بازی ایران در حیاط خلوت امریکا

  محمود تقوایی - آمریکای لاتین از 1823 که «جیمز مونورو» پنجمین رئیس‌جمهور آمریکا دکترین سیاست خارجی خود را اعلام کرد همواره حیاط خلوت واشنگتن بوده و طی 199 سال گذشته دولت‌های این کشور از دموکرات گرفته تا جمهوری‌خواه به این دکترین وفادار بوده‌اند آنها اولاً اجازه نداده‌اند قدرت دیگری در آمریکای لاتین جایی برای خود دست و پا کند و ثانیاً تمام تلاش خود را نیز به کار گرفته‌اند تا از روی کار آمدن دولت‌های غیر هم سو با منافع آمریکا در این منطقه جلوگیری کنند. با این وجود جمهوری اسلامی ایران یکه و تنها طی دو دهه گذشته مقابل یک تازی واشنگتن در آمریکای لاتین ایستاده است. نفوذ فوق‌العاده معنوی ایران از ونزوئلا گرفته تا کلمبیا گویای این مسئله است. چپگراهای آمریکای لاتین نیز همواره به ایران به عنوان یک قدرتی که می‌توانند به آن در مقابل مداخلات امپریالیستی آمریکا تکیه کنند نگاه می‌کنند.
بررسی اقدامات دولت نشان می‌دهد که ایران در فاصله بیش از ۱۲ هزار کیلومتری، به دنبال یافتن شرکای بیشتر و تقویت روابط است. پس از کودتای ۲۰۱۹ در بولیوی و انتخابات تاریخی ریاست جمهوری سال گذشته در کلمبیا، دو رئیس‌جمهوری چپگرا در دو کشور بر سر کار آمده‌اند؛ هر چند دولت‌های چپگرای منطقه که در حال حاضر، نقشه سیاسی این منطقه تصاحب کرده‌اند را به هیچ عنوان نمی‌توان در یک دسته‌بندی واحد مشابه جریان چپگرایی دهه ۲۰۰۰ قرار داد اما زمینه نسبی برای حضور فعال ایران در برنامه‌ها و مطابق با اقتضائات هر کشور فراهم است.
پس از یک دوره نبود رویکرد قاطع و برنامه‌ای مشخص در قبال آمریکای لاتین، دولت فعلی، تعاملات اقتصادی با نگاه ویژه به ظرفیت‌های این منطقه را مورد توجه قرار داده است و سرمایه‌گذاری‌ها و توجه کشورهایی همچون روسیه، چین، ژاپن و ترکیه به یکایک کشورهای آمریکای لاتین، از ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه تا آرژانتین، برزیل و شیلی نشان‌دهنده اهمیت روابط با آمریکای لاتین با چشم بستن بر فاصله جغرافیایی است.
آنچه واضح است اینکه پیشرفت در سیاست خارجی و شکار فرصت‌ها در نقاط مختلف جهان، از جمله گزاره‌های اصلی و کلیدی در بهبود وضعیت اقتصادی کشور است و درک این مهم، ایران را به سمت عضویت در سازمان همکاری شانگهای در چارچوب پیشبرد سیاست خارجی آسیا محور و یا ارائه درخواست برای عضویت در گروه قدرت‌های اقتصادی نوظهور بریکس در چارچوب نقش‌آفرینی در ائتلاف‌های فراقاره‌ای سوق داده است.
رئیسی هفته آینده به ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا می‌رود
 رئیس‌جمهور در راستای تقویت روابط با کشورهای دوست و همسو، به کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا سفر می‌کند.
«سید ابراهیم رئیسی» یکشنبه آینده (۲۱ خرداد) در راستای تعاملات بین‌المللی و به‌منظور تداوم سیاست تقویت روابط با کشورهای همسو و دوست و ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و علمی، به دعوت رسمی همتایان خود در راس یک هیئت عالیرتبه، به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا سفر خواهد کرد.
در سفر رئیسی به منطقه آمریکای لاتین به‌منظور ارتقای سطح روابط و گسترش تعاملات، چندین سند همکاری در حوزه‌های مختلف بین مقامات ایرانی و این ۳ کشور به امضا خواهد رسید.
رئیس‌جمهور همچنین در این سفر نشست‌هایی با تجار و فعالان اقتصادی بومی و ایرانی خواهد داشت. تعداد قابل توجهی از کشورهای منطقه آمریکای لاتین، علاوه بر ظرفیت‌های اقتصادی متنوع، دیدگاه‌های سیاسی و بین‌المللی نزدیکی نیز با جمهوری اسلامی ایران دارند و همکاری‌های اقتصادی و تجاری میان ایران با این کشورها می‌تواند منافع بسیاری نصیب دو طرف کند.
تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران با کشورهای منطقه آمریکای لاتین و تبادل ظرفیت‌های فیمابین که در دولت‌های نهم و دهم روندی صعودی داشت، در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، همچون تعامل با کشورهای همسایه، کشورهای آسیایی و آفریقایی در سایه توجه کم‌ثمر به دولت‌های غربی قرار گرفت و در مدت ۸ سال، تنها یک سفر به منطقه آمریکای لاتین، آن هم در حاشیه عزیمت به نیویورک برای شرکت در هفتاد و یکمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۹۵ انجام شد که طی آن رئیس دولت یازدهم برای شرکت در هفدهمین اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد و تحویل دادن ریاست دوره‌ای این اجلاس به ونزوئلا سفر کرد و پس از شرکت در این اجلاسیه، سفر کوتاهی نیز به کوبا داشت.
ایران و مزیت توسعه روابط با آمریکای لاتین
سند راهبردی ۲۰ ساله ایران و ونزوئلا در کنار تقویت روابط‌ اقتصادی و تجاری‌ تهران با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور نشانه تحکیم ائتلاف محور ضدامپریالیسم در حیاط خلوت آمریکا است؛ پازلی که با رزمایش مشترک برخی از این کشورها با همراهی چین و روسیه در کانال پاناما تکمیل خواهد شد.
امروز با توسعه و گسترش توانمندی های نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران گستره حضور آنان به دورترین آب‌ها و یا به عبارتی به حیاط خلوت آمریکا نیز رسیده چنان‌که یک سایت خبری-تحلیلی آمریکایی با هراس به آن اشاره می کند.
وبگاه آمریکایی «واشنگتن فری بیکن» وابسته به طیف جمهوریخواه به تازگی در گزارشی نوشته است : نیروی دریایی ایران قرار است برای اولین بار کشتی های جنگی خود را در «کانال پاناما» مستقر کند، یک مسیر تجاری مهم در حیاط خلوت آمریکا که تا به حال شاهد حضور نظامی ایران نبوده است. به نوشته تارنمای مزبور، ایران در سال‌های اخیر تمرکز بیشتری بر انتقال ارتش خود به سرزمین‌های آمریکای لاتین داشته است زیرا روابط با رهبران ضد آمریکایی در این منطقه، به ویژه در ونزوئلا را تقویت می‌کند.
در حالی که تهران به دنبال حمایت از نیکلاس مادورو رییس جمهوری ونزوئلا است، کشتی های ایرانی نیز بیشتر از گذشته در بنادر ونزوئلا پهلو می گیرند. این حرکات به منظور نشان دادن این موضوع است که تهران توانایی استقرار ناوگان نظامی خود را در نزدیک ایالات متحده هم دارد.
«جوزف هامیر» تحلیلگر امنیت ملی که به عنوان مدیر اجرایی اندیشکده «مرکز جامعه آزاد امن» (اندیشکده‌ای که رژیم‌های ضد آمریکایی را ردیابی می‌کند و بر مسایل آمریکای لاتین تمرکز دارد) در این باره گفت که ایران با برگزاری رزمایش های مشترک با متحدانی مانند روسیه و چین، زمینه را برای این نوع ماموریت های دوردست فراهم کرده است. این چیزی است که ایران در ۳۰ یا ۴۰ سال گذشته در آمریکای لاتین با ایجاد سفارتخانه‌ها و توافق‌های دوجانبه با بسیاری از کشورها ساخته است.
جایگاه دیرینه تهران در حیاط خلوت آمریکا
روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آمریکای لاتین در دولت های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده که اوج آن را در دولت نهم و دهم شاهد بودیم. به عنوان نمونه میزان‌ مبادلات ‌تجاری ایران و آمریکای‌لاتین از ۹۰۰ میلیون‌ دلار در سال ۱۳۷۹ به‌ نزدیک ۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۲ رسیده بود.
همچنین در آن سال ها، ایران در روابط ‌اقتصادی‌ خود با کشورهای‌ آمریکای‌لاتین به متنوع‌ سازی شرکای ‌اقتصادی و بازرگانی ‌پرداخت و طی ‌سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ توانست بیش‌ از ۲۵۰ توافقتنامه ‌تجاری با کشورهای‌ آمریکای‌لاتین امضا کند.
از جمله این طرح‌ می توان به توسعه ‌صنعتی محور آبپوره‌ـ اورینوکو، ساخت۷۰ هزار واحد مسکونی، همکاری‌های آب و برق، فرآورده‌های ‌خون و انتقال ‌فناوری، ساخت‌ کارخانه ‌مهمات، کارخانه ‌مونتاژ خودرو و کارخانه ‌سیمان اشاره کرد.
این روابط در دولت یازدهم و دوازدهم با عمق کمتری ادامه یافت اما دولت سیزدهم توجهی ویژه به این پهنه جغرافیایی دارد و همزمان با تلاش برای تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه خاورمیانه، در صدد توسعه مناسبات با کشورهای آمریکای لاتین به عنوان حیاط خلوت آمریکا نیز برآمده است.
دولت سیزدهم از مردادماه سال ۱۴۰۱ که زمام امور اجرایی کشور را به دست گرفت، علاوه بر ترمیم مناسبات با همسایگان، نگاهی ویژه نیز به حیاط خلوت آمریکا داشت تا فرصت های از دست رفته سال های گذشته در زمینه همکاری های راهبردی با آمریکای لاتین را دوباره زنده کند.
نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین از همان روز نخست پیروزی آیت الله رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری مشخص بود. رهبران کشورهای آمریکای لاتین از جمله روسای جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار سایر مقامات جهانی، پیروزی رئیسی را تبریک گفتند و نسبت به تعمیق مناسبات دولت های متبوع خود با تهران ابراز امیدواری کردند.
منطقه آمریکای لاتین در قیاس با سایر مناطق جهان سرشار از ثروت‌های طبیعی و منابع مادی است این منطقه از ۲۵ درصد از زمین‌های جنگلی و قابل کشت و ۳۰ درصد از آب شیرین موجود در جهان برخوردار است. علاوه بر این، ۶ کشور از ۱۷ کشوری که در جهان از نظر بیولوژیکی بسیار متنوع هستند و ۱۳ کشور از ۱۵ کشوری که بیشترین تولیدات معدنی را دارا هستند، در این منطقه قرار دارند.
همچنین، ۶۵ درصد از ذخایر جهانی لیتیوم، ۴۲ درصد از ذخایر نقره، ۳۸ درصد از ذخایر مس و ۲۱ درصد از ذخایر جهانی آهن در منطقه آمریکای لاتین قرار دارد.
کارشناسان معتقدند حوزه‌های همکاری با کشورهای آمریکای لاتین را با توجه به نیاز منطقه می‌توان انرژی به ویژه نفت و گاز، صنایع تولید مواد غذایی، صنایع تولید مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، تامین و توزیع سبد غذایی، بهداشت و درمان خصوصا دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی های تک و نانوتکنولوژی و ... تعریف کرد.
ایران و ونزوئلا خردادماه سال گذشته «سند جامع همکاری‌ ۲۰ ساله» امضا کردند. از نگاه ناظران، تحریم های ظالمانه آمریکا درد مشترک ایران و ونزوئلا است و همین موضوع باعث شده که با وجود مسافت ۱۲ هزار کیلومتری، کاخ سفید نتواند مانع از گسترش روابط دو کشور شود.
ارسال محموله های سوخت شامل بنزین، مصولات پتروشیمی و غیره از ایران به ونزوئلا به رغم سنگ اندازی و کارشکنی های آمریکا طی سال های اخیر از اهمیت این مناسبات تجاری برای دو کشور نشان دارد.
ایران همزمان با گسترش روابط با ونزوئلا می تواند به تقویت و ترمیم روابط با دیگر کشورهای این حوزه اقدام کند. تهران پیشتر روابط‌ اقتصادی و تجاری‌ گسترده‌ای را با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور برقرار کرده بود که می‌توان به ‌پروژه ایران برای تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت‌ تأسیسات‌ پتروشیمی در اکوادور، ساخت‌ کارخانه ‌سیمان، اکتشاف‌ اورانیوم و استخراج‌ معادن بولیوی در دولت دهم نیز اشاره‌ کرد.
حضور ایران در آمریکای لاتین، ضرورتی که باید گسترش پیدا کند
عبدالحمید شهرابی مسئول تحقیقات خانه آمریکای لاتین درباره لزوم ارتباط با این منطقه از جهان اظهار کرد: تصویری که برخی نیرو‌های سیاسی که عمدتا با نظام سلطه وابستگی نیز دارند القا می‌کنند آن است که جهان به اروپا و آمریکا، محدود می‌شود و کشوری دیگر در جهان وجود ندارد. حال این که در منطقه وسیع آمریکای لاتین و میان این جمعیت گسترده حضور ایران می‌تواند مهم و حیاتی باشد.
وی ادامه داد: در این مناطق میلیون‌ها هکتار زمین قابل کشت وجود دارد انواع و اقسام ظرفیت‌های اقتصادی برای مبادلات تجاری در شرایط تحریمی با ایران وجود دارد، که نمونه مثبت بهره‌گیری از چنین ظرفیتی را در همکاری با ونزوئلا در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم.
وی افزود:سوال این نیست که آیا رابطه با آمریکا لاتین خوب یا بد است، نکته آن است که این رابطه یک ضرورت است که باید روی آن کار کرد و آن را هم به لحاظ سیاسی و اقتصادی و هم در حوزه روابط مردمی گسترش داد، که البته در شرایط تحریمی از همه مهم‌تر گسترش و بسط روابط اقتصادی میان کشورمان با این منطقه است.
وی گفت: با وجود آن که در دولت سیزدهم اقدامات مثبتی برای گسترش حضور ایران در این منطقه به لحاظ سفر‌های سیاسی و یا بحث‌های اقتصادی صورت گرفته است، اما متاسفانه از آن چیزی که می‌تواند در این زمینه وجود داشته باشد دور هستیم.
وی ادامه داد: در آن منطقه کشور کوبا حضور دارد که به لحاظ حوزه سلامت و بهداشت زبان زد است و تجربه مثبتی هم با کشورمان در زمینه تولید دارو و واکسن کرونا داشته است. یا در گذشته در خصوص تولید واکسن هپاتیت همکاری‌های خوبی با کوبایی‌ها داشته‌ایم. هم اکنون هم کوبایی‌ها دارو‌های منحصربه‌فردی مثلا برای درمان سرطان ریه، دیابت و آلزایمر دارند که تاثیر آن‌ها برای بهبود وضعیت سلامت و جان بیماران توسط مراکز جهانی معتبر پزشکی مورد تایید قرار گرفته است. خب، در این منطقه از این قبیل مزایا و فرصت‌های بی‌نظیر موارد فراوانی برای کشورمان وجود دارد که لازم است با نظارت و هدایت و تسهیلات دولت مورد توجه و بهره‌برداری قرار گیرد.
شهرابی افزود: همیشه تبلیغات فراوانی شده که ایران کشوری منزوی است، اما روابط حسنه و رو به گسترش ایران با منطقه آمریکای لاتین و خصوصا با کشور‌های جبهه مقاومت در آن منطقه خلاف این تبلیغات را ثابت می‌کند. یک شاخص این روابط سفر‌های مقامات عالی کشور‌ها است، از قبیل همین سفر جاری وزیر امور خارجه ایران به بعضی از کشور‌های آن منطقه. البته، باید توجه داشت که بعضی از این سفر‌ها رسمی و دیپلماتیک است و بعضی نیز با اهداف و دستورکار مشخص‌تر به منظور گسترش روابط سیاسی/اقتصادی صورت می‌گیرد. اما، آنچه قابل تاکید است این است که در شرایطی که ایران تحریم است و هجمه وسیع تبلیغاتی و جنگ هیبریدی بر علیه کشورمان به شدت فعال است، این سفر‌ها کمک می‌کند و می‌تواند تسهیل گر بسط روابط ما با سایر نقاط جهان باشد.