از «عنکبوت» تا «عنکبوت مقدس»

  بنیامین صادقی- روز گذشته فیلم سینمایی «عنکبوت مقدس» ساخته علی عباسی نخستین نمایش جهانی خود را در بخش مسابقه هفتاد و پنجمین جشنواره فیلم کن تجربه کرد و بازتاب‌های مختلفی را هم به همراه داشت.
«عنکبوت مقدس» که در کشور اردن فیلمبرداری شده با بازی مجموعه‌ای از بازیگران ایرانی از جمله زهرا امیر ابراهیمی همراه است و روایتگر داستان واقعی سعید حنایی یک قاتل زنجیره‌ای زنان در مشهد است که در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ شمسی، ۱۶ زن را به قتل رساند و در نهایت در ۲۸ فروردین ۱۳۸۱ در مشهد اعدام شد.
سوژه‌ای که پیش‌تر دستمایه ساخت فیلمی به کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد شده بود. فیلم «عنکبوت» ساخته ابراهیم ایرج‌زاد با بازی محسن تنابنده در نقش سعید حنایی، ساره بیات، شیرین یزدان‌بخش، ماهور الوند و... ساخته و در ایران اکران شد.
 با این‌حال صحبت‌های کارگردان «عنکبوت مقدس» در نشست خبری جشنواره کن فیلم حاشیه‌ساز شد، جایی که عباسی در مورد ایده فیلم و مراحل ساخت آن توضیح داد.
علی عباسی درباره فیلمش می‌گوید: ایده ساخت زمانی در ذهنم شکل گرفت که یک قاتل سریالی در مشهد دستگیر و دادگاهی شد اما ناگهان عده‌ای شروع به تشویق این مرد به عنوان قهرمان کردند. بخشی از رسانه‌های محافظه‌کار ایران نیز او را تشویق می‌کردند و این زمانی بود که برای من جالب شد که چرا کسی فکر می کند او یک قهرمان است؟»
اگرچه «عنکبوت مقدس» یک فیلم ایرانی است، اما در ایران فیلمبرداری نشد، زیرا اجازه فیلمبرداری آن در کشور داده نشده است و در نهایت فیلم در کشور اردن، مقابل دوربین رفته است.
عباسی «عنکبوت مقدس» مضمون فیلمش را «زن ستیزی» توصیف کرد و ابراز امیدواری کرد که این فیلم یکی از معدود فیلم‌های ایران باشد که نگاهی نسبتاً واقعی به جامعه دارد.
برخی حرف‌های عباسی در کنفرانس خبری فیلمش در کن واکنش ایرج‌زاد را به دنبال داشت و او در صفحه شخصی خود در فضای مجازی به علی عباسی انتقاد کرد و نوشت:
«ای کاش بهشون می‌گفتی که داشتی سعی می‌کردی با دلار خرج کردن و دور زدن قانون و با یک فیلمنامه بدون صحنه‌های اصلی (طبق گفته خود شما در همین کنفرانس) پروانه ساخت بگیری و بعدش فیلم خودتو بسازی و از ایران بری و چون ایران زندگی نمی‌کنی و قصد زندگی هم نداری، برات مهم نبود بعدش چی میشه… .
ای کاش بهشون می‌گفتی تاریخ ثبت فیلمنامه‌ت ۱۳۹۷/۱۱/۰۳ (شب بلند نام اول فیلم «عنکبوت مقدس») در بانک فیلمنامه، اختلاف چند ماهه داره با تاریخ ثبت فیلم من ابراهیم ایرج‌زاد ۱۳۹۷/۰۶/۰۴ (اتاق شرعی نام اول فیلم عنکبوت).
ای کاش بهشون می‌گفتی توی ایران اولویت برای ساخت فیلم از یک سوژه واقعی با تاریخ ثبت فیلمنامه و تاریخ درخواست پروانه ساخت است.
وی افزود:  شما و رفقات پشت سر من راه افتاده بودین تا من و مسیر قانونی الزامی در حال سپری شدن توسط منو دور بزنین!
ای کاش بهشون می‌گفتی قانون ایران! قانون پروانه ساخت گرفتن در ایران! قانون ارایه نسخه کامل و صحیح فیلمنامه در ایران است که باعث میشه یه فیلمساز گاهی چند سال برای ساخت فیلمش صبر کنه، ولی این دلیل نمیشه یکی مثل تو با دلار خرج کردن و زرنگ‌بازی بخواد قانون رو دور بزنه و خارج از خط حق و ناحق کنه. بله همکار عزیز شما می‌خواستی با دلار خرج کردن، خارج از نوبت سوژه رو بسازی و فرار کنی و به ریش من و همه زحمتای من بخندی، اما نتونستی این کارو بکنی، چون من جلوتر اقدام کرده بودم، پس ناچار شدی از ایران بری ترکیه و بعد اردن، چون اینجا هرچقدر بی‌قانون باشه، اونقدری نیست که بتونی حق فیلمساز داخل ایران رو که با پول بخش خصوصی و بسیار ناچیز فیلم می‌سازه و قرار نیست از ایران با فیلمش فرار کنه، بخوری!
در ادامه این متن آمده است: حتما یادت هست بهت زنگ زدم، گفتم منم زرنگ بازی بلدم، مشهد رفتن و یواشکی این سوژه رو کار کردن، برای من که بچه مشهدم، مثل آب خوردن بود، ولی چون نمی‌خواستم و نمی‌خوام از ایران برم، تن دادم به قانون، پس نوبت رو رعایت کن… اما دلارای بیشتری ریختی روی میز بعضی‌ها… .
ای کاش بهشون می‌گفتی غیرقانونی و از طریق رفقات فیلم منو دیدی و بعد فیلم عنکبوت مقدس رو ساختی، از دکوپاژت و طراحی پوسترت تا اسم فیلمت همه‌جا پاتو روی ردپای من گذاشتی… .
و آخر اینکه در بانک فیلمنامه و در سازمان سینمایی، اسناد موجود است که این آقا اصلا و چطور داشت عمل می‌کرد و با چه کسانی لابی کرده بود تا قانون رو دور بزنه… و چطور بر علیه من و فیلمم توی اروپا شانتاژ درست کرد و این صندلی که روش نشسته رو دزدید از من، فیلمم و همه عواملم.
پ.ن: داستان خیلی مفصل اما در این مجال نگنجد…»
ایرج‌زاد در گفت‌وگو با ایسنا توضیحاتی بیشتری ارائه داد و با تاکید براینکه حرفش بر سر این نیست که چون او درباره این موضوع کار کرده کسی دیگر نباید کار کند، بیان کرد: اتفاق‌هایی در این ماجرا پیش آمده که نمی‌توان به سادگی از کنارشان عبور کرد، مثلا عجیب است که ۲۰ سال پس از ماجرای سعید حنایی من تصمیم بگیرم فیلم بسازم و ناگهان شش ماه بعد یک نفر دیگر هم دقیقا روی همین موضوع کار کند. من در سال ۹۷ به استناد تاریخ ثبت در بانک فیلمنامه درگیر ساخت فیلم «عنکبوت» شدم و منتظر پروانه ساخت بودم. بعد از چند ماه شنیدم یک نفر از دانمارک آمده و روی این قصه مشغول کار است و بخش عجیب این بود که شنیدم از ساخت فیلم توسط من هم آگاه است.
او خاطرنشان کرد: در تماسی با او صحبت کردم و گفتم که شیوه کار در ایران و اروپا فرق دارد و اینجا باید پروانه ساخت بگیریم و اگر امکان ساخت بدون مجوز بود، من خیلی زودتر فیلم را در مشهد ساخته بودم، اما او معتقد بود که هر دو می‌توانیم بسازیم و مشکلی نیست منتها مسئله اینجا بود که من نمی‌توانستم به راحتی بسازم، چون باید فیلمنامه را ارائه می‌کردم و مجوز می گرفتم و طبق قوانین ایران براساس ثبت تاریخ فیلمنامه و پروانه ساخت اولویت تولید با کسی است که زودتر مجوز گرفته و بعد از نمایش آن فیلم، نفر بعدی می‌تواند اقدام کند. البته در نهایت من مجبور به شکایت رسمی درباره این موضوع شدم و برخلاف آنچه گفته که وزارت ارشاد اجازه ساخت به او نداده و به فیلمی از ایران مجوز دادند، باید بگویم که در واقع شکایت من مانع شد، ضمن اینکه من با اندیشه و بودجه مستقل خودم فیلم ساختم.
او با این ادعا که دو سال قبل «عنکبوت» در لیست کوتاه جشنواره فیلم کن بود ولی بعد ایمیلی دریافت کرده که «بعد از بحث و گفتگوی طولانی حول محور فیلم عنکبوت در نهایت تصمیم بر این شده که جشنواره هیچ انتخابی از سینمایی ایران نداشته باشد»، گفت:‌ جای فیلم مرا به فیلم دیگری که بعد از «عنکبوت» ساخته شد، دادند و فکر می‌کنم اگر یکسری پیگیری‌ها را در طول تحقیقاتم برای فیلم انجام نمی‌دادم، خبر ساخت چنین فیلمی پخش نمی‌شد و این اتفاق‌ها هم نمی‌افتاد.
کارگردان «تابستان داغ» که یکسری حذف شدن‌های فیلم «عنکبوت» از جشنواره‌های اروپایی را اتفاقی نمی‌داند، ادامه داد: فیلمسازی مثل تارانتینو با همه عظمتش در کشوری مثل آمریکا با همه قدرتی که در بحث کپی رایت دارد، وقتی می‌خواهد فیلمی را بسازد به دی‌کاپریو یک نسخه دست‌نویس می‌دهد تا همانجا بخواند. با برد پیت هم همین کار را می‌کند چون مسئله مراقبت از اطلاعات اینقدر مهم است، اما منِ فیلمساز داخل ایران در همان بدو امر مجبورم مُشتم را باز کنم و به شورای پروانه ساخت، به رسانه‌ها و ... خبر دهم که می‌خواهم بر روی چه موضوعی کار کنم. در این میان ممکن است افرادی حق مطلب را سوغاتی از ایران ببرند، آن هم در حالی که خود من در جشنواره‌های داخلی ایران هم بلاک می‌شوم.»