صفحه اول
دکتر حمید فریدونی- یکی از عناصر اصلی قدرت دولتها، همکاری با بازیگران غیردولتی و فضاهای اطلاعاتی و مجازی است که جامعه مدنی جهانی را تشکیل میدهند. در جهان متغیر و متحول کنونی، کشورها معمولا در چارچوب گفتمان بینالمللی نوین رفتار کرده و منافع ملی خود را منطبق با آن تعریف میکنند. جهان متحول شده، دیپلماسی متحول را نیز می طلبد. دیپلماسی ایستا در جهانی پویا ناکارآمد و ناموفق خواهد بود. به طور کلی سه نوع دیپلماسی برای کشورها میتوان متصور بود که شامل کنش مند، فعال و منفعل است. در دیپلماسی کنشمند، کشورها درصدد تعریف بازی، تدوین قواعد و صحنه آرایی بین المللی در جهت استقرار نظم مطلوب خود هستند. براساس دیپلماسی فعال، کشورها در پی استفاده بهینه از فرصتهای به وجود آمده در راستای منافع و اهداف ملی خود می باشند. اما در دیپلماسی انفعالی، واکنش منفعلانه به رویدادها و رفتارهای بین المللی به صورت موردی و روزمرگی است. دیپلماسی کارآمد بر پایه تبدیل منافع متعارض به منافع رقابتآمیز و تبدیل این منافع به منافع موازی و سپس به منافع مشترک، تدوین و اعمال میشود. یعنی در این نوع دیپلماسی با معیار قراردادن منافع ملی در سیاست خارجی، دشمن را به مخالف، مخالف را به رقیب، رقیب را به همکار و همکار را به شریک تبدیل مینماید. در ایران، بر لزوم داشتن دید حداکثری به منافع ملی با توجه به قدرت و مقدورات ملی از سوی صاحب نظران و اولویتبندی آن براساس درجه ضرورت، فوریت، اهمیت و تخصیص منابع به صورت کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تأکید شده است. یک جنبه مهم از دیپلماسی، دولت زدایی از آن است. دیپلماسی مؤثر در چنین فضا و اتمسفری نیازمند انجام تغییرات در نهادها، روشها و ابزارها و کارکردها می باشد. همچنین مستلزم همکاری با بازیگران در محیط جدید بینالمللی و ایجاد ساختارهای کارآمد و منعطف میباشد. دیپلماسی به عنوان وسیلهای برای تحقق دولت کارآمد، در برگیرنده ویژگیهایی چون شایستهسالاری، دیپلماسی مبتنی بر همکاری، دوری از انفعال و انطباق با شرایط میباشد. به هر حال دیپلماسی مهمترین وجهه و عینیترین شکل سیاست خارجی یک کشور میباشد پیشتر از دیپلماسی سنتی استفاده می شد اما امروز اشکال متنوعی از دیپلماسی وجود دارد تا یک کشور بتواند به اهداف تعریف شده خود دست یابد. نکته اینجاست که در اشکال متنوع دیپلماسی امروز کشورهای می توانند از کلیه ابرازهای مجاز استفاده کنند. اکنون سال هاست که کشورهای مختلف از دیپلماسی عمومی در کنار دیپلماسی سنتی بهره می گیرند. کشورها تلاش دارند از قدرت های نرم، توانایی های اقتصادی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود استفاده کنند. اینها مجموعه ابرازهایی است که در خدمت دیپلماسی در جهان امروز قرار دارد و کشورها با بهره گیری حداکثری و مثبت از این ابزارها می توانند اهداف خود را محقق کنند. این ابزارها در روابط دوجانبه تاثیرگذار است. از سوی دیگر در دنیا امروز اجماع سازی به عنوان یک ابزار مطرح است که کشورها در راستای همکاری های منطقه ای و ائتلاف سازی با کشورهای همسو تلاش دارند تحقق اهداف سیاست خارجی خود را تسهیل کنند. اتحادیه اروپا، آ سه آن در آسیا، مرکوسور در آمریکای لاتین، اتحادیه آفریقایی در آفریقا نمایانگر اجماع سازی در قاره های مختلف است که مجموعه ای از کشورها در راستای اهداف مشخصی تلاش می کنند به شکلی هماهنگ حرکت کنند. در عین حال استفاده صحیح از سازمان های بین المللی نیز در دیپلماسی امروز کشورها نقش موثری دارد؛ در این خصوص بهره گیری مناسب از نقش سازمان های بین المللی می تواند به خوبی در خدمت اهداف یک دیپلماسی فعال و موثر قرار گیرد. دیپلماسی شبکهای مبتنی بر تکنولوژیهای نوین رسانهای و بهطور مشخصتر شبکههای اجتماعی بهنظر میرسد نقش اساسی و محوری در عرصه دیپلماسی جهان آینده خواهند داشت و تعیین جایگاه و تبیین آن الگویی برای بهرهگیری دستگاههای دیپلماسی از این مدل و رسانههای اجتماعی را ارائه میدهد. آنچه که امروزه از روند حرکت های جهانی قابل فهم است، ارتقاء جایگاه دیپلماسی در سیاست جهانی است و به نظر میرسد در آینده، دیپلماسی از جایگاه والاتری نیز برخوردار خواهد شد. اگرچه این دیپلماسی بسیار پیچیده تر از آن چیزی است که در گذشته وجود داشته است. اکثر دولتهای امروزی نیز فاقد یک استراتژی مناسب برای بهرهبرداری و سازگاری با واقعیات جهانی جدید میباشند. آنچه که جهان جدید را متفاوت از گذشته میسازد چیزی نیست جز تحول بنیادین در عرصه ارتباطات و اطلاعات که ماهیت بسیاری از مفاهیم از جمله قدرت را تغییر داده است. امروزه اطلاعات پیشاپیش قدرت حرکت میکند و این تحول بیانگر وضعیتی شبیه یک رقابت تسلیحاتی در حوزه اطلاعات است. امری که تغییرات سریع فناوریهای ارتباطی را موجب میشود و پرداختن به ماهیت این فناوریها و ارائه تعریف و ساختاری نوین برای مفاهیم اساسی و تاثیرگذار در سرنوشت بشری را ضروری میسازد.