گزارش
مهدی رسولی- معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی (رحمت الله علیه) در پنجم آذرماه سال ۱۳۵۸، فرمان تأسیس سازمان بسیج مستضعفین را با هدف متعالی تعلیم و تربیت نیروهای نخبه و متخصص انقلابی و اسلامی صادر فرمودند تا امروز ایران اسلامی با تکیه بر نسلی کوشا و پویا بر قله رفیع پیشرفت و ترقی بدرخشد و الگویی موفق برای امت اسلام گردد. بسیجیان ولایتمدار و جان بر کف در طول چهل و چهار سال گذشته، مسؤولیت خطیر پاسداری و حراست از دین مبین اسلام، انقلاب اسلامی و نظام مقدس جمهوری اسلامی را بر عهده داشته و گوش به فرمان ولی امر مسلمین حضرت آیتالله العظمی امام خامنهای (مد ظله العالی) در برابر تجاوز و نفوذ استکبار جهانی و دشمنان تا بن دندان مسلح، مقتدرانه و استوار ایستاده است. مکتب بسیج با درآمیختن دانش و روحیه انقلابی بهترین فرصت را برای آبادانی و پیشرفت ایران اسلامی مهیا کرده و بسیجیان سلحشور با بکارگیری تخصص، اراده و عشق به اسلام و میهن اسلامی در همه عرصههای دفاعی، عمرانی، دانشگاهی، سلامت و امنیت حضوری فعال و دلسوزانه داشته و به جهانیان درس مقاومت، سازندگی، وفاداری، آزادگی و شهادت دادهاند. نهاد مقدس بسیج در طول عمر بابرکت انقلاب اسلامی صادقانه و بیمنت در خدمت پیشرفت نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران بوده و به دور از هرگونه حاشیه تنها به انجام رسالت الهی خویش به بهترین شکل ممکن مشغول است. گواه این ادعا اهدای هزاران شهید در راه دفاع از حرم مطهر حضرت زینب (سلام الله علیها)، حوزه سلامت در دوران شیوع بیماری کرونا و همچنین امنیت کشور در اغتشاشات سال گذشته است؛ انقلاب اسلامی ایران با خون پاک این شهدای والامقام بهویژه سردار دلها حاج قاسم سلیمانی به اوج اقتدار و بالندگی جهانی رسیده و اکنون به تنها امید نیروهای مقاومت اسلامی و گروههای آزادیخواه تبدیل شده است. امروز گروههای مقاومت اسلامی فلسطین با الگوبرداری از مکتب الهی بسیج به کابوس رژیم نامشروع، غاصب و دژخیم صهیونیستی و دولتهای جنایتکار غربی حامی آن مبدل شده و با عملیات پیروزمندانه طوفان الاقصی هیمنه پوشالی استکبار جهانی را شکسته و معادلات منطقه از جمله عادی سازی روابط برخی از کشورهای عربی با اسرائیل را به محاق فراموشی سپردهاند. تفکر بسیجی و نقش آن در رشد و توسعه کشور تفکر بسیجی ما را به گوشههایی از حیات معنوی بسیج رهنمون میکند و ماهیت و شخصیت واقعی آن را برای ما روشن میسازد. این واژه مقدس که اولین بار توسط امام راحل(ره) تجلی یافت، همان اندیشه واعتقادی است که شریفترین فرزندان این کشور آن را پذیرفته و تمام رفتار علمی و عملی خود را با آن، تنظیم کردند تا آنجا که مبدل به انسانهای نمونهای در تمامی اعصار شدند. به معنای دیگر تفکر بسیجی به تمام و کمال، تعبیری بدیع از مکتب اسلام و آئین الهی تشیع است. امام خمینی(ره) احیاگر اسلام ناب محمدی(ص) و پایهگذار مکتب «تفکر بسیجی»در عصر معاصر میفرمایند: «من... از خدا میخواهم که با بسیجیانم محشور گرداند، چرا که در دنیا افتخارم این است که خود بسیجیام». این تفکر و حضور که از پشتوانههای گرانبهای این کشور اسلامی و از عالیترین درجات ایمان و عمل صالح برخوردار است در کوتاهترین مدت میتواند منشاء چنان تحولات شگرفی در میان تمامی عرصهها (سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ....) شود که حتی گاهی راه باور را بر همگان دشوار میکند. از این رو تفکر بسیجی آنگونه که امام راحل (ره) پایهگذاری کرد،کیمیایی است که حتی افسانهها را در وادی واقعیت به مبارزه میطلبد. تفکر بسیجی دارای شاخصههایی از جمله ایثارگری، زهد و قناعت، تواضع و صمیمیت، ابتکار و خلاقیت، عزت نفس، گمنامی و دوری از شهرت طلبی، مدیریت و تدبیر شایسته، غیرت و جوانمردی، تعهد و وفاداری، صبر و پایداری، ترحم و نوعدوستی حتی با دشمنان، عبادت واستغاثه به درگاه خداوند، تکبر در برابر استکبار و ... میباشد که همگی درفرهنگ و تفکر بسیجی از درخشندگی خاصی برخوردارند . چنانچه قرار باشد در جامعهای مسیر رو به رشد و توسعه در پیش گرفته شود وکلیه مراتب و مراحل آن با سرعت هرچه تمامتر و با سلامت پشت سرنهاده شود، باید همه امکانات و عوامل ملی و محلی آن جامعه بسیج شده تا هم با صرف کمترین هزینه و هم در ابعاد گستردهتر بتواند از همه مواهب و نتایج آن منتفع شود و آنگاه است که میتواند به همه اثرات و تبعات شوم ناشی از توسعه نیافتگی در سریعترین زمان ممکن خاتمه بخشد، مسائل و مشکلات بغرنج وآلامآوری که میتوانند موجودیت و بقای ملتی را از هستی ساقط نموده و به بهای نابودی و همه سرمایههای انسانی و ملی آن جامعه منتهی شود. بنابراین در دنیای کنونی، یکی از شروط بنیادی برای دسترسی به الگوهای توسعه در ابعاد چندگانه انسانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، میزان مشارکت و درگیری همه عوامل در اختیار جوامع در جهت رشد اقتصادی جامعه میباشد. از این روتحقق اهداف استقلال و بالندگی در دنیای متحول کنونی، تولید بهتر و بیشتر و ارائه خدمات مناسبتر در راه اعتلای ایران اسلامی، در گرو هدایت، تدبیر، همدلی و همکاری اشخاص دلسوز و از جان گذشتهای استکه بدون هیچ ادعایی، خالصانه و مخلصانه در موسسات و بخشهای مختلف تولیدی، خدماتی، اداری و ... سکان خدمتگزاری را در دریای مواج و پرتلاطم موجود به دست گرفته تا آنها را در هر مرحلهای از رشد به جهت مطلوب سوق دهند. گرچه تئوریها و مکاتب متعددی در جهت بسیج نمودن و هدایت انسانها و تجهیزات در جهت پیشبرد اهداف جامعه ارائه شده است، تئوریهایی چون مدیریت علمی تیلور، مکتب بوروکراسی وبر، مکتب علوم رفتاری و نهایتا مکتب سیستمی و مکتب اقتضایی که هریک در مقطعی از زمان نقش فعالی در هدایت عامل انسانی و منابع مادی در جهت دستیابی به اهداف اجتماعی و سازمانی موثر بودهاند، اما همه اینها در عین داشتن مزایای زیاد متاسفانه از معایب زیاد هم مبری نبودهاند. با این وجود با دقت در تئوریهای پیشرفته مدیریت از جمله تئوری سیستمی و اقتضائی و پروژه ای، اشکال مختلف مدیریت بسیجی را میتوان در آنها یافت. مثلا در مدیریت سیستمی با فرض نمودن یک سازمان در قالب یک سیستم، تمامی نیروی انسانی و تجهیزات در یک قواره بسته در جهت پیشبرد اهداف اقدام میکنند.در نظریه اقتضائی بنا به نیاز هر قسمت، تمام گروهها و افراد و منابع بسیج میشوند تا در شرایط پیش آمده مشکل یا معضل را مرتفع نمایند و همچنین در سیستم پروژهای افراد در قالب یک پروژه با حذف جایگاهها و مقام و موقعیت افراد نسبت به اهداف سازمان اقدام میکنند. اما تفکر بسیجی همه این تئوریها را در دل خود دارد با این تفاوت که انگیزههای افراد در این سیستمها مادی و تلاشها همه در جهت دستیابی به اهداف کوتاه مدت و کم ارزش است. در تفکر بسیجی اهداف والا و بلند است و نیروی انسانی علیرغم به کارگیری اراده پولادین، خود را مکلف به انجام تکلیف میداند و انجام تکلیف بر دستیابی به هدف مقدم است. تفکر بسیجی تفکری است که نه تنها فرد، بلکه جامعهای را میتواند متحول کند. هرجامعهای اگر بتواند چنین تفکری را در بین مردمانش اشاعه دهد، دروازههای پیشرفت و تمدن برآن گشوده خواهند شد و شکوفههای پیروزی و نشاط برآنها لبخند خواهد زد. بنابراین میتوان گفت اشاعه و بسط تفکر بسیجی به عنوان یک نیاز جدی برای همه جوامع که به سمت پیشرفت و توسعه گام برمیدارند از ضروریات است. اکنون به برکت تفکر و اندیشه جوانان بسیجی پیشرفتهای علمی خوبی درکشور حاصل شده و بهرهگیری از این توانمندیها در راستای توسعه روستایی نیز دستاوردهای شگرفی به ارمغان آورده است. با کمک گرفتن از فرهنگ تلاش، و روحیه جهادی بسیج میتوان فعالیتهای بزرگ را مدیریت نمود و سبب توسعه اشتغال شد. پشتوانه عظیم فکری و تجربی بسیح میتواند در رشد و شکوفایی کشور و بینیاز شدن از بیگانگان و مقابله جدی با تحریمهای اقتصادی آنان مورد توجه قرار گیرد. بسیج پیکری به عظمت ملت ایران دارد لذا در هر بخشی از جامعه که وارد شود میتوانند از توان دیگر بخشها کمک بگیرد. تفکر بسیجی؛ مفهومی فراتر از تشکل و سازمان تفکر بسیجی مهمتر از بُعد تشکل و سازمان آن است، این نگاه که برگرفته از تعالیم اسلام ناب و سرمشق قرار دادن سیره و منش ائمه اطهار استف نقشهای مهمی درخنثی سازی فتنههای دشمنان از یک سو و افزایش کارآمدی نظام دینی داشته است. به طور قطع در کنار نقش ولایت فقیه و امامین انقلاب، تفکر بسیج و منش بسیجی از عوامل اصلی پیشرفتها و موفقیتهای جمهوری اسلامی در همه عرصهها بوده است. برهمین اساس دشمنان به این نتیجه رسیدند که برای ضربه زدن به انقلاب اسلامی، باید به بسیج و تفکر بسیجی حمله کرد و این مدل و نگاه را تضعیف نمود. یکی از اولویتهای جدی بسیج در گام دوم انقلاب، تلاش در جهت افزایش بصیرت و بینش سیاسی مردم ایران است. اهمیت این موضوع زمانی آشکار میشود که جریان تحریف و همچنین نفوذ به شکل موریانهای و نرم به دنبال استحاله نظام اسلامی هستند. برخی از مهمترین کارویژههای بسیج در گام دوم انقلاب را میتوان به شرح ذیل نام برد الف: امیدآفرینی و ترویج نگاه خوبینانه نسبت به آینده (به منظور مقابله با جریان تحریف) اهمیت امیدآفرینی از آن جهت است که جریان تحریف با عملیات روانی و رسانهای تلاش میکند که آیندهای تیره و تار پیش روی ملت ایران ترسیم کند. این در حالی است که حل مشکلات موجود در جامعه ایران منوط به تدبیر و اراده مسئولان اجرایی است که در این زمینه چالش جدی وجود دارد. به عبارت دیگر قطعاً اهمیت عوامل داخلی کمتر از تحریمهای خارجی نیست، لذا در صورتی که نگاه به ظرفیتهای داخلی در بین مسئولان اجرایی کشور شکل بگیرد، آینده روشنی پیش رو خواهیم داشت. در این زمینه تفکر بسیجی میتواند راهگشا باشد. ب: جهادعلمی این امر در کاهش فاصلۀ کشور با کشورهای توسعه یافته تأثیرگذار است. جهاد علمی به منظور تولید قدرت و رفع وابستگیهای آسیبزا از کشور است و مقابله با جنگ اقتصادی، ترویج معنویت و اخلاق مداری، کمک به مبارزه با فساد، جوان گرایی و جوان پروری نیز از دیگر کارویژههای بسیج در مقطع کنونی است. منکر،2ـ عفاف و پاکدامنی،3ـ انصاف،4 ـ عدالت، 5ـ عمل و تکلیف،6ـ عفو و بخشش، 7ـ اکرام و احترام، 8 ـ توکل به خدا 9ـ حفظ بیت المال،10ـ صله رحم،11ـ حجاب،12ـ باورهای دینی،13ـ وفای به عهد، 14ـ متانت و وقار، 15ـ آرامش و تأنی، 16ـ دوری از تهمت و افترا، 17ـ دوری از بخل و حسد، 18ـ دوری از معاصی؛ ب ) ایثار و استقامت: 1ـ شهادت ـ طلبی،2ـ از جان گذشتگی 3ـ از خود گذشتگی در انجام وظیفه 4ـ صبر در مقابل معصیت، 5ـ استقامت در اعمال خیر و نیکو، 6ـ صبر در مصیبت و سختیها، 7- فداکاری در راه نظام و انقلاب؛ پ) نیایش و خودسازی: 1ـ توجه به خداوند،2ـ قرائت قرآن،3ـ نماز،4ـ تهجد و شب زنده داری 5ـ اعتکاف ـ توسل به معصومین ( ع)،7ـ قرائت ادعیه و زیارات معصومین(ع)،8ـ قرائت سخنان معصومین (ع)،9ـ انجام واجبات و مستحبات،10ـ مراقبت ازرفتار 11ـ محاسبه نفس،12ـ تعهد به انجام اعمال خیر،13ـ توجه به معنویت و پرهیز ازمعاصی،14ـ پرهیز از دنیا طلبی،15ـ اصلاح رفتار فردی و اجتماعی؛ ت ) محبت و احسان: 1ـ محبت با اولیاء الهی،2ـ احسان به دیگران،3ـ اکرام بزرگان،4ـ احترام بلاشرط 5ـ عطوفت و مهربانی،6ـ عشق به ولایت ومعصومین ( ع)،7ـ دوری از منافقین و بدکاران،8ـ نرمی و ملاطفت با خانواده؛ ث ) اعتقاد به حکومت اسلامی: 1ـ اعتقاد به نقش و جایگاه روحانیت در نظام، 2ـ اعتقاد به ولایت مطلقه فقیه 3ـ اعتقاد به جامعیت نظام حکومتی اسلام،4ـ اعتقاد به تقابل نظام اسلامی با نظام استکباری،5ـ ترجیح منافع نظام بر منافع شخصی،6ـ اعتقاد به جهانی بودن حکومت اسلامی،7ـ تقید به حفظ نظام،8ـ اطاعت پذیری از رهبری،9ـ عشق به رهبری،10ـ اعتقاد به معنویت مداری نظام اسلامی؛ ج ) حریت و شهامت: 1ـ صراحت در گفتار و رفتار،2ـ اعتماد به خود مداری،3ـ قدرت اظهار وجود 4ـ واقع گرایی،5ـ آزاد اندیشی،6ـ پرهیز از انحصار طلبی،7ـ پرهیز از زورگویی و قدرت،8ـ انتقاد پذیری،9ـ احترام به نظرات دیگران،10ـ استقبال از خطرات 11ـ جسارت و شهامت؛ چ ) مردمی بودن: 1ـ ارتباط با محرومین،2ـ اعتماد به مردم،3ـ مسئولیت پذیری 4ـ ساده زیستی،5ـ مردم داری، 6ـ مهرورزی، 7ـ گرایش به کار گروهی (جمعگرایی)، 8ـ پرهیز از خود محوری، 9ـ کم توقعی،10ـ خدمت گذاری: ح ) علم و آگاهی: 1ـ پیگیری اخبار و رویدادهای سیاسی ـ اجتماعی در داخل و خارج 2ـ آشنائی با گرایش ها و عقاید جناح های سیاسی کشور،3ـ گرایش به دانش اندوزی، 4ـ گرایش به کسب مهارت و فن آوری5ـ گرایش به پرورش فکر و اندیشه، 6ـ گرایش به علم و عمل7ـ مشورت خواهی، 8ـ یکی دانستن سیاست و دیانت،9ـ آگاهی از مواضع سیاسی ـ اجتماعی نظام،10ـ داشتن قدرت تجزیه و تحلیل مسایل سیاسی و اجتماعی خ ) نظم و آمادگی رزمی: 1ـ توانایی ایفای نقش رزمی،2ـ گرایش به کارهای نظامی،3ـ تبعیت پذیری،4ـ نظم پذیری،5ـ آمادگی جسمانی،6ـ داشتن سرعت عمل درموقعیتهای بحرانی د) هویت ملی و فرهنگ پذیری: 1ـ احترام به آداب و رسوم ملی،2ـ علاقه به ادبیات و هنر ایران،3ـ توجه به آثار باستانی،4ـ فرهنگ پذیری،5ـ انطباق ارزشهای اسلامی و سنتهای ملی، 6ـ پذیرش صنایع و تولیدات ملی،7ـ پاسداری از مرز و بوم ایران؛ پژوهشگر پس از جمعآوری اطلاعات و بررسی نتایج، استنباط میکند که فرهنگ و تفکر بسیج، فرهنگی عام و گسترده است که ریشه در باورهای اسلامی، انقلابی و ملی مردم دارد و به اندازه زیادی در تودههای مختلف جامعه با نمودها و مفاهیم مشترک یکسانی مورد بهره برداری قرار گرفته است؛ از این روست که متغیرهایی مثل جنسیت، تأهل و تحصیلات تفاوت قابل ملاحظهای را در میزان برخورداری اقشار مختلف بسیج از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج نشان نمیدهد. به این ترتیب، نمیتوان هیچ قشری را به لحاظ برخی ویژگیهای جمعیتی در برخورداری از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج دچار محدودیت و نقص دانست، جوانان، نوجوان و بزرگسالان، افراد متأهل و افراد مجرد، افراد تحصیلکرده و متخصص و افرادی که از تحصیلات بالایی برخوردار نیستند، زنان ومردان، هر کدام میتوانند در صورتی که در بستر مناسب قرار بگیرند بخوبی از فرهنگ و تفکر بسیجی برخوردار شوند؛ البته تفاوتهایی وجود دارد، مثلاً مردان نمرات بالاتری نسبت به زنان کسب کردهاند، افرادی که سن بالاتری دارند، نسبت به افراد جوان نمرات بالاتری کسب کردهاند، افراد متأهل از افراد مجرد نمرات بالاتری در شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج اخذ کردهاند؛ اما این تفاوت به صورت معنی داری نیست و میتوان استنباط کرد که میتوانیم با قبول درصدی خطا تفاوتها را در این متغیرها نادیده بگیریم و فرهنگ و تفکر بسیج را فرهنگی عام و فراگیر بدانیم که برای تمامی اقشار جامعه با خصوصیات مختلف زبان آشنایی دارد و ایشان میتوانند آن را درک کنند و با آن ارتباط برقرار کنند. البته این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد که در مقام برنامهریزی در هر حال بهتر است که تفاوتهای فردی و فرهنگی مورد ملاحظه قرار گیرد. در مقام مقایسه، فرهنگ و تفکر بسیج را میتوانیم با فرهنگ عاشورا در مکتب تشیع مقایسه کنیم که این فرهنگ براحتی توانسته در بستر تاریخ و حتی پس از 1400 سال با اقشار و اقوام مختلف جامعه ارتباط برقرار کرده و پیام خود را منتقل کند. فرهنگ و تفکر بسیج نیز بر اساس یافتههای این پژوهش قابل تأیید است که دارای چنین ویژگیهای فراگیری است. از دستاوردهای دیگری که پژوهشگر به آن دست یافته است، بروز شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیجی توسط بسیجیان است که نشانه بلوغ و پیچیدگی ایشان است، برای مثال ضمن نشان دادن علاقه به رزم و رزم آوری در شاخصه محبت و احسان نیز نمرات قابل توجهی به دست آوردهاند همچنین معتقد به ولایت مطلقه فقیه هستند، در شاخص مردمی بودن و احترام به نظر و آرای مردم و خوش بینی نسبت به دیگران نیز نمرات بسیار بالایی را به دست آوردهاند، به آزاد اندیشی و آزادگی توجه بسیاری میکنند. همچنین ضمن تاکید زیادی که بر موضوعهای انقلابی و اسلامی دارند، در مباحث ملی و گرایش به آداب و سنتهای ایرانی نیز تمایل زیادی از خود نشان میدهند. یافتههای این پژوهش به صورت آمار و ارقام این فرضیها را مورد تایید قرار میدهد: که بسیج،“منطقی” است و منطقی عمل میکند؛ ـ بسیج بر اساس “بصیرت” و “روشنایی” و“ گوهر ایمان عمل” میکند؛ ـ بسیج بر اساس “بصیرت” و“آگاهی” عمل میکند و از این رو مستحکم و پایدار است؛ ـ بسیجی نیرویی شاد است، چون از زشتیها و نهیشدهها پرهیز میکند وعمل درست را سرلوحه کار خود قرار داده است؛ ـ بسیجی می تواند با مردم ارتباط برقرار کند و “قدرت جذب” بسیار بالایی داشته باشد؛ زیرا شاخص مردمی بودن بالایی را نشان داده است؛ ـ بسیجی، نیروی “تخصص گرا” و یا “علم گرا” است که برای علم و دانشاندوزی اهمیت قایل است؛ ـ بسیجی، دارای “ شرح صدر” است و روحیه“ انتقاد پذیری” دارد؛ ـ بسیجی با دیگران“ مهربان و رئوف” است و از “خود گذشتگی” بالایی دارد، ـ بسیجی در قبال انحراف در اساس نظام ناشکیباست و آمادگی مقابله دارد و تا حد جان ایستادگی میکند؛ ـ بسیجی معتقد به حکومت مطلقه فقیه است و از کیان نظام و اسلام تا حد جان دفاع می کند؛ ـ بسیجی منظم ، قانون پذیر و تبعیت پذیر است؛ بسیجی منافع نظام و انقلاب را برمنافع شخصی خود ترجیح می دهد و در برابر مشکلات از صبر و تحمل زیادی برخوردار است. تفاوت معنی داری که بین اقشار مختلف بسیج به لحاظ برخورداری ایشان از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج مشاهده شده است، به نوع عضویت آنان بستگی دارد، یافتههای این پژوهش نشان میدهد که بسیج ادارات و کارگری در حد مطلوب (بسیار زیاد) از شاخصهای فرهنگ و تفکر بسیج برخوردار هستند و نسبت به دو قشر دیگر یعنی دانشآموزی و دانشجویی که نمرات آنها هم در حد قابل قبول (زیاد) بوده است، از برجستگی بیشتری برخوردار بودهاند، البته در برخی شاخصها مثل علم و آگاهی، بسیج دانشجویی از برجستگی بیشتری نسبت به بسیج دانشآموزی و کارگری برخوردار بودهاند.