الزامات دلار زدایی

 حسن روشنی ها- دلار آمریکا طی چندین دهه بر تجارت جهانی و جریان سرمایه تسلط داشته است. با این حال، بسیاری از کشورها به دنبال جایگزین هایی برای دلار آمریکا هستند تا وابستگی خود را به ایالات متحده کاهش دهند.
صادرات کشورها بیشتر با تراکنش مالی و با ارز دلار انجام می‌شود. این ارز پس از جنگ جهانی دوم و در «کنفرانس برتون وودز» به‌عنوان ارز جهان‌روا پذیرفته شد و منافع سیاسی، اقتصادی و امنیتی فراوانی را برای ایالات متحده به ارمغان آورد. توضیح اینکه باید در همه کشورهای جهان، جابه‌جایی پول از یک بانک به بانک دیگر(برای جلوگیری از ایجاد پول خارج‌ از نظارت) با مجوز بانک مرکزی صادرکننده آن ارز انجام گیرد.
به‌همین‌دلیل، تراکنش‌های مالی کشورهای گوناگون با ارز دلار، با مجوز «فدرال رزرو آمریکا» انجام می‌گیرد. این موضوع، جدا از منافع اقتصادی، از یک سوی اشراف اطلاعاتی آمریکا بر مبادلات مالی کشورهای به‌کاربرنده دلار را باعث می‌شود و از سوی دیگر، ابزار فشاری برای تحریم پولی و بانکی کشورهای متخاصم با آمریکا خواهد بود. منافع سرشار ارز جهان‌روا برای آمریکا باعث شد تا اروپا نیز به سمت تشکیل واحد مشترک ارزی(یورو) برای جهان‌روا کردن آن برود.
دلارزدایی به وضعیتی اشاره دارد که کشورها بنا به دلایلی اقدام به حذف دلار به‌عنوان ارز اصلی در اقتصاد خود می‌کنند. کمرنگ شدن نقش دلار در یک اقتصاد نیازمند شناسایی کارکردهای دلار در اقتصاد و براساس آن اتخاذ راه حل‌های مناسب برای یافتن جایگزین است. عمدتاً دلار در کشورها سه کارکرد اصلی «واسطه مبادله»، «ذخیره ارزش» و «سنجش ارزش» را دارد.
جایگزینی دلار با سایر ارزها که طی دهه‌های گذشته چند بار از سوی کشورهای گوناگون انجام شده است، به دلایلی همچون مقابله یا مهار سیاست استفاده از دلار به عنوان ابزار تحریم، تسهیل مبادلات ارزی بر مبنای پول ملی شرکای تجاری، ناپایداری و افزایش بدهی آمریکا و نگرانی از بروز بحران بانکی در جهان صورت می‌گیرد.
برای جهانی شدن یک ارز لازم است هشت متغیر و ویژگی اصلی، از جمله سهم ارز مورد نظر از تجارت جهانی، سهم ارز مورد نظر از تولید ناخالص داخلی جهان، سهم ارز مورد نظر از وام‌های فرامرزی، سهم ارز مورد نظر از اوراق بدهی بین‌المللی، سهم و حجم ارز مورد نظر از تراکنش‌های خارجی براساس حجم معاملات فارکس، سهم ارز مورد نظر از ذخایر ارز خارجی کشورها و پرداخت‌های انجام‌شده از طریق سیستم پرداخت بین‌المللی سوئیفت مورد بررسی قرار گیرد. بر اساس آخرین آمارها، دلار آمریکا در تمامی هشت‌شاخص فوق در رتبه نخست ارزهای جهان قرار دارد.
به عنوان نمونه برای بررسی امکان سنجی تبدیل یوآن چین به یک ارز جهانی لازم است این ارز در هشت‌ویژگی عنوان‌شده از دلار آمریکا پیشی بگیرد که در حال حاضر تنها در دو مورد نخست، یوآن به دلار نزدیک است و براساس گزارش برخی مراکز بین‌المللی پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۵ از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی، اقتصاد چین از ایالات‌متحده پیشی بگیرد؛ ولی در شش‌شاخص دیگر فعلاً چینی‌ها سهم خاصی ندارند. توسعه بخش مالی، زیربنای تقویت نقش یوآن به عنوان یک ارز جهانی است و لازم است بخش مالی این اقتصاد مشابه آمریکا از توسعه یافتگی لازم برخوردار شود تا شرایط مشابه با نقش دلار را در بازارهای بین‌المللی ایفا کند.
دلارزدایی از اقتصاد ایران موضوعی است که این روزها بیش از همیشه مورد توجه مقامات دولتی قرار گرفته است. انعقاد قرارداد تجاری ایران با روسیه و باز شدن پای روبل به صحنه تبادلات مالی دو کشور نقطه آغاز چنین اتفاقی شده است. طبق گفته مقامات مسوول، از این پس نقش دلار و یورو از سبد ارزی کشور کمرنگ می‌شود تا روبل به عنوان ارز مشترک ایران و روسیه بخشی از جریانات ارزی کشور را به دست بگیرد. اگرچه به باور ارکان دولت این اقدام می‌تواند پایانی باشد بر هژمونی دلار در اقتصاد دو کشور، اما به نظر می‌رسد الزامات اجرایی این مساله هنوز فراهم نشده است.