ارزش ولایتمداری

کائنات|کیانوش کاظمی- در فرهنگ اسلامى، پس از توجّه به ضرورت وجود زمام‌دار براى جامعه، هیچ‌کس به خودى خود حقّ زعامت جامعه را ندارد، جز خداوند متعال که تمام شئون هستى آدمى از او است و همین امر اقتضا می‌کند که انسان مطیع اوامر و نواهى او باشد.[1] حال اگر او ما را به تبعیت از شخص یا گروهى خاصّ فرا خواند، ما نیز اطاعت می‌کنیم و اگر براى زمام‌دار شرایطى را بیان کرد و تعیین شخص او را از بین حائزین شرایط بر عهده ما گذارد، باز مطیع او خواهیم بود.
مسلمانان از گذشته تا حال اعتقاد داشته‌اند که خداوند متعال زمام‌دارى امّت اسلام را به شخص رسول اکرم(ص) سپرده و سپس به اعتقاد پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) این امر به امامان معصوم‏(ع) منتقل شده است و این مطلب را به ادلّه اربعه: کتاب، سنت، عقل و اجماع، می‌توان اثبات کرد. ولايـت از مـهـم تـريـن اصـول شـريـعـت اسـت و اسـتـمـرار رهـبـری رسـول اكـرم (ص ) جـز بـا ولايـت مـعصوم (ع ) و سپس ولايت فقيه ، ممكن نيست . از قرآن كريم و روايات استفاده می شود كه ولايت از مهم ترين احكام الهی و مقدّم بر همه احكام فرعی الهی است .در آيـه ای ، كـه دربـاره تـعـيـيـن حـضـرت عـلی (ع ) در روز غـديـر بـه عـنـوان جـانـشـيـن رسول خدا(ص ) نازل شده است ، می خوانيم :(يـا اَيُّهـَا الرَّسـُولُ بـَلِّغْ مـا اُنـْزِلَ اِلَيـْكَ مـِنْ رَبِّكَ وَ اِنْ لَمْ تـَفـْعـَلْ فـَمـا بـَلَّغـْتـَ رِسالَتَهُ...(ای پـيـامـبـر! آنـچـه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان و اگر چنين نكنی ، رسالت او را انجام نداده ای !
پس از اجرای اين فرمان ، توسّط پيامبر گرامی اسلام (ص ) و اعلام ولايت و رهبری حضرت علی (ع )، اين آيه شريفه نازل شد:(... اَلْيـَوْمَ اَكـْمـَلْتُ لَكـُمْ ديـنـَكـُمْ وَ اَتـْمـَمـْتُ عـَلَيـْكـُمْ نـِعـْمـَتـی وَ رَضـيـتُ لَكـُمُ الاِْسـْلامـَ ديناً...) امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام كردم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان ) شما پذيرفتم .ايـن آيـه شـريـفـه ، اهمّيّت بسيارِ ولايت را آشكار می سازد و اعلام می كند كه در صورت نبودن ولیّ و حـاكـم اسلامی ، دين ناقص است . یکی از احادیث مشهور درباره‌ی ولایت، حدیثی است که از امام محمد باقر(علیه‌السّلام) نقل شده و بیانگر اصول دین در پنج مورد (نماز، روزه، حج، زکات و ولایت) و برتری ولایت بر سایر ارکان است. ضمن برشمردن معنای لغوی و اصطلاحی ولایت(در سه معنا) به منبع و اعتبار حدیث اشارتی خواهد رفت و در ادامه، نظر حضرت امام خمینی(رحمه‌الله) درباره‌ی این حدیث که در روز عید غدیر خوانده و توضیح داده‌اند آمده و به نظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هم اشاره‌ای خواهد شد. هدف اصلی این مقاله پاسخ به این سؤال مهم است که از معانی سه‌گانه اصطلاحی ولایت، حدیث مذکور به کدام یک از معانی ارجاع داده میشود. به عبارت دیگر بیانگر کدام معنا از معانی سه‌گانه ولایت است؟ یا جمع همه آنها را مدنظر قرار داده است؟!
بیشتر لغت‌شناسان ولایت را به معنای سرپرستی یا دوستی دانسته‌اند. به عقیده برخی «سرپرستی» به معنایی است که سیاق برخی از آیات قرآن کریم به آن اشاره دارد. شهید مطهری هم در باره معنی لغوی می‌افزاید: این واژه از پر استعمال‌ترین واژه‌های قرآن کریم است که به صورتهای مختلفی به کار رفته است. معنای اصلی آن قرار گرفتن چیزی در کنار چیزی است که هیچ فاصله‌ای بین آنها نباشد، طبعاً این کلمه در مورد قرب و نزدیکی به کار رفته است... و باز به همین مناسبت در مورد دوستی، یاری، تصدی امر، تسلط و معانی دیگر از این قبیل استعمال شده است.  اما سه معنای اصطلاحی برای ولایت میتوان برشمرد: معنای اول تفسیر قرآن و احکام، بیان حلال و حرام، حل مشکلات فقهی و دینی، آموزش مناسک به مردم، پاسخگویی به شبهات، و در یک کلام مرجعیت و حجیت دینی است. معنای دوم ولایت، به معنای سرپرستی اجتماعی و سیاسی، حق الزام و دستور حکومت، ریاست بر امور مسلمین، قضاوت، اعلام جنگ و صلح، وضع و اخذ مالیات، انعقاد رابطه و پیمان‌نامه بین مسلمین و سایر دول و در یک کلام شئون حکومتی و سیاسی است. معنای اصطلاحی سوم ولایت نیز عبارت است از ولایت معنوی و عرفانی به تربیت روحی و سیرو سلوک مؤمنان، خلافت کبری یا مظهر اسماء و صفات الهی. این مقام همان واسطه‌ی فیض است و در ادبیات عارفان با عباراتی مثل انسان کامل و ... از آن یاد میشود.