صفحه اول
سمیرا علم درگاهی- به خاطر بحران‌های اقتصادی چند سال اخیر، تحریم‌های بی‌سابقه و شرایط نامطلوب اجتماعی و رفاهی، آمار مهاجرت دانشجویان ایرانی و کلا مهاجرت تحصیلی و کاری ایرانی ها به طرز قابل‌توجهی بیشتر شده و این رشد همچنان ادامه‌دار است.در پایان سال ۲۰۲۰، گزارشی از شکل‌گیری موج «مهاجرت توده‌ای» در ایران منتشر شد. در این گزارش، اعلام شد که قشرهای گوناگون مردم این کشور، جهت دستیابی به زندگی و اقتصاد امن و با ثبات‌تر در فکر خروج از کشور و سرازیر شدن به کشورهای دیگر، حتی همسایه هستند. پیش از این دوران، نگرانی‌ها بیشتر در مورد خروج استعدادها، آموزش‌دیدگان و نخبگان ایرانی از این کشور بود؛ اما پس از این دوران، خواهان بودن خروج و مهاجرت از ایران، در طبقه‌های گوناگون اجتماعی، به ویژه در دهک‌های پایین اقتصادی، به سرعت گسترش یافت. تنش بسیار در نرخ ارز، نرخ تورم، رکود شدید اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری همراه با «ناامیدی» و «استیصال اجتماعی» از چرایی‌های غالب این رویداد هستند. بر اساس آمارهای بین‌المللی، ایران از بین ۲۳۲ کشور با ۱.۸ میلیون مهاجر، رتبه ۵۴ را از نظر جمعیت ساکن خارج از کشور دارد.در سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۹، ۳۷ درصد المپیادی‌ها، ۲۵ درصد اعضای بنیاد ملی نخبگان و ۱۵ درصد رتبه‌های زیر هزار کنکور، به خارج از کشور مهاجرت کردند.موضوع مهاجرت همواره جزو دغدغه های دولتمردان هم بوده است، از وعده محقق نشده حسن روحانی در رابطه با تغییر جایگاه و اعتبار گذرنامه ایران گرفته تا وعده ای که حالا ابراهیم رئیسی در رابطه با «فراهم کردن زمینه بازگشت ایرانیان خارج از کشور» داده است. مهاجرت روز به روز به دلایلی همچون گسترش فقر اقتصادی، پاندمی کرونا، تخریب محیط زیست و امید به زندگی بهتر افزایش یافته است اما چه کسی است که نداند اینها تنها دلایل مهاجرت نیست. از سوی دیگر، دبیر کل خانه پرستار به تازگی گفته مهاجرت پرستاران ۳۰۰ درصد افزایش داشته است، افزایشی هولناک برای بدنه نحیف کادر درمانی ایران. خرید ملک از سوی ایرانیان در ترکیه در ۳ سال گذشته افزایشی ۱۰ برابری داشته است؛ خروج جبران ناپذیر ارز از ایران. تازه ترین آمارها نشان می دهد اگر همه محدودیت ها در ورود و خروج از کشور هم برداشته شود میزان افرادی که میل به رفتن دارند بسیار بیشتر از آنهایی است که قصد آمدن دارند. ما در حالی شاهد مهاجرت و میل به مهاجرت جامعه ایرانی هستیم که کشورهای دیگر سیاست های تشویقی بسیاری برای جذب نخبگان دارند. از تبدیل شدن موضوع مهاجرت به مساله ای عمومی و حساسیت برانگیز در کشور ایران سال های زیادی می گذرد. اما طی این سال ها به پدیده مهاجرت به عنوان پدیده ای پیچیده و چند بعدی و کمتر به صورت علمی و جامع پرداخته شده و همچنان ابعاد مختلف آن ناشناخته است. این امر مانع از شکل گیری یک اجماع نظری و گفتمان سازنده نسبت به پدیده مهاجرت در میان سیاست گذاران، جامعه علمی و عموم جامعه شده است. به علت فقدان این شناخت و اجماع نظر، درک کلی از پدیده مهاجرت به خصوص در نگاه رسمی و حاکمیتی به شکل یک پدیده منفی و غیر مفید تصویر شده که فرصت استفاده مطلوب از جنبه های مثبت این پدیده را از کشور سلب کرده است. مهاجرت های اقتصادی و کاری مهمترین نوع و کانال مهاجرت ایرانیان است. پیمایش های رصد خانه مهاجرت ایران نشان می دهد بسیاری از مهاجرت هایی که از سایر کانال های تحصیلی یا پناهجویی نیز انجام می‌شود دلائل یا انگیزه های اقتصادی دارد.میل به مهاجرت در میان گروه‌های حرفه‌ای و فعالین استارتاپ‌ها بنا بر اطلاعات پیمایش‌های رصدخانه مهاجرت در سال‌های اخیر افزایش یافته و تحولات اقتصادی سا ل‌های اخیر از جمله مهمترین عوامل تشدیدکننده تمایل به مهاجرت بوده است.اطلاعات ویزاهای موقت یا دائم دریافتی ایرانیان در کشورهای اصلی مقصد ایرانیان مهاجر نشان می دهد که دریافت ویزاهای کاری در آمریکا، کانادا، اتحادیه اروپا و استرالیا توسط ایرانیان پس از ویزاهای تحصیلی خانوادگی و بشردوستانه قرار دارد. در مجموع ایران بر اساس میزان ویزاهای صادرشده از سوی کشورهای میزبان برای مهاجران، در شمار کشورهای مهاجرفرست قرار نداشته و تناقض میان پیشران های مهاجرت و کانال های آن محدویت کانال های مهاجرتی را برای ایرانیان نشان می دهد. بازتولید چرخه ناآگاهی، بی برنامگی و بی اقدامی در حوزه مهاجرت، نه تنها باعث کاهش یا رفع اثرات نامطلوب مهاجرت در کشور نمی شود، بلکه موجب از دست رفتن تمام منافعی است که این پدیده می تواند برای کشور به همراه داشته باشد. مهاجرت پدیده ای خاکستری است که می تواند اثرات مثبت و منفی زیادی را برای کشور مبدا، مقصد و خود فرد مهاجر به همراه داشته باشد. به عبارت دیگر این انتخاب ها و تصمیمات سیاست گذاران است که می تواند اثرات مهاجرت را در کشورهای مبدا و مقصد برجسته یا کم رنگ کند. در واقع در ایران نیز این نوع نگاه و رویکرد به مساله مهاجرت است که می تواند تهدیدات بالقوه این پدیده را به فرصت های بالفعل برای رشد و تعالی فردی و ملی تبدیل کند.