امام و مومن

 نادر محلاتی- فقه شیعه امامیه که به فقه جعفرى مشهور است، منسوب به حضرت صادق(ع) است. زیرا قسمت عمده احکام فقه اسلامى بر طبق مذهب شیعه امامیه از آن حضرت است و آن اندازه که از آن حضرت نقل شده است از هیچ‌یک از اهل‌بیت(ع) نقل نگردیده است.اصحاب حدیث، اسامى راویان ثقه را که از او روایت کرده‌اند به 4000 شخص بالغ دانسته‌اند. در نیمه اول قرن دوم هجرى فقهاى طراز اولى مانند ابوحنیفه و امام مالک بن انس و اوزاعى و محدثان بزرگى مانند سفیان ثورى و شعبة بن الحجاج و سلیمان بن مهران اعمش ظهور کردند. در این دوره است که فقه اسلامى به معنى امروزى آن تولد یافته و رو به رشد نهاده است و نیز این دوره عصر شکوفایى حدیث و ظهور مسائل و مباحث کلامى مهم در بصره و کوفه بوده است. حضرت صادق(ع) در این دوره در محیط مدینه که محل ظهور تابعین و محدثان و راویان و فقهاى بزرگ بود رشد کرد اما منبع علم او در فقه نه «تابعان» و نه «محدثان» و نه «فقها»ى آن عصر بودند، بلکه او تنها از یک طریق که اعلا و اوثق و اتقن طرق بود نقل مى‌کرد. وى از پدرش امام محمد باقر(ع) و او از پدرش على بن الحسین(ع) و او از پدرش حسین بن على(ع) و او از پدرش على بن ابى‌طالب(ع) و او هم از رسول(ص) خدا نقل مى‌نمود. این طریق عالى در صورتى است که ما با اهل سنت مماشات کنیم و به زبان و اصطلاح ایشان سخن بگوییم و گر نه بر طبق مبانى اعتقادى شیعه امامیه علوم ائمه اثنی‌عشر(ع) علم لدنى و از جانب خداست و این ائمه بزرگوار در مواردى که روایتى از آباء طاهرین خود نداشته باشند، خود منبع فیاض مستقیم احکام الهى هستند و حاجتى به «حدثنا» و نظائر آن ندارند.
امام صادق(علیه السلام) در تعریف ویژگی‌های شخصیتی مؤمنان چنین به روایتی زیبا اشاره دارند. حضرت در توصیف مؤمنان می‌فرمایند: الْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُونَةِ، مؤمن کسی است که فقط به خود توجه ندارد. او با مردم است تا با آنان همکاری کند و در صورت نیاز آن‌ها، داشته‌های خود را در اختیارشان قرار دهد تا مشکلاتشان برطرف شود. حضرت در ادامه می‌فرمایند: «خَفِیفُ الْمَئُونَةِ ، مؤمن، وبال گردن مردم نیست. مسؤولیت‌های خود را به دوش مردم نمی‌اندازد و در کارها یار و یاور همه درماندگان است.»
آن حضرت روایت را چنین ادامه می‌دهند: «المومنُ جَیدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیشَتِهِ، مؤمن به خوبی می‌داند که چگونه به معیشت خود سروسامان دهد. فرقی ندارد که برای به دست آوردن روزی باشد یا مصرف آنچه خداوند روزی او مقدر کرده است، مؤمن در برابر مسایل زندگی رفتار ساده لوحانه و سطحی ندارد، بلکه نگاه او به همه قضایا عمیق و کامل است.»
امام صادق(سلام الله عليه) در ادامه این حدیث ارزشمند به مسأله کسب تجربه از سوی مؤمنان هم اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: «المؤمنُ یلْسَعُ مِنْ جُحْرٍ مَرَّتَین، مؤمن از تجربه‌های گذشته خود استفاده می‌کند. اگر یک‌بار دست خود را به سوراخی فروبرد که ماری در آن قرار داشت(فرقی ندارد که این عقرب از نوع انسانی آن باشد یا حیوانی) کسب تجربه می‌کند و دوباره  اشتباه از سوی وی تکرار نمی‌شود.»
پیشوای ششم در ادامه به نکات دیگری درباره شخصیت مؤمن چنین اشاره می‌فرمایند:«المُؤْمِنُ لَهُ قُوَّةٌ فِی دِینٍ وَ حَزْمٌ فِی لِینٍ، مؤمن قوی است. ولی از قدرت خود در چارچوب دین استفاده می‌کند. مؤمن قاطع و ثابت قدم است، ولی قاطعیت او رنگ خشونت ندارد و در اعمال قاطعیت خود، روشی نرم و منعطف دارد و ایمان او در یقین تعریف و خلاصه می‌شود.»
امام صادق(علیه السلام) تاکید دارند، مؤمن واقعی نسبت به مسایل اطراف خود بی تفاوت نیست و خودش را در برابر هرآنچه اتفاق می‌افتد مسؤول می‌داند، در مسیر هدایت و درستی گام برمی‌دارد و جز راه مستقیم، راه دیگری در زندگی او وجود ندارد. راستی اگر بخواهیم در محک ایمان از نگاه بلند و ارزشمند امام صادق(علیه السلام) خودمان را مورد سنجش قرار دهیم، چه نمره ای را به خودمان می‌دهیم؟ این روایات محکی است برای سنجش نشانه‌های ایمان در ما. پس اگر می‌خواهیم پیرو حقیقی راه معصومین(علیه السلام) باشیم باید تلاش کنیم در تراز این روایت امام صادق(علیه السلام) قرار بگیریم.