تبدیل جنگ از تهدید به فرصت!

  غلامرضا فیض - 31شهریور امسال، کشور وارد چهل و سومین سال جنگ از آغاز آن و سی ­و ششمین سال جنگ از پایان آن است. در دوران پرفراز و نشیب پس از جنگ که مردم و کشور با سختی‌­ها و دشواری های بسیاری رو­به­رو شدند، این درگیری مردم در یک حماسه گسترده تاریخ ساز بود که دل و جان همه را برافروخته می کرد و سبب تحمل سختی ها می شد.
در ایام جنگ، فرزندان ملت سلحشور ایران عزیز در جنگی نا برابر و مظلومانه در برابر ارتش متجاوز بعث که توسط دو ابر قدرت شرق و غرب و هم‌پیمانانشان حمایت می­‌شد، ایستادند و با مقاومت و مجاهدت مثال زدنی مانع از دست یابی آنان به اهداف پلیدشان شدند.
عزت و افتخار آفرینی اینان به صورت پشتوانه سلاحشان بود و چنان کام مستکبرین و ایادیشان را تلخ کرد که پس از جنگ نیز حاضر نشدند ملت ایران را به حال خود رها کنند. لذا با اعمال فشارها، تحریم ها و ایجاد بحرانهای گوناگون در حوزه­های مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی، جنگ­های متنوع دیگری را بر ملت ایران تحمیل کردند که تنها سربازها و ابزارهایش متفاوت بود. با این همه مردم با بصیرت ایران همانگونه که بحران جنگ را با رهبری مقتدرانه امام خمینی (ره) پشت سر گذاشتند، از بحرانهای بعدی نیز با رهبری امام گونه حضرت آیت­الله خامنه­ای (مدظله العالی) و با اسم رمز مقاومت یکی پس از دیگری عبور کردنه و خواهند کرد.
اینک در هفته دفاع مقدس بار دیگر خاطرات حماسی- عرفانی آن دوران با شکوه و بی بدیل یادآوری شد و همانگونه که مقام معظم رهبری در ملاقات با پیشکسوتان و فرماندهان جنگ هشت­ساله گفتند، با گذشت زمان، ابعاد و حقایق دفاع مقدس بیشتر و بهتر قابل درک می­شود. از جمله این حقایق تبدیل جنگ هشت ساله از تهدیدی قطعی و بزرگ که نتیجه سیاست راهبردی امپراطوری نظام سلطه در دشمنی با جمهوری اسلامی و ملت ایران به شمار می­رفت، به فرصتی بزرگ بود. (بیانات رهبر معظم انقلاب، 30/06/1401) ایشان در ادامه سخنان روشنگرانه خود، شور انگیز خواندن حقیقت دفاع مقدس را وابسته به سه متغیر قدرت جوشان انقلاب، رهبری بسیار مؤثر امام و خصوصیات فاخر و برجسته ملت ایران دانستند و هشدار دادند که ابعاد این دفاع ماندگار هنوز برای مردم ناشناخته است و باید برای تبیین آن کار شود. بنابراین، شمول جهاد تبیین که از رهنمودهای سال گذشته ایشان است باید دفاع مقدس را نیز در بر گرفته و تمامی دست اندرکاران مراکز علمی، مطالعاتی و تحقیقاتی زیرساخت­ها و زمینه­های این اقدام ضروری را فراهم سازند. مؤسسه اندیشه ناب که از زمان تأسیس آن دیر زمانی می گذرد، رسالت خود را تبیین دفاع مقدس در قالب تاریخ­نگاری جنگ قرار داده است، ضمن تبریک سالگرد دفاع مقدس به مردم سربلند و سر فراز ایران، آمادگی خود را جهت تداوم این امر خطیر ، تبیین ابعاد و مولفه های دفاع ماندگار ملت ایران اعلام می­کند و وظیفه خود می­داند که این امر مهم را در حد شایسته مورد اهتمام قرار دهد.
الگوی مناسب در جهاد تبیین
«جهاد تبیین» موضوعی است که ماه‌های اخیر در بیانات حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای بارها مورد تأکید و اشاره قرار گرفته است و رهبر انقلاب اسلامی ابعاد مختلف آن را توصیف کرده‌اند. «جهاد تبیین» یک فریضه است. «جهاد تبیین» یک فریضه‌ قطعی و یک فریضه‌ فوری است و هر کسی که می‌تواند[باید اقدام کند].»(۱۴۰۰/۱۱/۱۹)
مطالبه اصلی رهبر انقلاب از کسانی که به هر نحوی درگیر این جهاد عظیم هستند را می‌توان در دو جنبه‌ سلبی و ایجابی مورد مداقه قرار داد، در جنبه‌ی سلبی پیراستن آیینه انقلاب اسلامی از حملات رسانه‌ای و القای شبهات توسط دشمن و در وجه ایجابی اشاره به داشته‌ها و ذخایری که پس از انقلاب در اختیار مردم قرار گرفت. رهبر معظم انقلاب اسلامی دفاع مقدس را به عنوان یکی از نقاط مهم برای تبیین مطرح می‌کنند و می‌فرمایند: «شما روایت کنید حقایق جامعه‌ خودتان و کشور خودتان و انقلابتان را. شما اگر روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر انقلاب را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند؛ شما اگر حادثه‌ دفاع مقدّس را روایت نکنید، دشمن روایت می‌کند، هر جور دلش می‌خواهد؛ توجیه می‌کند، دروغ می‌گوید آن هم ۱۸۰ درجه خلاف واقع؛ جای ظالم و مظلوم را عوض می‌کند.»(۱۴۰۰/۹/۲۱)
این جملات رهبر معظم انقلاب اسلامی خطاب به جوانان در دیدار با خانواده‌ شهدای سلامت در واقع طرحِ یک مسئولیت و تکلیفِ مهم بود. ایشان در همین سخنرانی با اشاره به مجاهدت‌های حضرت زینب کبری (سلام‌ا...علیها) بار دیگر موضوع «جهاد تبیین» را مورد تأکید قرار دادند: «این بزرگوار جهاد تبیین را، جهاد روایت را راه انداخت؛ نگذاشت و فرصت نداد که روایت دشمن از حادثه غلبه پیدا کند؛ کاری کرد که روایت او بر افکار عمومی غلبه پیدا کند.»  معرفی حضرت زینب(س) به عنوان الگویی مناسب در جهاد تبیین و اهمیت دفاع مقدس و امتداد آن یعنی جریان مقاومت و همچنین شباهت‌هایی که دفاع مقدس در زمینه‌های مختلف به واقعه عاشورا داشته است ما را به ارتباط این مفاهیم با یکدیگر راهنما خواهد شد.
دفاع مقدس که هنوز با وجود تمام مشکلات و سختی‌ها محور اصلی وحدت مردم ایران است از حملات بی‌امان دشمن در امان نمانده است و با هر بهانه و مناسبتی، سوژه‌ تحریف و تقبیح دشمنان و وصله‌های داخلی‌شان قرار گرفته است. هنوز از یاد نبرده‌ایم که عده‌ای مجاهدت جوانان بسیجی را خودکشی قلمداد می‌کردند و همصدا با دنیاطلبان خارجی هرگونه شبهه و تحریفی را متوجه دفاع مقدس می‌کردند. شاید تواتر و تکرار همین اتفاقات بود که صدای رهبر معظم انقلاب را درآورد که نگذارید جای ظالم و مظلوم را عوض کنند. دفاع مقدس از مهم‌ترین اولویت‌های جهاد تبیین است و تاریخ‌نگاری دقیق و مبرهن آن کاری است که نسل جنگ باید برای نسل‌های بعدی خود به یادگار بگذارد. این میراث ارزشمند البته می‌تواند توسط کاتالیزورهای دیگری برای نسل‌ها ترجمه شود، سینما، رمان، شعر و ادبیات و محصولات فرهنگی و رسانه‌ای متنوع می‌تواند واسطه‌های مناسبی برای ترجمان حقیقت دفاع مقدس باشد. بگذریم از این که بسیاری با ژست‌های روشنفکری و ادا و اطوارهای مُد روز تحت عناوینی چون ضد جنگ بودن و نقاب انسانیت و حقوق بشر، جای متجاوز و مدافع را عوض کرده و تاریخ را طوری روایت می‌کنند گو این که ما به خاک کشور همسایه تجاور کردیم و ما پشتیبانی شرق و غرب را داشتیم و ما دست به سلاح‌های کشتارجمعی زدیم و... هرچه بدبختی و نکبت در منطقه و جهان است کار انقلاب اسلامی و سربازان متجاوزش بود!  تاریخ فارغ از تبیین و روایت ما راهش را ادامه می‌دهد، دفاع مقدس و مقاومت جهانی ملت‌های بیدار شده با دمِ مسیحایی امام روح‌ا...(ره) نیز در تاریخ خواهند ماند و مورد قضاوت آیندگان قرار خواهند گرفت. جهاد تبیین فرصتی است تا ما خود را در نگارش تاریخ آینده بشریت که عرصه ظهور حق است سهیم کنیم، إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا.
روشنگری هدف اصلی جهاد تبیین دفاع مقدس
بعد از طرح موضوع جهاد تبیین از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، تاکنون اظهار نظرها و دیدگاههای مختلفی در این باره مطرح شده است. این نقطه نظرات عمدتاً ناظر به طرح موضوعات کلی و بیان ضرورت انجام کار می باشد. بدیهی است چنانچه مقصود مواجهه هوشمندانه و فعال با این مهم باشد و جنبه تزئینی و تشریفاتی مبتنی بر اقدامات صرفاً کمیت‌گرا مدنظر  نباشد، لازم است پیش از هر اقدامی مبانی اندیشه، بینش و نگرش به موضوع «جهاد تبیین» بویژه در حوزه دفاع مقدس مطرح و درباره آن بحث و گفتگو شود. به همین جهت، به نظر می رسد جهاد تبیین در حوزه دفاع مقدس بر پنج پایه استوار است. نخست، ضرورت و اهمیت موضوع، دوم، جهت گیری و رویکرد به موضوع، سوم، محتوا، چهارم، روش­ها و ابزارها و پنجم، وظایف و مسئولیت­ها. در این نوشته ابتدا وضع موجود حاصل از تحلیل اقدامات انجام شده و در دست اقدام متولیان امر بیان گردیده و پس از آن محورهای پنجگانه در قالب پرسش های اساسی که با مفاهم مرتبط می باشد آورده شده است. سپس نتایج آسیب شناسی وضع موجود منتهی به بخش پایانی مقاله یعنی «اصول پنجگانه جهاد تبیین دفاع مقدس» که حاصل مطالعات و نظر نگارنده می باشد اختصاص یافته است.
تحلیل وضع موجود
موضوع تبیین و روشنگری جزء اتفاقاتی است که از دوران دفاع مقدس در هر عرصه، صحنه و مقطعی با آن مواجه بوده ایم؛ امّا امروزه به واسطه ی اینکه تمرکز دشمن در این صحنه است، رویاروئی با آن هم باید متناسب با آن باشد. باید اذعان کرد که شکل فعلی مواجهه جریانات و مجموعه های دارای مسئولیت که در این عرصه نقش آفرینی دارند، چه بخش های حاکمیتی و چه بخش های مردمی، سنخیتی متناسب با تلاش دشمن ندارد. اتفاقی که در این صحنه ها مشاهده می شود، حرکتی عادی برای موقعیت های عادی است و به همین دلیل برای رسیدن به هدف کافی نیست. رهبر معظم انقلاب هم نسبت به تبلیغات، حرکت رسانه ای و مواجهه ی با شبهات در بخش های مختلف صراحتاً به عدم کفایت حرکت های فعلی اشاره می کنند که نیازمند حرکتی جهادی است. معنای جهاد، بذل وسع و به کارگرفتن تمام توان است. نگاه عادی و طبیعی و حرکت های معمولی اداری قطعاً پاسخ نمی دهد. این میدان نیازمند حرکتی تحولی، انقلابی، جدی، جهادی و تبیینی است. چنانچه یکی از مهم ترین وظایف تبیین را پاسخ منطقی رفتار و تصمیمات، طرح ها و برنامه ها در دفاع مقدس بدانیم، در این صورت روشن می شود به دلیل ضعف هائی که تاکنون داشته ایم، نیازمند جهادی عمیق و کوششی پایدار و مستمر هستیم. ما در تبیین دفاع مقدس باید بتوانیم در حوزه توصیف و تحلیل، استدلال های منطقی داشته باشیم تا بتواند به آیندگان اثبات کنیم چگونه با دست خالی و شهادت بهترین فرزندان این مملکت از تمامیت ارضی و نوامیس کشور دفاع کردیم. در این تبیین باید بتوانیم منطق اثبات قدرت و اقتدار نظام را در قبولاندن قرارداد 1975 به رژیم بعث عراق با اتکای به توانمندی های خودمان، منتقل کنیم، همان چیزی که پیش از این با زور و فشار ابرقدرت ها به عراق تحمیل شده بود.
باید بپذیریم که تاکنون صرفا بر اساس مسائل عاطفی، هیجانی و احساسی جنگ (که در جای خود لازم است) با نسل جدید مخاطبین گفتگو کرده ایم، در حالی که نسل امروز به دنبال منطق و استدلال است و ما باید با این زبان با او تعامل کنیم. بنابراین آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند آنیم، کاربرد روحیه جهادی در یک امر منطقی و استدلالی است. ما باید بر کاربرد مفهوم جهاد در تبیین دفاع مقدس تاکید کنیم.
اصول راهنما در جهاد تبیین دفاع مقدس
با توجه به آنچه بیان گردید، جهاد تبیین در دفاع مقدس به عنوان یک فریضه قطعی و فوری با هدف روشنگری می تواند تاریخ ساز، ماندگار، اثر گذار و تحول بخش باشد. موفقیت در این امر و دست یابی به این هدف والا در گرو اقدام در چهارچوب اصول راهنمای زیر است:
اصل اول: حقیقت جویی و حقیقت گویی
ارزش حقیقت برای بشر بسیار بالاست. می توان مقوله ی حقیقت را مقوله ی «دانایی» یا مقوله ی «دریافت واقعیّت جهان» هم بنامیم، چرا که معنای دانایی غیر از آگاهی و رسیدن به جهان و درک کردن جهان نیست. به همین جهت در انسان گرایش به کشف واقعیّت ها آنچنان که هستند و درک حقایق اشیاء و دریافت جهان هستی و اشیاء آن، آنچنان که هستند، وجود دارد. حسی که می توان آن را به نام «حسّ حقیقت جویی» یا «حسّ کاوش» و یا «حقیقت پژوهی»  مطرح کرد.
اصل دوم: علمی و عقلانی بودن (عقلانیت)
این اصل با برخورداری از ویژگی هایی چون شناخت دقیق، فکر صحیح، روشمندی تحقیقی، استدلال کافی، استنادات لازم و معتبر و رعایت قواعد معین و پذیرفته شده علمی، تاکید بر تبیین دفاع مقدس در این چهارچوب دارد. این امر در نقطه مقابل اعمال احساسات، عواطف، توهمات و مانند اینها قرار دارد که تبیین گری دفاع مقدس را برای تبیین خواهان صادق آن مورد خدشه قرار می دهد.
اصل سوم: جامعیت و جامع نگری
از مهم‌ترین اصولی که در تبیین دفاع مقدس و پاسخ‌های تبینی بر آن استوار گردیده، اصل جامع‌نگری است. این اصل می‌گوید، پاسخ‌گوی سؤالات و شبهات دفاع مقدس باید جامعیت لازم را در گستره مخاطب، ابعاد وجودی مخاطب (شامل بُعد بینشی، عاطفی و رفتاری) سطوح پاسخ‌گویان، ابعاد مادی و معنوی پاسخ‌گویان، همچنین نوع پاسخ، کیفیت پاسخ‌گویی، اصول و روش تبیین، و نیز همه ابعاد تبیین را منظور کند. در این صورت تبیین ها نباید مقطعی و موردی و برای رفع تکلیف بوده و به یک بعد از ابعاد مسئله توجه کند. شیوه جهادی تبیین دفاع مقدس باید به گونه ای باشد که در پاسخ مخاطبان از جنبه‌های مختلف پاسخ و پرسش‌گر غفلت نکند و به گستره پرسش‌گران با سطوح مختلف و نگرش‌های مختلف توجه نماید. این اصل می‌تواند به توانمندی تبیین گران و متولیان امر در این جهاد بزرگ مدد رساند. بنابراین در تبیین عمومی موضوع دفاع مقدس نگاه بخشی و گزینشی به ابعاد و موضوعات نفی و نهی شده و تاکید می شود که  تبیین دفاع مقدس باید نگاهی جامع داشته باشد و این نگاه را باید همواره به عنوان اصلی اساسی در این جهاد، مراعات نمود.
اصل چهارم: جذابیت
این اصل با برخورداری از ویژگی هایی چون: تاکید بر ابداع، نوآوری و هنرمندی در خلق اثر و تنوع در عرضه محصولات و تولیدات محتوایی فاخر مطابق با ذائقه های متنوع مخاطب جستجوگر حقیقت خواه و حقیقت جوی آگاه است. به این ترتیب حقیقت ناب دفاع مقدس را به عنوان اصلی ترین سرمایه خویش مورد توجه قرار می دهد و از این رو لزوم جستجوی راه کارهای افزایش ایجاد جذابیت در چگونگی تبیین دفاع مقدس را به عنوان یک فرصت گرانبها مورد تاکید می داند.
اصل پنجم: انصاف
انصاف در یک نگاه کلی و ماهوی یک فضیلت اخلاقی نفسانی است که برخاسته از وجدان و عقل آدمی است. انصاف به رعایت حق، مساوات و برابری در رفتار با دیگران یا موضوعات، مطابق با عدالت، در پرداخت حقوق مردم بدون اعمال تبعیض اشاره دارد. لذا به لحاظ همین خصلت حق‌جویی و حق‌طلبی است که در اسلام جایگاه والایی دارد و یکی از مهم‌ترین دستورات دینی و اخلاقی مورد تاکید به شمار می رود.