رقابت کشورهاي آسيايي در ساخت پتروپالايشگاه

 تغيير رويکرد مصرف فراورده‌هاي نفتي از سوخت به مواد شيميايي باعث شده بسياري از صاحبان صنايع پالايشي دنيا طرح‌هاي چندساله اخير خود را به جاي احداث پالايشگاه به پتروپالايشگاه تغيير دهند.
با تغيير رويکرد سرانه مصرف فراورده‌هاي نفتي از سوخت به مواد شيميايي، بسياري از صاحبان صنايع پالايشي دنيا طرح‌هاي چندساله اخير خود را به جاي احداث پالايشگاه به صورت پتروپالايشگاه تعريف کرده‌اند تا بخشي از فراورده‌هاي پالايشي به جاي سوخت به مواد پتروشيميايي تبديل شود.
حاشيه سود يک پالايشگاه در حالت مطلوب، حدود 6 تا 7 دلار به ازاي هر بشکه است؛ درحالي‌که براي مدل پتروپالايشگاهي، اين سود مي‌تواند تا حدود 12 تا 14 دلار نيز افزايش يابد. علاوه بر اين با احداث پتروپالايشگاهها مي‌توان طيف وسيعي از محصولات پالايشي و پتروشيميايي (بيش از 30 نوع فرآورده مايع و جامد با قابليت انبارش راحت‌تر نسبت به نفت خام) را توليد کرد. دسترسي به خوراک و البته بازارهاي رو به گسترش مواد شيميايي در آسيا موجب شده است تا اغلب طرح‌هاي پتروپالايشي دنيا، در اين قاره تعريف شوند. به گفته مرکز تحقيقاتي وود مکنزي، بيش از نيمي از ظرفيت پتروپالايشي که از سال 2019 تا 2027 به جريان مي‌افتد در آسيا اضافه مي‌شود و 70 تا 80 درصد از آنها روي مواد شيميايي و پلاستيک متمرکز مي‌شوند. اغلب کشورهاي اطراف ايران نيز رويکرد احداث پتروپالايشگاه‌ها و توليد مواد شيميايي ذيل آن‌ها را پيش گرفته‌اند. در اين گزارش به‌عنوان نمونه، سياست‌هاي کلان دو کشور چين و عربستان که جزو کشورهاي پيشرو در حوزه توسعه ظرفيت پتروپالايشي هستند تشريح شده است.
  چين غول پتروپالايشي جهان
کشور چين با ظرفيت پالايشي 16 ميليون بشکه در روز در سال 2019 تا سال 2021 بزرگترين پالايشگر نفت جهان خواهد شد. شرکت پتروچاينا و شرکت ساينوپک، عمده عمليات پالايش را در اين کشور بر عهده دارند و روي هم رفته 31 درصد از سهم پالايشي را به خود اختصاص داده‌اند.
به نقل از بلومبرگ، چين 10 ميليارد دلار براي ساخت چهار پالايشگاه بزرگ جديد با ظرفيت پالايش 1.4 ميليون بشکه نفت خام در روز هزينه مي‌کند آن هم در شرايطي که انتظار مي‌رود تقاضا براي سوخت در اين کشور طي 5 سال به اوج برسد و پس از آن رو به کاهش رود.
چين از ابتداي 2019 يک ميليون بشکه در روز به ظرفيت پالايشگاهي خود اضافه کرده است. اين ظرفيت‌هاي جديد پالايشگاهي محصولات پتروشيميايي و پلاستيک بيشتري توليد خواهند کرد. شرکت ملي نفت چين پيش بيني مي‌کند تقاضاي سوخت پس از 2025 رو به افول برود چون خودروهاي برقي مصرف را کاهش خواهند داد. از اين‌رو پالايشگاه‌هاي جديد در دست احداث قرار است نفت خام را مستقيماً به محصولات پتروشيمي و پلاستيک تبديل کنند.
مهم‌ترين عوامل موفقيت صنايع پتروپالايشي چين را مي‌توان عوامل زير در نظر گرفت:
1- سياست‌گذاري و تنظيم‌گري مؤثر دولت: ارائه برنامه‌هاي 5 ساله توسعه توسط دولت، استفاده دولت از ساز و کارهاي کميسيون نظارت و مديريت دارايي‌هاي دولتي و کنترل استراتژي‌هاي سرمايه‌گذاري و برنامه‌ريزي مالي
2- رقابت ميان شرکت‌هاي خصوصي، دولتي و خارجي: شرکت‌هاي پتروشيميايي اعم از دولتي، خارجي و خصوصي در چين هرکدام بر مجموعه فعاليت‌هاي خود تمرکز کرده‌اند و برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدتي در براي فعاليت‌هاي انجام داده‌اند که بازار را رقابتي کرده‌است.
3- ادغام وظايف شرکت‌هاي ملي نفت و پتروشيمي چين: يکپارچه سازي در وظايف شرکت‌هاي ملي نفت و پتروشيمي چين در سال 1998 و افزايش دسترسي به منابع مالي، اعتبار بين‌المللي و رقابت‌پذيري خود
4- مکانيابي مناسب: اغلب پارک‌هاي شيميايي چين در مناطق جزيره‌اي و ساحلي قرار گرفته‌اند. تا علاوه بر اينکه به تأمين منابع آب ارزان‌قيمت کمک کند به دليل دور بودن از سکونت‌گاه‌هاي شهري، داراي کمترين خطرات زيست‌محيطي باشد.
5- بازار داخلي مناسب: داخلي بودن بخش زيادي از توليد و مصرف صنايع پتروشيميايي چين حاصل کامل بودن زنجيره‌هاي توليد اين صنايع در داخل کشور است که سبب شده بيشتر محصولات به شکل کالاي نهايي درآمده و سپس مصرف و يا صادر شود.
رويکرد پتروپالايشگاه‌سازي عربستان؛ مهم‌ترين رقيب منطقه ايران
اين کشور داراي 9 پالايشگاه نفتي با مجموع ظرفيت 2.9 ميليون بشکه است. شرکت آرامکو به صورت انحصاري تعداد 6 پالايشگاه از اين تعداد را در اختيار گرفته‌است و بقيه به صورت سرمايه گذاري مشترک مي‌باشند.
عربستان سعودي عليرغم آنکه براي صادرات نفت با هيچ محدوديتي مواجه نيست و همچون ايران، هيچگاه با مساله تحريم نفتي نيز روبرو نبوده اما برنامه مدوني براي کاهش خام فروشي نفت و توسعه پتروپالايشگاه‌ها دارد. پروژه‌هاي پالايشي جديد عربستان نشان مي‌دهد همه آن‌ها با هدف توليد مواد پتروشيميايي از نفت و تکميل زنجيره ارزش مواد به صورت احداث پارک‌هاي شيميايي ذيل پتروپالايشگاه‌ها تعريف شده‌است.
پارک شيميايي پتروپالايشي آرامکو / سابيک به ارزش 20 ميليارد دلار، پارک شيميايي پتروپالايشي رابغ به ارزش 18 ميليارد دلار و پارک شيميايي پتروپالايشي الجبيل (SATORP) به ارزش 10 ميليارد دلار برخي از سرمايه‌گذاري‌هاي کشور عربستان براي توسعه ظرفيت پترووپالايشي و تکميل زنجيره ارزش در اين کشور هستند.
برخي عوامل مؤثر در رشد سرمايه‌گذاري و توسعه صنعت پتروپالايشي عربستان عبارتند از:
1- توجه به يکپارچه‌سازي صنايع پالايشگاهي و پتروشيمي از طريق احداث پتروپالايشگاه
2- توسعه زيرساخت‌ها نظير احداث مناطق ويژه صنعتي، انتقال انرژي و خوراک پتروشيمي به اين مناطق، تأمين آب و نيرو و احداث و گسترش بنادر و شبکه راه‌هاي زميني
3- فراهم کردن انرژي و خوراک فراوان و پايدار
4- وضع مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري دولت عربستان براي تشويق سرمايه‌گذاري در صنايع پتروپالايشي و تعهد به کاهش بروکراسي در تمام سطوح و تلاش براي حمايت از سرمايه‌گذاري
5- مکانيابي مناسب مجتمع‌هاي پتروپالايشي در نزديکي سواحل و بنادر مهم اين شکور در خليج فارس و درياي سرخ و تمرکز در شهر صنعتي جبيل و ينبع
لزوم اتخاذ سياست‌هاي تنظيم‌گر و مشوق براي توسعه پتروپالايشگاهي در ايران
بررسي سياست‌هاي دو کشور ياد شده در توسعه ظرفيت پتروپالايشي و تکميل زنجيره ارزش نشان مي‌دهد توجه به سياست‌هاي تنظيم‌گري و تشويقي زير مي‌تواند نقش مهمي در تسهيل توسعه ظرفيت پتروپالايشي در کشور ما داشته باشد:
1- مکانيابي مناسب: بررسي قطب‌هاي پالايشي و پتروشيمي کشورهاي دنيا نشان مي‌دهد بسياري از آن‌ها با تمرکز و تجمع در سواحل مهم توسعه يافته‌اند. گسترش احداث واحدهاي پايين‌دستي نفت و مجتمع‌هاي پتروشيميايي در سواحل جنوبي کشور ما با وجود مزاياي فراوان تاکنون در ايران مورد غفلت قرار گرفته است. اين در حالي است که سواحل جنوبي کشور از جمله مناطقي مثل بندر گناوه، منطقه ويژه پارسيان، بندرعباس و بندر جاسک مناطق مستعدي براي توسعه صنايع پايين دستي نفت و پتروشيميايي هستند. در اين ميان بندر جاسک که در کنار سواحل عمان (مکران) و اقيانوس هند واقع شده است به دليل موقعيت خود داراي مزاياي فراواني است که به نوعي مي‌توان از آن به عنوان گنج پنهان صنايع نفتي ايران ياد کرد.
2- اعمال مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري: پتروپالايشگاه‌ها صنايع سرمايه‌بري هستند و دولت‌ها به تنهايي توانايي تأمين مالي آن‌ها را ندارند. از اين‌رو لازم است با در نظر گرفتن مشوق‌هاي سرمايه‌گذاري، کاهش بروکراسي در صدور مجوزها و در نظر گرفتن ضمانت نامه‌ها مسير مشارکت سرمايه‌هاي خصوصي در توسعه پتروپالايشگاهها را هموار کرد.
3- يکپارچه‌سازي پالايشگاه و پتروشيمي: وجه مشترک ديگر قطب‌هاي پتروپالايشي، توسعه پتروشيمي‌ها ذيل پالايشگاه‌ها و پتروپالايشگاه‌ها به دليل برخورداري از مزيت نسبي خوراک پايدار و در دسترس و صرفه‌جويي در هزينه‌هاي انتقال خوراک است. تمرکز واحدهاي پتروپالايشي و شيميايي به دليل برخورداري از فرصت‌هايي نظير دستيابي سريع و کم‌هزينه به خوراک از طريق ارتباط و نزديکي واحدها، سرعت بالاي استقرار و راه‌اندازي فعاليت‌ها در پارک و البته صرفه جويي قابل ملاحظه در هزينه‌هاي سرمايه و جاري موجب جذب سرمايه‌گذاران داخلي و خارجي مي‌شوند.