سوت بزنید

 محمود آرش- سلامت جامعه و حکومت از دغدغه‌های مهم بشر در اعصار و قرون مختلف بوده است. به طوری که دولت‌ها برای رسیدن به این هدف از شیوه ها و راهبردهای مختلفی بهره گرفته اند. فساد و ابعاد آن یکی از معضلاتی است که همه جوامع به نوعی با آن مواجه اند. امروزه با توجه به پیچیدگی، فراگیری و چندوجهی شدن موضوع فساد، سلامت جامعه و کاهش فساد به اصل مهمی در سیاست گذاری عمومی بدل شده است. یکی از راه‌های کاهش و حذف فساد افشاگری و سوت زنی است. این اصطلاح در ادبیات جدید مبارزه با فساد پرکاربرد شده است و برخی از کشورها با این روش توانسته اند فساد را تا حدود زیادی کاهش دهند و زمینه سلامت جامعه و حکومت را فراهم سازند. به این دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند استفاده از سازوکار نظارت مردمی و تشویق مردم به افشای فساد، یکی از موثرترین روش‌های کنترل فساد است.
برای بسیاری این پرسش وجود دارد که سوت‌زنی چیست و سوت‌زن‌ها چه کسانی هستند؟ پاسخ ساده و سرراست می‌تواند این باشد که سوت‌زن کسی است که تضییع و اتلاف حقوق مردم، کلاهبرداری، سوء استفاده، فساد و یا هر گونه تهدید و مخاطره برای سلامت و امنیت جامعه را به مرجعی که قادر به اصلاح آن باشد گزارش می‌کند. یک سوت‌زن معمولاً در داخل سازمانی که تخلف در آن صورت می‌گیرد کار می‌کند با این حال «خودی»بودن و «داخلی»بودن در یک سازمان شرط اصلی و ضروری برای سوت‌زنی نیست. آنچه مهم است این است که سوت‌زن اطلاعاتی از یک خلافکاری که از دید دیگران پنهان است را برملا می‌کند.
در عین حال باید توجه داشت که برای سوت‌زن بودن نباید صرفا به این تعریف ساده بسنده کرد. سوت‌زنان با مطالعه قوانین، از رویه‌های مشخصی پیروی می‌کنند تا بتوانند از خود در مقابل تبعات افشا شدن یک تخلف محافظت کنند.  کشورهای مختلف جهان هر یک قوانین و مقررات خاصی در این زمینه دارند. به‌طور نمونه می‌توان به گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی در مورد تعهد به حمایت موثر از سوت‌زنان، تحلیل و بررسی گروه جی-۲۰ و حمایت از سوت‌زنان در برنامه عمل ضدفساد در کشورهای عضو، کنوانسیون مقابله با فساد سازمان ملل، کنوانسیون جلوگیری و مقابله با فساد اتحادیه آفریقا، بیانیه مبارزه با فساد سازمان همکاری‌های اقتصادی آسیا، و همچنین به ده‌ها قانون در مورد سوت‌زنی در سطوح مختلف محلی و ملی در کشور ایالات متحده اشاره کرد که از قانون ادعاهای دروغین تا قانون هوای پاک و قانون حفاظت از قطب جنوب و … را شامل می‌شود و هر یک از آنها تعاریف و روش‌های منحصر به خود را دارند.
در بسیاری از کشورها از سوت زن­ ها حمایت ­های قانونی و مالی می شود. به­ طور مثال در ایالات متحده آمریکا، قانون سوت زنی در سال 1989 تصویب شده است که بر اساس آن از افرادی که فساد یا تقلب را در یک سازمان دولتی افشا کنند، حمایت می ­کند. طبق این قانون، افراد می­توانند «تخلفات اداری»، «اتلاف بودجه دولتی»، «سوء استفاده از اختیارات» یا «اقداماتی که موجب خطر بالقوه برای سلامت یا ایمنی جامعه باشد» افشا کرده و در مقابل قانونگذار آنان را تشویق و امنیت آنان را تضمین می­کند. در انگلستان نیز قانون در گستره بیشتری از سوت زنان حمایت می­کند. سوت زن انگلیسی می­ تواند یک کارمند پلیس، سازمان دولتی، کارگر کارخانه، کارآموز، کارمند بنگاه ­های تجاری یا مانند آن باشد و هر گونه عمل خلاف قانون اعم از جرایم جنایی، تقلب، آسیب به محیط زیست، ممانعت از اجرای عدالت، نقض قوانین یا هر اقدامی که به افراد جامعه آسیب بزند را به مقامات گزارش دهد.
واقعیت این است که خلا قانونی در حمایت از سوت زن­ ها و افشاگران فساد در ایران همچنان وجود دارد. برای کاهش فساد در کشور به نظر می­ رسد ابتدا باید زیرساخت ­های قانونی و حقوقی طراحی شود تا زمینه برای فعالیت افشاکنندگان فساد فراهم شود. در کنار زیرساخت ­های حقوقی می ­بایست از سوت زنندگان حمایت ­های مادی و معنوی به عمل آید.