حادثه عاشورا به یک نوعی شیعه را بازنمایی می کند

دکتر تقی آزاد ارمکی جامعه شناس برجسته کشور می‌گوید:حادثه عاشورا به یک نوعی شیعه را بازنمایی می کند و در عین حال نیز در نوع نگاهی که ایرانیان به شیعه دارند و شیعه را انتخاب می کنند و غیر شیعه نمی شوند بسیار جالب است. ما وقتی پیامبر اسلام را می بینیم بسیار همزاد و همراه با سنت قبلیه ای می شود به همین دلیل سنت قبیله ای اسلام را کمی از بنیان های اولیه خود که آزادگی و برابر طلبی بود دور می کند و یک اسلام می شود که در آن قوم و قبیله و فامیل مهم می شوند و سپس گرفتاری هایی که ما می بینیم در تاریخ اسلام پیش می آید. اسلام از پیامبر خدا به ابوسفیان و معاویه فاصله بسیار عجیبی پیدا می کند و به عرصه دیگری می رود و نزاع هایی در تاریخ اسلام پیش می آید. آنچه در مورد شیعه حائز اهمیت هست اینکه شیعه براساس فهم قبیله ای نیست بلکه چیز دیگری جایگزین می شود؛ خانواده هم نیست چون اگر خانواده بود، دوباره خانواده، خود را در متن قبیله ای بازتولید می کرد؛ خاندان وجود دارد، خاندان یک پدیده است که بسیار مهم می باشد. کسانی در خاندان بالا می آیند که از یک سرمایه مهم فرهنگی و اجتماعی برخوردار هستند، با سوادان، باهوشان، دانشمندان، اهل اخلاق و ادب و کنش مثبت اقتصادی و اجتماعی است که آنها در خاندان بالا می آیند و خاندان ها را باقی نگه می دارند، آنجاست که ما می بینیم در پس زمینه شیعه هست و همه مناسبات و ارتباطات ائمه ما اینطور سر و سامان پیدا می کند. این است که شما وقتی بنی هاشم می گوییم نه به عنوان یک نظام قبیله ای که شیخی دارد و براساس خون استمرار دارد البته برخی به دلیل بد فهمی که در مورد این ماجرا دارند – چون نمی دانند که خاندان تفاوتش با خانواده و در نهایت نظام خویشاوندی و قبیله ای است- این را تبدیل به خون کردند و از درون آن یک سابقه طولانی خونی و پیوند خونی استنباط کردند در صورتی که مساله، مساله خاندان است و خاندان ها هم تحولاتشان براساس ورود و خروج افراد اصیلی است که داماد و برادرزاده و… می شوند. بالاخره کسانی که از بیرون بیایند و این خاندان را همچنان باقی نگاه می دارند. در ایران جالب است، ایرانی که به اسلام می گرود، ایرانی است که مبتنی بر نظام قبیله ای نیست یک جامعه کاملاً باز طبقاتی است و در عین حال هم خاندان های مهمی در آن وجود دارند، خاندان ها تعیین کننده می شوند تا قبایل، همین ماجرا همچنان در حوزه فرهنگ و اجتماع و مناسبات دینی استمرار پیدا می کند و اینطور نیست که رئیس قبیله به دین آید، همه به سمت دین روند یا بالعکس، این ورودها و خروج ها در ایران قبیله ای نیست. تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران مبتنی بر کنش خاندان نیست. این فهم خاندانی است که شیعه را در مقابل غیر شیعه انتخاب می کند یعنی اینکه شیعه امام علی(ع) را انتخاب می کند و اراداتی که به حسین(ع) دارد و به طور کلی ماجرای شیعه در ایران، بسیار قابل اعتناست که باید بیشتر روی آن پژوهش تاریخی کرد و پیوست و پیوند و ارتباط جامعه ایرانی با شیعه و شیعه گرایی ایرانی را از این منظر مورد تأمل و توجه قرار داد.