دولت بدون استقراض

 کریم نادریان- معضل همیشگی اقتصاد ایران یعنی کسری بودجه نیز یکی از مسائل مهمی است که در لایحه بودجه ۱۴۰۱ شاهد کاهش کسری تراز عملیاتی از ۴۶۴ هزار میلیارد تومان به ۳۰۰ هزار میلیارد تومان هستیم که می‌تواند میزان کسری بودجه و نااطمینانی در فضای اقتصاد را کاهش دهد. این در حالی است که به گفته کارشناسان، ریشه تورم هم در کسری بودجه است و زمانی که دولت بودجه را با کسری می‌بندد فشار به سیستم بانکی و بانک مرکزی می‌آورد که خود موجب بروز آسیب‌های دیگر خواهد شد.
دولت‌های گذشته در سال‌های اخیر برای جبران کسری بودجه به استقراض از بانک مرکزی روی آوردند و به چند روش مستقیم و غیرمستقیم از آن درخواست چاپ پول کردند.نخستین راه استقراض مستقیم دولت از منابع بانک مرکزی است. به این صورت که اگر دولت نتواند کسری بودجه را از طریق افزایش مالیات یا انتشار اوراق قرضه دولتی که همان استقراض از بازار بدهی است، تامین کند، اقدام به انتشار پول یا همان استقراض از بانک مرکزی می‌کند.دومین راه استقراض دولت از بانک مرکزی، از طریق استقراض بانک‌ها از بانک مرکزی است؛ در واقع میزان اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی افزایش می‌یابد و در این روش بانک‌ها واسطه این استقراض هستند.استقراض از صندوق توسعه ملی راه دیگر استقراض دولت‌ها از بانک مرکزی است و در این روش نیز به نوعی بانک مرکزی در این میان دخیل است.
استقراض از بانک مرکزی موجب رشد پایه پولی و حجم نقدینگی و در نهایت ایجاد تورم در کشور می شود.وقتی دولتی رقمی را از بانک مرکزی قرض می‌کند این پول وارد سیستم بانکی می‌شود و موجب خلق پول ۶ تا ۷ برابری می‌شود.
رشد نقدینگی، قدرت خرید افراد جامعه را افزایش می‌دهد در حالی که در برابر این قدرت خرید، تولید رشد نکرده و نتیجه این فرآیند رشد تورم در کشور است. در سال‌های گذشته و تا سال ۱۳۹۰ تنها دو سال تورم بالای ۳۰ درصد داشتیم اما از سال ۱۳۹۰ به بعد اغلب نرخ تورم بالاتر از ۳۰ درصد بوده که این نشانه خوبی نیست و بسیاری از دستاوردها را از بین می‌برد. تورم موجب می‌شود فقرا، فقیرتر و ثروتمندان، ثرورتمندتر شوند و این شکاف طبقاتی ناآرامی‌های اجتماعی ایجاد می‌کند و در بین طبقاتی که حقوق ثابتی دارند و ارزش حقوقی آنها با رشد تورم کم شده موجب فساد، رشوه خواری، دزدی و موارد دیگر می‌شود.
علی صالح آبادی، رئیس کل بانک مرکزی ایران ۱۷ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ با حضور در برنامه «تیتر امشب» شبکه خبر، یک بار دیگر تاکید کرد: «در دولت سیزدهم، خط قرمز آقای رئیس جمهور و سازمان برنامه و بودجه این است که دولت از بانک مرکزی استقراضی نکند. بنابراین خلق پایه پولی از این منظر به عنوان یک خط قرمز تعریف شده است.»
پیش از صالح‌آبادی، ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد و مسعود میرکاظمی معاون رئیس دولت و رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز بارها بر این نکته تاکید کرده بودند که خط قرمز این دولت رشد پایه پولی است.
اما با روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی نرخ تورم به گونه‌ای کاهش یافت و وی هم از عدم استقراض از بانک مرکزی خبر داد که این موضوع به تدریج از شتاب تورم می کاهد. آمار بانک مرکزی در اردیبهشت ماه نشان می‌دهد افزایش رقم پایه پولی در هفت ماه نخست عملکرد دولت سیزدهم نسبت به هفت ماه پایانی دولت قبل ۴۲ درصد کمتر شد. با ۳ مولفه و تحول اساسی در عملکرد‌ها می‌توان شرایط به را گونه‌ای تغییر داد که شاهد احیای اقتصاد از این حالت بیمارگونه باشیم و بتوانیم به نقطه ثبات برسیم. در بودجه سال 1401 استقراض از بانک مرکزی و افزایش پایه پولی خط قرمز است و برنامه این است که این اتفاق نیفتد، چون مشکلات جدی برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند کما اینکه در چندماهه دولت هم تلاشمان این بوده بتوانیم کشور را بدون استقراض از بانک مرکزی اداره کنیم این آثارش را در وضعیت تورمی کاهشی نشان می‌دهد.