ما و همسایگان‌مان

 خرم انجوی- دیپلماسی عمومی در دنیای کنونی ابزار کارآمد سیاست خارجی است این وجه از دیپلماسی با برخورداری از گسترده‌ترین مخاطبان، از نخبگان حکومتی تا عموم مردم، از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار شده است. جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر ابتکاری را تحت عنوان سیاست همسایگی در پیش گرفته است که ارتقای وجهه ایران و همراه ساختن افکار عمومی کشورهای پیرامون یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت سیاست همسایگی است و در مقابل، این سیاست نیز زمینه‌ساز ارتقای اعتبار و وجهه ایران در نگاه مردم کشورهای همسایه است.
مفهومی که به عنوان سیاست همسایگی در مجموعه وزارت امور خارجه پیگیری می شود، متناسب با نیازهای روز سیاست خارجی ایران است، همچنان که این سیاست با قانون اساسی ایران نیز منطبق است. ضمن آن که پایه سیاست خارجی موفق ما در حوزه همسایگان شکل می گیرد. بنابراین اگر این حوزه را جدی در نظر بگیریم به اهداف خود نزدیک تر می شویم و سیاست همسایگی سیاستی فراتر از روابط دوجانبه است.
تعمیق روابط استراتژیک و گسترش همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه با همسایگان راهبردی است که با قوت تمام ازسوی جمهوری‌اسلامی ایران پیگیری می‌شود. رفت‌وآمدهای دیپلماتیک اخیر را نیز باید درچنین بستری ارزیابی کرد، اما نکته مهم اینجاست که تمرکز بر نتایج این سفرها، بیش‌ از خود چنین رفت‌وآمدهایی اهمیت دارد.
جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر راهبردی استراتژیک تحت عنوان سیاست همسایگی را در دستور کار خود قرار داده است. این نوع سیاستگذاری از اهمیت فزاینده‌ای برخوردار است؛ دلیل این امر هم ارتقای وجهه ایران و همراه ساختن افکار عمومی کشورهای پیرامون است.با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نظم جدیدی در منطقه خاورمیانه و همسایگان کشورمان به وجود آمد که فروپاشی شوروی و همچنین به وجود آمدن مسائلی جدید همچون جهانی شدن سبب شد دیپلماسی الزام گونه سیاسی، جایگاه خود را به دیپلماسی کارکردگرای اقتصادی بدهد. از این رو اقتصاد و روابط اقتصادی در روابط دوجانبه در دستور کار سیاست خارجی بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.
میزان موفقیت دستگاه سیاست خارجی در این امر بحثی است که فقط به این دستگاه محدود نیست و بیش از بعد خارجی، دارای بعد داخلی است و در راهبرد نخست کشور نسبت به مساله توسعه و در راهبرد دوم نسبت به سیاست خارجی توسعه‌گرا قابل ارزیابی است. از این رو وضعیت کشور در دهه گذشته نسبت به مدت مشابه قبل دارای فراز و فرود بسیار متفاوتی بوده و می‌توان در نظر گرفت که سیاست همسایگی و نگاه به همسایگان جایگاه مطلوبی نداشته است که شاهد این مدعا را نیز می‌توان در آمارهای تجاری میان جمهوری اسلامی ایران و همسایگان مشاهده کرد.
از این رو همواره تحلیل روابط تجاری با همسایگان در جهت افزایش قدرت اقتصادی ایران از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. نکته بسیار مهم، ظریف و کاربردی در این امر نهفته و آن اینکه اگر ظرفیت دیپلماسی اقتصادی در کشور بالا نرود، کشورهای فرامنطقه‌ای به دلیل وجود ذخایر استراتژیک، اعم از نفت و گاز در منطقه اوراسیا و خاورمیانه، کار را برای تقویت همکاری‌های مبتنی بر اقتصاد در سیاست همسایگی دشوار خواهند کرد.
مفهوم سیاست همسایگی، سیاستی فراتر از تعمیق روابط دوجانبه با همسایگان است. البته برای تعریف اهمیت مسئله همسایگی با همسایگان باید پهنه تعریف همسایگان را گسترده کرد، یعنی وقتی از ترکیه به عنوان همسایه ایران سخن به میان می آید  قبرس را هم باید وارد مجموعه همسایگان کرد. یا وقتی درباره پاکستان صحبت می شود باید هند هم مدنظر قرار بگیرد که اتفاقا در یک حوزه فرهنگی با ایران هم قرار دارد. بنابراین بهتر است که به جای 15 کشور همسایه از 25 کشور همسایه صحبت کرد که بیشتر آنها نیز در طول سالیان طولانی در حوزه فرهنگی و تمدنی ایران قرار داشته اند. ایران از این 25 کشور هم می تواند منافع و هم زیان ببیند. بنابراین باید از تعریف سابق همسایگی که مترادف با همجواری بود فراتر رفت و به سمت همسایگی با 25 کشور حرکت کرد، در حال حاضر همین 15 کشور همجوار ایران حدود 30 میلیون متر مربع مساحت دارند، حال آنکه اتحادیه اروپا با 28 کشور، تنها 4 و نیم میلیون مترمربع مساحت دارد. بنابراین این 15 کشور می توانند ظرفیت های فوق العاده ای را برای ایران به وجود بیاورند، البته اگر به آنها توجه لازم شود.