صفحه اول
قطعی برق، آلودگی هوا و ناترازی انرژی سه کلیدواژه‌ای هستند که این روز‌ها از زبان سیاستمداران و در اخبار رسانه‌ها شنیده می‌شوند. البته آن طور که از صحبت‌های سرانی مانند رئیس‌جمهور و رئیس مجلس بر می‌آید، ناترازی فقط مربوط به انرژی نیست بلکه حوزه وسیعی از صندوق‌های بازنشستگی تا بانک‌ها، بودجه و ذخایر را در برمی‌گیرد. اما ناترازی انرژی در حال حاضر بیشتر لمس می‌شود. به خصوص این که در فصل سرما هستیم و تامین انرژی پایدار با مشکل روبهرو شده است. چند روز قبل بود که مسعود پزشکیان خود روبروی دوربین ایستاد و از مردم خواست که به پویش دو درجه کم‌تر بپیوندند. طی این روز‌ها برخی وزرا نیز این درخواست را از مردم داشتند و کاربران شناخته‌شده فضای مجازی نیز طبق معمول به دو دسته تقسیم شدند. برخی فارغ از جناح سیاسی، بحث ناترازی انرژی را یک موضوع ملی قلمداد و از این پویش استقبال کردند. برخی دیگر بر همان طبل پیشین کوبیدند و آنچه امروز در کشور جریان دارد را بهانه‌ای برای جدال‌های سیاسی قرار دادند. ناترازی انرژی امری است که تشدید آن از گرمایش منازل تا ظرفیت تولید ملی را درگیر خود می‌کند. قدر مسلم این است که ناترازی‌ها پدیده‌هایی نیستند که طی یک شب و روز به وجود بیایند. بلکه روند‌های اشتباه در نهایت به این نقطه ختم می‌شود. «ناترازی انرژی به معنای نبود تعادل بین تولید و مصرف است، بدان معنا که حجم تولید هرگونه حامل انرژی، پاسخگوی مقدار مصرف در کشور نباشد. ایران هم چند سالی است که با این مفهوم در حوزه‌های مختلف انرژی به‌طور جدی روبهرو شده است. ناترازی گاز طبیعی به‌ویژه در روز‌های سرد سال نیز از این قاعده مستثی نیست و به گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، اکنون روازنه حداقل ۲۶۰ میلیون مترمکعب ناترازی گاز در کشور وجود دارد. او به‌تازگی دراین‌باره هشدار هم داده است و گفته که دیگر ناترازی مطرح نیست و ایران اکنون کمبود گاز دارد.» قطع برق و گاز اکنون یک چاره دارد در شرایطی که قطعی برق و گاز می‌تواند هرگونه امکان گرمایش را از مردم بگیرد، شب گذشته تعدادی از شهرهای شمالی ایران دمای منفی ۲۰ درجه را تجربه کردند. میانگین زمانی که شخصی می‌تواند در هوای سردتر از منفی ۲۰ درجه دوام بیاورد، ۵۷ دقیقه است. بر اساس آمار وزارت نیرو، ۸۰۰۰ مگاوات از نیروگاه‌های ایران به دلیل نداشتن گاز و گازوئیل در آستانه خاموشی هستند. این نیروگاه‌ها تامین برق ۱۵ میلیون نفر در شمال کشور را برعهده دارند. مصرف بالای گاز در شبکه خانگی عامل کمبود گاز در نیروگاه‌هاست و عدم ذخیره‌سازی گازوئیل به عنوان سوخت دوم از شهریور تا قبل از آذرماه شرایط تامین انرژی را دشوارتر از گذشته کرده است. هم اکنون ۱۷ نیروگاه در ایران سوختی برای تولید برق در اختیار ندارند. اگرچه فرصت‌سوزی‌ها از شهریور تا کنون شرایط تامین گاز و برق را بسیار دشوار کرده، اما هنوز راه مصرف بهینه برای جلوگیری از تشدید خاموشی‌ها پیش رو است. رضا صالحی، کارشناس انرژی معتقد است که عموما انتظار صرفه‌جویی از مردم با این قیمت‌های انرژی انتظار معقولی نیست و خوشبینی به مصرف بهینه توسط خانواده‌ها وجود ندارد، زیرا در تاریخ صنعت انرژی کشور چنین مسئله‌ای دیده نشده است. اما یک کارشناس انرژی دیگر به تجربه پاداش صرفه‌جویی در دولت قبل اشاره کرده و می‌گوید، که ایجاد انگیزه برای مردم و تقویت حس همدلی در تابستان دوسال گذشته نشان داد که مردم از مصرف بهینه استقبال می‌کنند. گزارش اندیشکده ماهد از تجربه پاداش صرفه‌جویی در تابستان دو سال گذشته نشان داد که اگر دولت زیرساخت و انگیزه مصرف بهینه را برای مردم مهیا کند و از صرفه‌جویی به عنوان یک عمل صحیح حمایت کند، امکان کاهش مصرف تا ۲۰ درصد نسبت به سال‌های قبل وجود دارد. ریشه در انحصار دولتی ۱۰ آذر موضوع ناترازی انرژی در اتاق بازرگانی ایران مورد بررسی قرار گرفت و موضوعی که رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تامین مالی این نهاد بخش خصوصی درباره آن صحبت کرد، نشان‌دهنده وخامت اوضاع در این عرصه است. فرید شکرخدایی در این مورد گفت: تا همین چند سال پیش، زمانیکه درباره مزیت‌های نسبی کشور صحبت می‌کردیم تا سرمایه‌گذاران را وارد بازار کنیم به انرژی ارزان و فراوان، نیروی انسانی متخصص و اقلیم پهناور اشاره می‌کردیم؛ اما امروز این مزیت‌های نسبی همگی دست‌خوش تغییر شدند و شاید دیگر مزیتی به حساب نیایند. در حوزه انواع انرژی، دچار ناترازی هستیم، تعداد قابل توجهی از نیروی انسانی متخصص مهاجرت کرده و یا در حال مهاجرت هستند و از منظر اقلیم هم با کمبود آب و از بین رفتن سفره‌آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم. زمانی بود که سرمایه‌گذاران وارد حوزه تولید انرژی شدند؛ اما مطالبات خود را از دولت نتوانستند دریافت کنند و همچنان بعد از گذشت چندین سال، دولت بدهی خود را به آنها پرداخت نکرده است. از سویی خریدار انحصاری انرژی تولید شده، فقط دولت است و تولیدکننده نمی‌تواند در یک بازار رقابتی محصول خود را ارائه کند. بر اساس اظهارات شکرخدایی در طراحی حکمرانی انرژی، حق انتقال انرژی متعلق به دولت است و بخش خصوصی فقط می‌تواند در حوزه عرضه وارد شود. متأسفانه این توزیع‌کننده انحصاری در طول سالیان گذشته بسیار بد عمل کرد و موجب شد امروز با ناترازی انرژی مواجه شویم. رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق ایران خاطرنشان کرد: زمانی که بازار توزیع به صورت انحصاری در اختیار فردی باشد که نظام تنظیم‌گری همان بازار را هم به عهده دارد، در نهایت شرایطی ایجاد می‌شود که جذابیت تولید آن محصول از بین می‌رود. او یادآور شد: سال گذشته شرکت توانیر بالغ بر ۶۰ هزار میلیارد تومان سود کرد و برای سال جاری هم پیش‌بینی می‌شود بین ۸۰ تا ۱۱۰ هزار میلیارد تومان سود به این شرکت تعلق بگیرد. این درحالی است که قرار نبود این شرکت سودی داشته باشد. در حقیقت اکوسیستم انرژی کشور به گونه‌ای طراحی شده که فقط در بخش توزیع که انحصار وجود دارد، سود حاصل شود. این فعال اقتصادی راه‌حل ناترازی انرژی را در ایجاد بازار رقابتی و نظام تنظیم‌گری مستقل دانست و گفت: باید وظیفه رگلاتوری را از وزارت نیرو بگیریم و یک سیستم مستقل برای این منظور طراحی کنیم؛ علی‌رغم اینکه بخش خصوصی ۶ سال است که برای رسیدن به این هدف مهم برنامه‌ریزی کرده و یک الگو پیشنهاد داده، همچنان وزارت نیرو و نفت در برابر اجرای آن مقاومت می‌کنند. شکرخدایی از وضعیت مشابه در روند تولید و توزیع برق، گاز و سایر انواع انرژی سخن گفت و افزود: اگر نظام تنظیم‌گری در بازار انرژی اصلاح شود، مقوله احداث نیروگاه هم جذاب می‌شود. این جذابیت، سرمایه‌گذاران جدید را دعوت می‌کند و به دنبالان مسئله ناترازی حل می‌شود. متأسفانه چون امروز تنها جذابیت حو