« تفکر انتقادی» لازمه سواد رسانه ای

 رسول حقیقی- تفکر انتقادی ، تجزیه و تحلیل واقعیت‌ها برای به دست آوردن یک قضاوت صحیح است. شاید موضوع کمی پیچیده به نظر برسد و چندین تعریف مختلف برای این مفهوم وجود داشته باشد اما در نهایت این مفهوم شامل تجزیه و تحلیل منطقی، شکاکانه، بی‌طرفانه به همراه ارزیابی شواهد واقعی است. این مسئله ارتباطات موثر، توانایی‌های حل مسئله و همچنین تعهدی برای غلبه بر خودمحوری و جامعه‌گرایی را می‌طلبد.
مهارتی است که می آموزد، چگونه با نگاه انتقادی به استفاده از محتواهای رسانه ای اقدام نماییم.هریک از ما، پس از مشاهده تصاویر و شنیدن اخبار از رسانه ها، ناخودآگاه تفسیری از آن در ذهن خود می پرورانیم. و اگر هوشیارانه عمل کنیم، باید به سراغ رسانه ای دیگر رفته و خبر را از دریچه آن نیز بررسی کنیم.
برخی از مهارت های تفکر انتقادی که در بحث سواد رسانه ای کاربرد فراوان دارد، عبارتند از: « جستجوی یک بیان روشن از موضوع یا سوال ، استفاده و ذکر منابع معتبر، انعطاف پذیر و بدون تعصب بودن ، در نظر گرفتن موقعیت کلی ، در نظر گرفتن نکته اصلی ، از یاد نبردن مساله اصلی ، جستجوی شقوق مختلف یک مساله و ... “
هر چه سواد رسانه ای ما بیشتر باشد ، در فهم و نقد فرایندهای مذکور موفق تر و دقیق تر خواهیم بود و استفاده و بهره مندی ما از سپهر رسانه ها ، هوشمندانه تر می گردد. لذا « تفکر انتقادی « ، لازمه ی سواد رسانه ای است و این همان چیزی است که دشمنان ما از آن هراس دارند و سعی می کنند تا با تحمیق توده ها با بهره گیری از ظواهر و جذابیتهای تکنیکی و هنری و ابعاد سرگرم کننده رسانه ها ، ما را از تفکر در کنه پیامهای رسانه ای دور نگه دارند.
فردی تفکر انتقادی،یا تفکر نقادانه دارد که قادر است پرسش‌های مناسب بپرسد و اطّلاعات مربوط را جمع‌آوری کند. سپس با خلاقیت آن‌ها را دسته‌بندی کرده و با منطق استدلال کند؛ و در پایان به یک نتیجهٔ قابل اطمینان دربارهٔ مسئله برسد.
کودکان با قدرت اندیشهٔ انتقادی به دنیا نمی‌آیند و این قابلیت را به‌طور طبیعی نیز ماورای اندازه‌ای که برای زنده ماندن نیاز دارند، کسب نمی‌کنند. بسیاری از انسان‌ها هیچ‌گاه آن را یاد نمی‌گیرند. همچنین این روش به‌سادگی توسط والدین و آموزگاران معمولی قابل آموزش به دانش‌آموزان نیست؛ بلکه به مربیان ویژه‌ای برای آموزش مهارت‌های اندیشهٔ انتقادی نیاز دارد.
یکی از مهمترین ویژگی‌های تفکر انتقادی این است که شما تصمیم گرفته اید چه اهدافی را دنبال کنید و سپس بر اساس گستره ای از احتمالات تصمیم گیری کنید.
هنگامی که هدف خود را انتخاب کردید، آن را به عنوان نقطه شروع برای تمام شرایط آینده قرار دهید و پس از تفکر بر روی آن تصمیم گیری کنید. در زمان مناسب باید همکاران، خانواده و افراد نزدیک خود را از نیت خویش با خبر ساخته و بر اساس آن، هدف خود را دنبال کنید. شما باید نظم و ممارست خود را در پیگیری کار در هر شرایطی حفظ کنید تا بتوانید فرآیند تصمیم گیری را اجرانمایید.
با این وجود مسایلی وجود دارد که در مسیر تصمیم گیری افراد اثر می گذارند. مجموعه ای از علایق و تنفرها، رفتارهای نهادینه شده و الویت های شخصی که در طول زمان به افراد اضافه شده است. مطالبی که اشاره شد، مشخصه‌های انسان‌ها است.
ما باید در فرآیند تفکر انتقادی به اکثر ویژگی های شخصیتی، الویت های شخصی و تعصبات خود آگاه باشیم و در هر قدم که لازم هستند به آنها اجازه ورود دهیم. این اتفاق می‌تـواند در مرحله قبل از تفکر انتقادی و با در نظر گرفتن تمام شرایط رخ دهد. این مرحله می‌تـواند در مرحله ارزیابی مجدد در مواجهه با موانع غیر منتظره باشد. هر چه ما بیشتر به ویژگی‌های خود آگاه بوده و نقاط ضعف و قدرت خود را بشناسیم، تفکر انتقادی ما بسیار کارآمدتر خواهد بود.