سیاستمداران پایتخت ها وارد می شوند؟

  مذاکرات ایران و آمریکا بر سر دو سه موضوع باقی مانده در رابطه با رفع تحریم‌ها، مسایل پادمانی میان ایران و آژانس و تضمین عدم خروج یک جانبه آمریکا از پنجشنبه هفته گذشته در هتل کوبورگ وین پس از پنج ماه به طور حضوری و مستقیم آغاز شد. در این مدت به جز هیات مذاکره کننده ایران و آمریکا و اتحادیه اروپا، سایر کشورها در سطح کارشناسان در جریان مذاکرات قرار گرفتند. اما به طور کلی مذاکرات به واسطه گری نماینده اتحادیه اروپا میان ایران و آمریکا در جریان بود.
بر اساس گزارش رسانه‌ها و اظهارات مقامات حاضر در مذاکرات، موضوعی که بیشتر از همه در این دور مورد تاکید و توجه قرار گرفت، سوالات پادمانی میان ایران و آژانس است که از سه سال پیش از سوی رژیم صهیونیستی با طرح ادعاهایی که از سوی ایران رد و جعلی اعلام شده، مطرح شده است. در طی این سه سال موضوعات و سوالات آژانس از ایران حول چهار مکان شکل گرفت. مکانی در ورامین، دیگری در تورقوزآباد نزدیکی تهران، سایتی در مریوان یا آباده و آزمایشگاه جابربن حیان که در مورد آخر موضوع ظاهرا میان ایران و آژانس حل شده است. با این حال سوالات آژانس درباره سه مکان دیگر به وجود همکاری و حسن نیت ایران هم چنان از سوی آژانس لاینحل مانده است.
بر اساس بیانیه مشترک میان ایران و آژانس در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۲، ایران حسن نیت خود را در تعامل با آژانس با ارائه اطلاعات فنی دقیق نشان داد. ایران اجازه بازرسی از این مکان ها را صادر کرد. انتظار این بود که آژانس نیز با رویکردی مستقل، بی طرفانه و حرفه‌ای، اقدامی سازنده و واقع بینانه در جهت عادی سازی موضوعات پادمانی که به اذعان خود آژانس به هیچ وجه درباره این سوالات نگرانی اشاعه ای ندارد، صورت دهد اما این اتفاق نیفتاد و در میان مذاکرات ایران و آژانس و برخلاف بیانیه مشترک فوق، سه کشور اروپایی با چراغ سبز آمریکا و اسراییل مسیر تشدید فضا و تصویب قطعنامه علیه ایران را در پیش گرفتند که با واکنش جدی ایران مواجه شد. بر خلاف رویه‌ای که در مذاکرات ۲۰۱۵ بر سر برجام وجود داشت و پرونده مطالعات ادعایی (PMD) که در چارچوب مذاکرات سیاسی و فنی و با تایید قطعنامه ۲۲۳۱ حل و فصل شد یعنی قبل از هرگونه توافق نهایی نیز پرونده سوالات آژانس درباره سوالات باقی مانده از گذشته نیز حل شد، این بار کشورهای اروپایی، آمریکا و نیز آژانس بر این نظرند که سوالات پادمانی درباره سه مکان در چارچوب مذاکرات برجامی نیست چرا که بعد از اجرای برجام این سوالات طرح شده اند و باید مستقل از مذاکرات سیاسی در وین مورد بررسی قرار گیرد و به این مذاکرات گره نخورد.
در مقابل ایران، با توجه به تجربه طولانی بهانه‌گیری‌ها و سنگ اندازی‌های کشورهای اروپایی و آمریکا طی بیش از دو دهه به واسطه آژانس، خواستار حل و فصل سوالات آژانس پیش از هرگونه توافق احتمالی برای بازگشت به برجام است تا به این شکل ضمانت اجرای برجام افزایش یابد. نکته قابل توجه در این مقطع این است که آژانس همراهی و حسن نیتی که قبل از سال ۲۰۱۵ در زمان یوکیا آمانو داشت را در زمان مدیریت رافائل گروسی ندارد. با وجود اینکه ایران دسترسی های لازم برای بازدید از مکان های مورد نظر به علاوه اطلاعات تکمیلی را در اختیار آژانس قرار داده است و برای آژانس محرز است که آلودگی این مکان ها به اورانیوم مربوط به سال های ۲۰۰۳ به قبل است اما اصرار به دریافت اطلاعات و دسترسی های فراتر خارج از تعهدات پادمانی ایران است. اساسا این آژانس است که برای اثبات ادعای خود درباره این مکان ها اسناد معتبر ارائه کند نه اینکه ایران در رابطه با این اسناد و ادعاهای نامعتبر از خود دفاع کند. یکی از موضوعاتی که در زمان دونالد ترامپ و حتی بعد از توافق ۲۰۱۵ از سوی برخی از کارشناسان و سیاستمداران آمریکایی مطرح شد، اعتراف به اشتباه بودن مختومه شدن پرونده مطالعات ادعایی بود. آنها معتقد بودند آمریکا و کشورهای اروپایی بهترین دستاویز حقوقی و فنی علیه ایران را از دست دادند. امروز با تاکید آژانس بر باز نگه داشتن سوالات پادمانی روشن است که آنها با حمایت آمریکا و اروپا سعی دارند این روزنه را علیه ایران باز نگه دارند.
سوت پایان گفت‌ وگوها
«انریکه مورا» هماهنگ کننده اروپایی مذاکرات وین درحالی سوت پایان گفت‌ وگوها را به صدا درآورد و متن پیشنهادی خود را پیش‌نویس نهایی توصیف کرد که اولا هنوز مسائل باقی‌مانده بطور کامل حل نشده و در ثانی مذاکرات در مرحله‌ای قرار نداشت که از دستیابی به متن نهایی سخن رانده شود.
مقام ارشد اتحادیه اروپا روز دوشنبه در جلسه توجیهی با خبرنگاران اعلام کرد که مذاکرات درباره متن پیش‌نویس توافق به پایان رسیده و هیات‌های مذاکره کننده تا ساعاتی دیگر پایتخت اتریش را ترک می‌کنند.
او با بیان اینکه مذاکرات برای دست یافتن به متن نهایی پایان یافته است ادعا کرد که متن تولید شده و «آنچه اکنون اتفاق می‌افتد بستگی به پاسخ مشارکت کنندگان دارد.» نامبرده درباره ادامه روند گفت‌ وگوها تکرار کرد: چون ما به متن دست‌یافته‌ایم مذاکرات به پایان رسیده است. ما اینجا بودیم که متن (نهایی) را تولید کنیم و اکنون پایتخت‌ها باید تصمیم‌گیری کنند.
او در حالی این اظهارات را مطرح کرد که در ۴ روز گذشته مذاکرات فشرده‌ای در خصوص چند موضوع باقی‌مانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانی‌های کشورمان برگزار شد. در جریان این گفت وگوها هیات جمهوری اسلامی ایران مواضع خود را با طرف‌های مقابل به اشتراک گذاشت و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شد.
مورا گذشته با توجه به مباحث صورت گرفته طی چهار روز گذشته، چند ایده در مورد برخی موضوعات باقی‌مانده به طرف‌ها ارائه داد و ایران به محض دریافت ایده‌ها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به او منتقل کرد.
البته ایده‌های مطرح شده نیازمند بررسی جامع هستند و ایران نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌کننده و سایر طرف‌ها منتقل خواهد کرد، اما اعلام پایان مذاکرات به‌نظر ایده پخته‌ای نبود که در این مقطع مطرح شود.
سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات وین همچنان منفعل
در حالی که همه طرف‌های گفتگوکننده در وین مواضع خود را در مورد گفتگوهای اخیر به روشنی اعلام کرده‌اند، اما سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان که نمایندگان آنها در مذاکرات حاضر نبودند تاکنون هیچ واکنشی در این خصوص نداشته‌اند.
 ایالات متحده آمریکا نیز با فاصله کوتاهی پس از اتمام گفتگوهای وین در اظهارنظری از قول یک سخنگوی وزارت خارجه این کشور اعلام کرد: آمریکا آماده توافق سریع بر اساس متن پیشنهادی اتحادیه اروپا است.
در حالی که نماینده روسیه نیز با اتخاذ موضعی روشن ضمن مثبت ارزیابی کردن گفتگوها نسبت به دستیابی طرفین مذاکرات به توافق نهایی ابراز امیدواری کرد اما سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان که نمایندگان آنها در مذاکرات حاضر نبودند تاکنون هیچ واکنشی نیز در این خصوص نداشته‌اند. به صورت طبیعی تنها زمانی امکان دستیابی به متن نهایی توافق وجود دارد که همه طرف‌های حاضر در مذاکرات از جمله سه کشور اروپایی ذکر شده آن را تایید کنند اما مشخص نیست که چرا این کشورها که در میانه مذاکرات اقدام به صدور بیانیه‌ای یک‌طرفه کردند که آشکارا حمایت از زیاده‌خواهی‌های آمریکا بود، اکنون مسیر سکوت را برگزیده‌اند؟
اگرچه با توجه به سوابق رفتارهای قبلی انگلیس، فرانسه و آلمان در مذاکرات برجام و پس از آن، می‌توان گمانه‌هایی را در تحلیل چرایی سکوت سه کشور  اروپایی مطرح کرد اما به طور قطع طی روزهای آینده و با ارائه جمع‌بندی نظرات کشورهای حاضر در مذاکرات پیرامون ایده‌های مطرح شده از سوی انریکه مورا،  نمایه دقیق‌تری در این خصوص به‌دست خواهد آمد.
باید دید این متنِ نهایی است یا نه؟
میخائیل اولیانوف سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین که ریاست هیات این کشور در گفت‌ وگوها را برعهده دارد به خبرنگاران گفت: دیر یا زود متن باید نهایی می‌شد اما باید دید این متنِ نهایی است یا نه؟ وی افزود: گمان می‌کنم در ماه مارس هم ما یک متن نهایی داشتیم و بعد از آن سه یا چهار اصلاحیه صورت گرفت.
اولیانوف ادامه داد: ایران باید از نتیجه نهایی راضی باشد چون این کشور بزرگترین قربانی سیاست فشار حداکثری آمریکا است بنابراین آن‌ها حق دارند که روی مطالبات خود پافشاری کنند. دیپلمات ارشد روس تصریح کرد که اگر ایران پیشنهادهای دیگری را مطرح کند و جزئیات متن را تغییر دهد روسیه از آن حمایت خواهد کرد.
نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در «وین» در خصوص روند مذاکرات گفت که گرچه دلایلی برای احیای برجام وجود دارد اما جزئیات دشوار است.
وی در صفحه توییتری خود در این خصوص نوشت: «در حقیقت منظورم این است که تمام دلایل با احترام به تمامی طرف‌های توافق هسته‌ای از جمله در وهله اول ایران، برای احیای برجام وجود دارد و مثل همیشه دشواری‌هایی در جزئیات وجود دارد».
اولیانوف همچنین در توییت دیگری در خصوص دور فعلی مذاکرات وین گفت: «این حرف‌ها به نظر حرف‌های نهایی نمی‌آیند. تصمیمات در پایتخت‌های طرف‌های برجام گرفته می‌شود. آن‌ها تصمیم می‌گیرند».
گفت و گوی حسین امیرعبداللهیان و جوسپ بورل
بعد از اعلام پایان مذاکرات، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان و جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی انحادیه اروپا در تماسی درباره تحولات وین گفت‌ وگو کردند. وزیر امور خارجه کشورمان در این تماس با تأکید بر اینکه هیأت مذاکره‌کننده ایرانی با اراده و جدیت برای دستیابی به توافق در وین حضور داشته و ایده‌های سازنده‌ای را برای حل و فصل موضوعات باقی‌مانده ارائه داد، اظهار داشت: دیدگاه‌ها و ملاحظات جمهوری اسلامی ایران درباره ایده‌های ارائه‌شده از سوی انریکه مورا به وی‌ منتقل شده است و انتظار می‌رود همه طرف‌ها برای دستیابی به متن نهایی توافق از خود اراده و جدیت نشان دهند. وی تصریح کرد که توافق نهایی باید تأمین‌کننده حقوق و منافع ملت ایران بوده و رفع پایدار موثر تحریم‌ها را تضمین کند. بورل هم در این تماس گفته است که به تلاش‌های خود برای نزدیک تر کردن دیدگاه‌ها تا رسیدن به نتیجه مطلوب برای همه طرف‌ها ادامه خواهد داد. وی در عین حال گفته که معتقد است «در دور اخیر گفت وگوهای وین ، پیشرفت نسبی حاصل شده است.»
برای جمهوری اسلامی ایران اصل بر حراست از حقوق و تأمین منافع ملت است. احقاق این حقوق و تامین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا دغدغه جدی تیم مذاکره‌کننده است. از این حیث، هرچند در متن پیشنهادی مورا پیشرفت‌هایی حاصل شده اما واقعیت این است که عدم اعتماد به غرب پاشنه‌ آشیل مذاکرات و رسیدن به خط پایان است؛ بنابراین آن‌ها باید سخت تلاش کنند تا اعتماد ایران را که در نتیجه رفتار غیرقانونی ایالات متحده و همدستی تروئیکا، به شدت مورد خیانت قرار گرفته است، جلب کنند. سید محمد مرندی در پیامی توئیتری در پایان دور اخیر مذاکرات وین افزود: ایران به تعامل سازنده با بررسی پیشنهادهای تازه ادامه خواهد داد.
به نوشته مرندی؛ هر چند نقش هماهنگ کنننده (انریکه مورا) از اهمیت بسیاری برخوردار است اما طرف ها باید در باره متن نهایی آتی تصمیم بگیرند.