اهمیت راهبردی بنادر

 تقی صفدریان - موقعیت کشور ایران اهمیت بسیار بالایی در تحولات ژئوپلیتیکی دارد و در این میان بندرهای ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند، هرچند این جایگاه به معنای بی‌رقیب بودن آنها نیست، چراکه در همسایگی ایران، کشورهای عربی روند توسعه و مدرن کردن بنادر خود را از سال‌ها پیش آغاز کرده‌ و تلاش‌های خود را در این راستا افزایش داده‌اند.
ایران در غرب آسیا و در محل تلاقی راه‌های تجاری اصلی دریای خزر و خلیج فارس قرار دارد. گرچه کشورمان با توسعه بیوتکنولوژی، خودروسازی، صنایع دارویی و پتروشیمی اقتصاد خود را متنوع کرده، اما اقتصاد همچنان تا حد زیادی به صادرات نفت متکی است.
بیشتر تجارت بین‌المللی ایران از بنادر دریایی انجام می‌شود و مسئولان به اهمیت راهبردی بنادر پی برده اند و در حال اجرای برنامه‌های توسعه و نوسازی در پایانه‌ها و بنادر اصلی به دلیل محرک رشد اقتصادی هستند.
توسعه بنادر کشور به ویژه جنوبی همیشه مورد تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی و سایر مقام‌های عالی رتبه کشور بوده است. البته موقعیت کشورمان به گونه‌ای است که توسعه بنادر در شمال و جنوب به نوعی مکمل یکدیگر هستند، برای نمونه برای اجرای کریدور شمال-جنوب نیاز به توسعه بنادر شمالی و جنوبی است.
فروردین امسال، بندر نوشهر میزبان اولین کشتی باری رو-رو روسیه پس از ۲۱ سال بود؛ «مهرداد بذرپاش» آن زمان این ترددها را گام بزرگی در تجارت دریایی بین ایران و روسیه برشمرد و اعلام کرد: هم‌زمان قراردادهای ایران و روسیه برای کشتی‌سازی در دریای خزر در حال پیشرفت است.
مدیرعامل کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ضمن اشاره به توافق‌ با ۳ بندر روسیه برای برقراری خط منظم کشتیرانی‌ ایران-روسیه‌ از تجهیز ناوگان باری برای حمل کالا در خزر خبر داد.
کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران بعد از توافق ساخت راه آهن رشت- آستارا که قرار است با مشارکت مالی تهران و مسکو تا ۳ سال آینده ساخته شود، اقدام به امضای موافقتنامه خرید و ساخت کشتی با باشگاه همگرایی کریدور شمال- جنوب کرده است.
در این راستا خطوط حمل‌ونقل دریایی در دریای خزر نیز ظرف ماه‌های گذشته تجهیز شده و هم‌اکنون این ناوگان با ۲۶ فروند شناور جنرال کارگو، ظرفیت حمل بار ۳۶۰۰ تی‌ای‌یو و ۱۰۴ هزار DWT را دارد.
گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی، هم‌زمان خرید ۳۳۰ واگن ریلی جهت تقویت ناوگان ریلی در مسیرهای ترانزیتی در کنار خرید ۵۴ هزار کانتینر جهت ورود به چرخه حمل‌ونقل را در دستور کار قرار داده است. ضمن اینکه مذاکره، خرید و سفارش ساخت تعدادی کشتی برای تقویت مسیرهای کریدوری در جهت تقویت حمل بار در دریای خزر به مقصد روسیه انجام شده است.
توسعه حمل بار به مقصد روسیه البته به جز تحریم کشتیرانی خزر، موانع بزرگی هم دارد که بخشی از آن مربوط به هماهنگی‌های بین سازمانی در داخل می‌شود.
حمل بار در قالب کریدور شمال- جنوب از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان‌تر است و امکان انتقال حدود یک ماهه کانتینر از بنادر دنیا به مسکو در مقابل ترانزیت ۴۵ روزه از دریای بالتیک را فراهم می‌کند که از جمله مزایای حمل بار در قالب کریدور شمال- جنوب است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی استان گیلان نیز اخیراً اعلام کرده است: حدود ۵۲ فروند کشتی از ۳۲۲ فروند کشتی موجود در دریای خزر متعلق به مالکین ایرانی است و از امیرآباد تا آستارا ۸۰ فروند شناور در دریای خزر تردد دارند.
وی ظرفیت ۵۲ کشتی موجود در دریای خزر را ۱۳۷ هزار و ۲۳۴ تن اعلام کرد و گفته است: با پیوستن کشتی‌های جدید به ناوگان حمل و نقل دریایی، این ظرفیت افزایش خواهد یافت.
بی‌تردید موقعیت سرزمینی ایران اهمیت بسیاری بالایی در تحولات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی داشته و خواهد داشت؛ اما برای اینکه کشور بتواند از این رهگذر منافع خود را ارتقا دهد و به نوعی دست بالا داشته باشد، باید با حداکثر تلاش از فرصت‌های موجود استفاده کند؛ وگرنه نخواهد توانست در رقابت پیچیده جهانی سهم خود از اقتصاد جهانی افزایش دهد.
به تازگی وزیر راه و شهرسازی از علاقه کشورهای متعدد برای سرمایه گذاری در ایران و به ویژه بنادر خبر داد، اما تا زمانی که نتوان این ظرفیت بالقوه را به بالفعل تبدیل کرد، نمی‌تواند امتیازی برای کشور باشد.
باید توجه کرد، کشورها به دلیل وجود جایگزین‌های دیگر منتظر توسعه بنادر ایران نخواهند بود، برای نمونه تعلل ایران می‌تواند کشورهای آسیای مرکزی را به سمت پاکستان سوق دهد‌.