نه به اخبار سیاه!

 هرمز صداقتیان- اخبار آگاهی‌بخش است؛ اما آیا لازم است در جریان تمام اخبار منفی قرار بگیریم؟ اگر این خبرها باعث ناراحتی و افسردگی ما می‌شود، بهتر است زمان کمتری را به دیدن یا شنیدن اخبار اختصاص دهیم و به سلامت روان و جسم خود اهمیت دهیم.
این روزها بیشتر از هر زمانی، مردم در معرض بمباران خبری قرار گرفته‌اند. بمبارانی که در آن بیشتر خبرهای منفی دیده می‌شود تا خبرهای مثبت و امیدوارکننده؛ اما این روند چه پیامدهایی در جامعه دارد؟
اینکه اخبار منفی همواره برای مردم از جذابیت‌ها و ارزش‌های خبری بیشتری برخوردار است، بر کسی پوشیده نیست اما باید به این نکته توجه کرد که روانشناسان تاکید دارند ازدیاد اخبار منفی در جامعه و رصد کردن آن، ممکن است به نوعی اعتیاد هم تبدیل شود و پیامدهای جبران‌ناپذیر روحی، روانی و اجتماعی بر افراد می‌گذارد.
البته موقعیت‌ها و شرایط مختلف هر جامعه‌ای هم در برهه‌های زمانی بسیار متفاوت بوده و ممکن است بحران یا شرایط‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مردم را در تنگنای پیگیری اخبار منفی قرار دهد. به عنوان مثال شیوع ویروس کرونا خود شکلی تازه‌ای از رصد اخبار را در میان مردم ایجاد کرد. در واقع پیگیری اخبار در زمینه‌های سلامت و بهداشت به ضرورتی برای در امان بودن از این ویروس بدل شد.
  آثار روانی اخبار منفی
در کنار همه این اتفاقات، در دسترس بودن گوشی‌های هوشمند و فضای مجازی و کانال‌های خبری، پیگیری و در صدر قرار دادن اخبار منفی را دو چندان کرده است. همچنین بیشتر رسانه‌ها اخبار مثبت و منفی را عادلانه بین مخاطبان منتشر نمی‌کنند و این خود موجب بمباران اخبار منفی می‌شود. استیون پینکر روانشناس آمریکایی کانادایی در این باره گفته است: «رسانه‌ها اخبار منفی را تحریک می‌کنند و این تحریف عواقبی دارد.» اما به راستی پیگیری اخبار منفی چه پیامدهایی بر مردم دارد و آثار روانی و جسمی آنها چیست؟ کدام قشر در مواجه با این اخبار بیشترین آسیب را می‌بیند؟
  سوگیری منفی‌گرایی
ذهن انسان به‌طور کلی تمایل بیشتری به توجه و بررسی کردن اخبار بد دارد، به این جهت‌گیری ذهن به سمت اخبار منفی، سوگیری منفی‌گرایی گفته می‌شود. این سوگیری نوعی عدم تقارن در نحوه دید انسان به محیط اطرافش است؛ تحقیقات نشان داده‌اند که واکنش‌های نسبت به اخبار منفی بسیار مداوم‌تر و سریع‌تر از واکنش‌های مربوط به اخبار مثبت‌اند. برای مثال، واکنش‌های فرد نسبت‌ به محرک‌های مخالف، بسیار پرتعداد‌تر و ماندگارتر است. همچنین، ذهن برای مدت طولانی‌تری بر روی اتفاقات ناملایم و ناراحت‌کننده تمرکز می‌کند. یکی از مثال‌های شناخته‌شده در این زمینه توسط اقتصاددان معروف و برنده جایزه نوبل، دنیل کانمن، صورت گرفت. در این آزمایش، شرایط ذهنی افراد در حالت ازدست‌دادن مبلغ 50 دلار و در حالت دیگر، دریافت 50 دلار، بررسی شد. نتایج نشان داد که وزن واکنش احساسی افراد در حالت ازدست‌دادن این مبلغ، بسیار سنگین‌تر از حالت دریافت آن بود. تصور می‌شود که سوگیری منفی‌گرایی، واکنشی تطبیقی از ذهن است که در طول گذشت سال‌ها و  تکامل ذهن انسان شکل گرفته است؛ به‌عبارت دیگر، این نوع واکنش‌های ذهنی برای بقای انسان‌ها ضروری بوده‌اند. در دوره‌های ابتدایی زندگی انسان و خصوصا در زمان نوزادی، انسان اطلاعات بسیار محدودی نسبت به عوامل اطراف و محرک‌های مخالف و موافق داشته و در نتیجه، سوگیری منفی‌گرایی شانس بقای او را افزایش می‌دهد. از لحاظ علمی منطقی است که این سوگیری را یک نکته مثبت در بقای خود بدانیم؛ اما با پیشرفت و توسعه جامعه در مسیر فعلی، اثرات منفی این سوگیری نیز بیشتر می‌شود.
  دنیای امروز و محیط خبری
در شرایط امروزه، همواره با اتفاقات و حوادث جدید مواجه هستیم. البته این افزایش تعداد اخبار منفی تنها مختص ایران نیست؛ با توجه به گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی، تعداد حوادث طبیعی در سرتاسر جهان نیز افزایش پیدا کرده است. به گزارش سازمان ملل متحد، تعداد فاجعه‌های رخ‌داده در دنیا از سال 1970 تاکنون چهار برابر شده، و به میزان 400 حادثه در سال رسیده است. همچنین علاوه بر رشد تعداد حوادث، با پیشرفت تکنولوژی و ظهور شبکه‌های اجتماعی، افراد بیشتر در معرض اخبار و اطلاعات مربوط به این حوادث قرار می‌گیرند. یکی از آمار‌های جمع‌آوری‌شده توسط مرکز تحقیقاتی Pew، بیش از ۶۵ درصد بزرگسالان از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند که یک رشد ده برابری در دهه اخیر محسوب می‌شود.
  سیل اطلاعات
دنیا همیشه در حال تجربه اتفاقات بد و خبر‌های منفی بوده است، اما تجربه درد‌ها و خبر‌های منفی دیگر افراد (کسانی که شاید بدون تکنولوژی از حال آن‌ها باخبر نمی‌شدیم) پدیده جدیدی است که ذهن ما توانایی مقابله با آن را در اختیار ندارد.
حال خود را چگونه با این شرایط وفق دهیم؟ آیا سلامت روانی ما در مقابله با این حجم از اطلاعات آسیب خواهد دید؟