مختلف یکی از مهمترین شاخص های بررسی پیشرفت است که مسیر رشد و ارتقاء در ابعاد گوناگون جامعه و در پی آن پیشرفت اقتصادی را نشان میدهد. سنجش تولیدات علمی در سطوح مختلف، یکی از مهمترین ابزارها در جهت ترسیم نقشه ی راه و سیاستگذاری های پژوهشی است که بر اساس واقعیت موجود شکل میگیرد.
بررسی جایگاه علمی ایران در سال ۲۰۲۳ بر اساس برآوردهای نظام‌های بین‌المللی WOS یا Web of Science، اسکوپوس (SCOPUS)، نظام نامه NATURE INDEX و استخراج از اطلاعات پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) انجام شده است. در این بررسی رشد علمی کشور بر پایه شاخص‌های بین‌المللی تولید علم صورت گرفته است.
در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران بر پایه آخرین اطلاعات تولید علم، در نظام بین‌المللی Web of Science در سال ۲۰۲۳ در رتبه چهاردهم دنیا قرار دارد و آخرین به‌روزرسانی تولید علم ایران در حوزه Web of Science ‬ سی‌ام‬ آبان ۱۴۰۲ و شاخص اچ ایندکس ایران در پانزدهم نوامبر سال ۲۰۲۳، ۴۵۵ بوده که این میزان نشان‌دهنده میزان کیفیت مقالات ایرانی ثبت شده است.
توسعه اقتصادی – اجتماعی کشورها فرآیند پیچیده ای است و از نظر نحوه تعریف و اجرای آن مدام تغییر می‌کند. آمارتیا سن ، دانشمند هندی ، توسعه را آزادی توصیف کرده است که به موجب آن انسان توانایی دستیابی به اهداف خود را در محیط و زمینه خود کسب می کند. بسیاری از محققان متمایل به این موضوع بوده‌اند که توسعه یک روند آهسته خطی است که در آن کشورهای جهان سوم باید از اروپای توسعه یافته کپی‌برداری کنند.
رابطه بین دانش برای توسعه و SDG به بهترین وجه در گزارشی از جانوس با عنوان “تبدیل شدن به یک سازمان تقسیم دانش” به دست آمده است که در آن وی اشاره می کند: “بسیاری از چالش های توسعه در سراسر جهان مشترک است ، اما راه حل‌های آنها معمولاً محلی است. با این وجود برخی از آژانس‌ها و برخی از مناطق در یادگیری موفقیت و استفاده بیشتر از آن در طول زمان و مکان موثرتر هستند. چه تفاوتی بین پیشرفت‌کنندگان و عقب افتاده‌ها وجود دارد؟ ”
دانش برای توسعه در بیشتر کشورهای در حال توسعه اغلب برعکس شرایطی است که در بالا توضیح داده شده است؛ زیرا دانش به عنوان یک عامل مهم در توسعه در نظر گرفته نمی‌شود. داستان مزرعه Ongombo West یک مطالعه موردی جالب در مورد این است که هنگام تلاش برای کمک به افراد فقیر برای پیشرفت اقتصادی از چه مواردی باید خودداری کرد.
آنچه امروز ما به آن علم می‌گوییم در روایات اسلامی فضل نام دارد، آنچه در قرآن و اسلام علم نام دارد چیزی است که مفاهیم عمیق جهانی را برای انسان شفاف می‌سازد. علومی مانند طب و زیست‌شناسی انسان را با پروردگار خود آشنا می‌سازد. علمی که انسان را با خداوند آشنا می‌کند می‌تواند در هر رشته‌ای وجود داشته باشد، در نتیجه نمی‌توان گفت علوم دانشگاهی علوم الهی نیستند. خط کشی واضحی بین علوم الهی و غیر الهی وجود ندارد و از هر علمی می‌توان اطلاعاتی را یافت که مفاهیم عمیق زندگانی و درک خداوند را برای ما آشکار و آسان می‌سازند.
روشنفکری جنبه فردی دارد و لازم است؛ روشنفکری مقدمه‌ای برای روشنگری است و باعث می‌شود انسان کسب مفاهیم علمی داشته باشد و به یک انسان روشنگر تبدیل شود. این که فردی علمی داشته باشد و آن را به اشتراک نگذارد مانند برکه‌ای است که به جایی راه ندارد و با گذر زمان به یک باتلاق تبدیل می‌شود.