نقدی بر مدیریت آب

 کوروش خرسندیان- بحران کم آبی یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های تمام انسان‌های زمین می‌باشد. اهمیت این موضوع به حدی است که خیلی از افراد جنگ جهانی سوم را جنگ بر سر آب می‌دانند. در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورها سیاست‌هایی برای مقابله با کم آبی در پیش گرفته‌اند تا بتوانند آن را تا جایی که امکان دارد کاهش دهند.اگر بخواهیم به یک مساله بسیار مهم در کشورمان در رابطه با محیط زیست اشاره نماییم؛ باید مساله آب را بیان کنیم. ایران در کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد. عملا هزاران سال است که پدیده خشکسالی، پدیده آشنایی است. اما آنچه اکنون این خشکسالی را تشدید می‌کند و آن را به یک وضعیت چالش برانگیز تبدیل می‌کند چندین عامل مهم است. مثلا افزایش جمعیت طی سال‌ های اخیر این خشکسالی و کم آبی را بیشتر نمایان ساخته است. اگر در گذشته نه چندان دور، حدود ۱۰ میلیون نفر در ایران زندگی می‌کردند و این جمعیت، با داشتن سبک زندگی آرامتر و فناوری ناپیشرفته، کم آبی را مدیریت می‌کرد و کمتر به ذخایر آبی صدمه می‌زد. ولی امروزه جمعیت کشور به ۸۴ میلیون نفر رسیده که گویای آن است که باید آب به میزان کافی برای تک تک آنها فراهم شود. سوء مدیریت، فناوری مخرب موتور پمپ و چاه عمیق، به همراه سبک زندگی مصرفگرا، همگی به شدت پدیده خشکسالی و بحران آب افزوده اند.
وضع مقررات و سیاست های جدیدمشکل کمبود آب، درحال تبدیل شدن به چالش جدی در جهان است. کشورها و دولت ها وظیفه دارند با اعمال سیاست ها و وضع مقررات جدید، به کاهش آلودگی آب دریاها و اقیانوس ها کمک کنند.توسعه چارچوب های همکاری بین المللی تصویب توافقنامه های همکاری منطقه ای و بین المللی در مورد آ بهای مرزی و مشترک، تبادل نظر و مشارکت در طرح های تحقیقاتی و پژوهشی مشترک در سطح منطقه ای و  بین المللی، استفاده از تجارب سایر کشورها در زمینه مدیریت صحیح منابع آبی، یکی دیگر از راهکارهای موجود در این زمینه است.
بسیاری از نقاط جهان با بحران کم آبی و خشکسالی روبرو هستند. ناسا در گزارش های مختلف خود، به موضوع خشکسالی و بحران کم آبی ناشی از تغییرات اقلیمی اشاره و عنوان کرده است که جهان به سمت جنگ بر سر منابع آب پیش خواهد رفت.برخی کشورها و مناطق، عملکرد خوبی در مقابله با این شرایط داشته اند. راه اندازی پلیس آب در کالیفرنیا برای اعلام هشدار به مردم درخصوص مشکل کم آبی؛ توسعه فناوری های نوین از جمله طرح مخترع جوان ایرانی در سوئد تحت عنوان shower of the future با قابلیت تصفیه ۹۰ درصد آب مصرفی در هنگام حمام کردن؛ اجرای طرح شیرین سازی آب دریا و سیستم نوین تصفیه آب در سنگاپور، از جمله طرح های موفق در این حوزه محسوب می شوند.
آلودگی، کشاورزی و رشد جمعیت از مهم‌ترین عوامل ایجاد بحران آب هستند و محققان برای کاهش اثرات آن، راهکارهایی ارائه کرده‌اند. خشکسالی یا کم آبی یک مساله طبیعی در ایران است؛ اما وقتی پارامترهای دیگری هم به آن اضافه می‌شوند مثل پارامترهای سوء مدیریت، افزایش جمعیت و مصرف گرایی این مساله چالش برانگیزتر می‌شود. برای مثال زمانی که می‌گوییم جمعیت کشور زیاد شود؛ باید بدانیم که ظرفیت زیستی کشور چقدر جواب می‌دهد. هم اکنون نزدیک به سه برابر ظرفیت زیستی کشور، داریم استفاده یا بهتر بگویم بهره کشی می‏‌کنیم. این یعنی حتی از منابع و حقوق نسل‌های آینده داریم می‌خوریم.
وقتی درباره خشکسالی مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که خشکسالی اگر تداوم داشته باشد باعث افزایش خشونت اجتماعی می‌شود. توضیح اینکه اگر خشکسالی موقت باشد یک پدیده هواشناسی است. ولی اگر تداوم داشته باشد و با سو مدیریت هم راستا شود، به خشکسالی هیدرولوژیکی تبدیل می‌شود و این خشکسالی هیدرولوژیکی سبب می‌شود آب کمتر در دسترس افراد قرار بگیرد و نتیجه چنین وضعیتی افزایش خشونت در میان شهروندان برای دست یافتن به آب بیشتر می‌شود.از سویی در اثر تداوم خشکسالی و سوء مدیریت، خشکسالی هیدرولوژیکی به خشکسالی کشاورزی تبدیل می‌شود. یعنی کشاورز زمین کمتری را زیر کشت می‌برد و درنتیجه محصولات کمتری برداشت می‌کند و نتیجه این امر خشکسالی اقتصادی است به این معنا که  محصول کشاورز کاهش یافته و در نتیجه اقتصاد کشاورز صدمه می‌بیند. همین امر سبب فقر دهقان جامعه روستایی می‌شود. از طرفی پس از وقوع خشکسالی اقتصادی؛ خشکسالی اجتماعی -فرهنگی به وقوع می‌پیوندد. یعنی روابط افراد با هم دچار چالش می‌شود و به دنبال خشکسالی اجتماعی - فرهنگی، خشکسالی روانشناسی اتفاق می‌افتد. به این معنا که افراد به لحاظ ذهنی دچار تنش می‌شوند و خشونت در جامعه افزایش می‌یابد. بنابراین شرایطی که در حال حاضر وجود دارد نیاز به نوعی مدیریت منسجم و فرانهادی دارد. شاید بهتر است گفته شود نیاز به یک ستاد یا اتاق فکر خشکسالی حوضه ای برای بررسی مسایل و مشکلات و ارایه راهکار از سوی آنها است.