سیاست
رئیس‌جمهوری اسلامی ایران پنجشنبه گذشته، ۱۶ آذرماه ۱۴۰۲، سفری چندساعته به مسکو داشت. این سفر حدود یک سال و ۱۱ ماه پس از سفر نخست ابراهیم رئیسی به مسکو انجام شد. بعد از استقبال رسمی پوتین از رئیسی در کرملین، گپ و گفت روسای جمهوری دو کشور حاوی نکاتی ظریف و در خور تأمل بود که پیام‌هایی را به دشمنان دو ملت مخابره کرد. تقویت جبهه مقابله با یکجانبه‌گرایی نزدیکی بیش از پیش تهران و مسکو که همراه با شماری از کشورهای مستقل، گفتمان مقابله با یکجانبه‌گرایی در جهان را دنبال می‌کنند، پیش از این نگرانی کاخ سفید را که داعیه‌دار یکجانبه‌گرایی است برانگیخته بود. در این میان، متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، در آستانه سفر رئیس‌جمهور ایران به روسیه در تداوم نگرانی واشنگتن از روابط تهران – مسکو درباره تحریم‌های یکجانبه و غیرقانونی آمریکا اعلام کرد: «به‌صورت مکرر شاهد تلاش ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌ها بوده‌ایم.» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در حالی پنجشنبه به مسکو سفر کرد که تهران و مسکو، دو روز قبل از آن اعلامیه مشترکی برای مقابله با تحریم‌ها امضا کرده بودند. دیدار بعدی در تهران دولت سیزدهم که سیاست توسعه مناسبات با همسایگان را به‌عنوان یکی از اصول محوری خود در سیاست خارجی دنبال کرده است، توسعه روابط با روسیه را از این منظر به‌عنوان عاملی برای صلح و ثبات در منطقه و تأمین امنیت با مشارکت کشورهای منطقه به دور از دخالت طرف‌های فرامنطقه‌ای می‌داند. پوتین تأکید کرد: «روابط دو کشور به سرعت در حال توسعه است. موجب امتنان خواهد بود که بهترین آرزوها را خدمت مقام معظم رهبری برسانید، چون ایشان از روابط ما حمایت می‌کنند.» رئیسی نیز با بیان اینکه در این سفر درباره موضوعات دوجانبه، منطقه و بین‌الملل گفت‌وگو خواهیم داشت، خطاب به پوتین گفت: «به‌خاطر سفری که داشتید به شما خسته نباشید می‌گوییم و این آمادگی را داشتیم که پرواز شما در تهران فرود آید تا از شما میزبانی کنیم.» رئیس‌جمهوری روسیه نیز در ادامه از دعوت همتای ایرانی خود برای سفر به تهران استقبال کرد. صدایی رسا در حمایت از مردم فلسطین سفر رئیس‌جمهوری روسیه به عربستان سعودی و امارات متحده عربی، یک روز قبل از میزبانی از رئیس‌جمهوری ایران در مسکو بر اهمیت مذاکرات روز پنجشنبه کرملین افزوده بود آن هم در شرایطی که عربستان سعودی نیز همچون ایران و روسیه خواهان توقف فوری کشتار مردم در فلسطین توسط صهیونیست‌ها است. و اما رئیسی که قبل از سفر به مسکو درباره دستورکار مذاکرات از موضوع فلسطین و توقف فوری بمباران غزه یاد کرده بود، سخنانش در کرملین با سخنان پوتین مبنی بر اینکه با همتای ایرانی خود درباره مسائل منطقه ازجمله فلسطین گفت‌وگو خواهد کرد، همراه شد. رد شایعه عقب‌نشینی از پروژه خط ریلی در حدود یک ماه گذشته، شایعه‌ای در شبکه‌های اجتماعی مطرح شد که روسیه به تعهدات خود در اجرای پروژه خط ریلی رشت – آستارا عمل نکرده است؛ موضوعی از سوی سفیر ایران در مسکو و برخی مقامات روسیه رد شد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، در این دیدار به تعهدات این کشور در پروژه‌های مشترک با ایران اشاره کرد که نویدبخش آن بود که خط آهن رشت – آستارا با عزم جدی دو کشور در زمان تعیین‌شده در حوالی سال ۲۰۲۷ میلادی به ثمر می‌نشیند. رئیس‌جمهوری روسیه در دیدار با همتای ایرانی خود با بیان اینکه ما چند پروژه بزرگ زیرساختی داریم که در حال انجام آنها هستیم، گفت: «در زمینه حمل‌ونقل، مثلا راه‌آهن، یا قراردادهایی که به‌طور سنتی در زمینه انرژی توسعه می‌یابند، به‌طور فعالانه در همه عرصه‌ها کارمان را به پیش می‌بریم.» افزایش صادرات ایران دومین سفر رسمی رئیسی به مسکو در شرایطی انجام شد که آمارها گویای بهبود وضعیت صادرات ایران در مبادلات تجاری با روسیه است. سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو در این‌باره گفت: «در ۹ ماه نخست سال‌جاری میلادی (دی ۱۴۰۱ - مهر ۱۴۰۲)، صادرات کالاهای ایرانی به روسیه، حدود ۳۰ درصد رشد داشته است.» کاظم جلالی این میزان صادرات کالای ایرانی را در سال‌های اخیر بی‌سابقه توصیف کرد و افزود: «میزان واردات کشورمان از روسیه در این مدت، کاهش یافته است.» خبرهای جدید در راه است حدود سه هفته تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی باقی است، اما فرایندها در مناسبات دوجانبه تهران – مسکو ادامه دارد. آنجا که پوتین اشاره کرد: «امضای توافقنامه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در برنامه روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ دو کشور است که در عمل، فرصت و امکانات جدید برای گسترش روابط ما ایجاد خواهد کرد.» اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) یک اتحادیه اقتصادی میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. اعضای ناظر این اتحادیه ازبکستان، مولداوی و کوبا هستند. سید ابراهیم رئیسی اول خردادماه ۱۴۰۲ در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی، «قانون سند الحاقی(پروتکل) تمدید موافقتنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دولت‌های عضو» را برای اجرا به وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ کرد. در مجموع می‌توان گفت که دیدار رئیس‌جمهوری ایران از مسکو، فشرده، عملیاتی و با دستور کار مشخص در ابعاد دوجانبه و منطقه‌ای بود و به‌گونه‌ای تکمیل‌کننده پازل مناسبات دوجانبه و رفت‌وآمدهای نمایندگان دو کشور از قوای مجریه، مقننه و قضاییه هر دو طرف بود و می‌توان امید داشت که خروجی این سفر فشرده، توسعه مناسبات دوجانبه را بیش از هر زمان دیگری شتاب بخشد.