نماد پیروزی نور بر تاریکی

 سعید افخمی- شب یلدا یکی از بزرگترین جشن‌های ایرانی است که در شب اول زمستان، در بلندترین شب سال برگزار می‌شود. این شب تنها یک مناسبت تقویمی نیست بلکه نمادی از پیروزی نور بر تاریکی، غلبه امید بر ناامیدی و گردهم‌آیی خانواده‌ها است. شب یلدا، با وجود تغییرات فرهنگی و اجتماعی در طول زمان، همچنان زنده مانده است و یکی از جذاب‌ترین جشن‌های ایرانی به شمار می‌رود.
واژه یلدا از ریشه سریانی برگرفته شده است و معنی آن میلاد و ولادت می باشد. یعنی ولادت و میلاد خورشید.ناتالیس آنویکتوس به معنی روز تولد مهر شکست ناپذیر نامی است که رومیان به آن گذاشته اند. در برهان قاطع سال 1015 قمری نوشته شده است که:«یلدا شب آخر پاییز و شب اول زمستان می باشد که اول جدی و آخر قوس است و آن درازترین شب هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب آفتاب به برج جَدی تحویل می کند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک می باشد و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.
در فرهنگ ایرانی، شب یلدا نه‌تنها یک رویداد طبیعی، بلکه مفهومی نمادین و آیینی داشته است. ایرانیان باستان این شب را به‌عنوان زمان تولد خورشید می‌دانستند و آن را جشن می‌گرفتند تا از این پس، روزها طولانی‌تر شوند و تاریکی و سرما به تدریج کاهش یابد. این شب پر از جشن و سرور بود که با آتش‌بازی، شعرخوانی، خوردن خوراکی‌های خاص و گردهم‌آیی خانواده‌ها همراه می‌شد.
در سنت زرتشت، طولانی‌ترین و تاریک ترین شب سال را یک روز ناخوشایند می‌دانستند، و روش‌هایی که امروزه هم در این شب انجام می‌شود، در اصل برای دور شدن از این ناخوشایندی و بلایا بود. در آن موقع تصور می‌شد که نیروهای شیطانی در این شب طولانی به اوج می‌رسند.به همین دلیل به مردم سفارش می‌کردند که بیشتر شب را بیدار نمانند، تا ناخوشی به سراغ آنها نیاید. مردم نیز دور هم جمع می‌شدند و آخرین میوه‌های تابستان خود را با هم می‌خوردند و اینگونه خود را سرگرم می‌کردند تا از بدبختی دور شوند.اگرچه امروزه اهمیت مذهبی شب یلدا از بین رفته اما در فرهنگ ایرانی سنت شب زنده داری جشن و دورهمی آن و بسیاری از رسوم دیگر شب یلدا هنوز هم پابرجاست.
اولین روزی که جشن شب چله را در ایران به طور رسمی معرفی کردند و درتقویم یادداشت کردند در زمان داریوش یکم می‌باشد و آن روز در تقویم‌های رسمی مصر و بابل نیز ثبت شده است.ایرانیان باستان نیز می‌گفتند که یلدا شب میلاد مهر و دوستی و محبت است. ایرانیان در زمان قدیم اعتقاد داشتند که خورشید در این شب شکست ناپذیر می‌شود.آریایی‌ها با دیدن اینکه برخی روزها طولانی و برخی شب‌ها از روزها طولانی‌تر است در شب یلدا فکر می‌کردند که روز به معنای محبت و روشنی در حال مقابله و جنگ با شب و اهریمن است.به همین دلیل طولانی‌ترین شب سال را به عنوان شب چله جشن می‌گرفتند و می‌گفتند که در این شب پس از جدال طولانی خورشید با اهریمن، خورشید و مهر پیروز می‌شود.
مراسم و شب نشینی شب یلدا از جمله مراسم های سنتی متداول در ایران محسوب می شود.این مراسم اگرچه از دیرباز تا به امروز به میزان کمی آن هم نسبت به فرهنگ های مختلف دستخوش تغییراتی شده است اما به هیچ عنوان فراموش نشده و به نوعی ماندگارتر نیز شده است. این آداب و رسوم از گذشتگان، مادربزرگ ها و پدربزرگ ها سینه به سینه انجام شده است و همینطور ادامه پیدا کرده است.چنانچه گذری به تاریخ فرهنگی - اجتماعی ایران داشته باشید تصاویر جذاب آیین ها و سنت های جشن یلدا را ببینید متوجه خواهید شد که این اتفاق قدمت هزار ساله دارد.