«جنگ آب» نه «جنگ ابر»؟

  توفان راحمی- رئیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی گفت: ادعای ابردزدی کشورهای همسایه از ایران و مقصر دانستن آنها در خشکسالی ایران
عبور از نیمه آبان ماه سال جاری و مرور آمار نگران کننده میزان بارش ها در سال آبی جاری، نشان می دهد در برخی مناطق جغرافیایی کشور وضعیت بارش ها اصلاً مطلوب نبوده است.
آنطور که عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب بیان کرده است، در بیشتر نواحی کشور با کم‌بارشی شدید و در تهران تقریباً با بی‌بارشی مواجه شده‌ایم. به همین دلیل منابع آبی و روان‌آبی که در سال‌های نرمال وارد سدهای ما می‌شد، هم‌اکنون در اختیار نیست.
این موضوع در اذهان برخی از افراد جامعه موضوعاتی مانند ابردزدی را تقویت کرده و به شائبه هایی مانند دستکاری وضعیت بارش های کشور توسط کشورهای همسایه دامن زده است. در همین رابطه محمد مهدی جوادیان‌زاده ، رئیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی در گفت‌وگو با پاون، شایعه ابر دزدی را تکذیب کرد و گفت: براساس پژوهش‌های انجام شده در دنیا و تایید سازمان جهانی هواشناسی، امکان جابجایی ابرها به انرژی بسیار زیادی نیاز دارد که هنوز چنین اقدامی در قدرت بشر نیست. وی با تأکید بر اینکه ادعای ابردزدی کشورهای همسایه از ایران و مقصر دانستن آنها در خشکسالی کشور صحت ندارد، تشریح کرد: این واقعیت از آن جهت مورد تأکید است که بدانیم همین کشورها نیز با خشکسالی و کم بارشی مواجه هستند و میزان بارش‌ها در این کشورها نیز بعضاً تا ۵۰ درصد کاهش داشته است، بنابراین امکان اینکه آنها ابرها را جابجا و یا سامانه‌ها را مدیریت کنند وجود ندارد.  جوادیان‌زاده همچنین یادآور شد: با این وجود از آنجایی که علم بشری همواره در حال پیشرفت است، نمی توان همه چیز را منتفی دانست و نمی‌توانیم در این زمینه تحقیق، پژوهش و کنجکاوی نداشته باشیم. وی در همین رابطه اضافه کرد: ‌برهمین اساس یکی از وظایف سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آبهای جوی مجهز کردن خود به تجهیزات و رصد هوا است تا در صورت وجود مشکل آن را پیگیری و بررسی کند.
شایعه‌ یا واقعیت؛ ماجرای ابردزدی  یا مدیریت درست؟
محمدابراهیم رئیسی، در ارزیابی تاثیر اجرای پروژه بارورسازی ابرها در تهران اظهار داشت: اصولا استفاده از تکنولوژی برای حل مسئله آب در زمان امروز مطرح است و روش‌های مختلفی هم وجود دارد، یکی از روش‌ها نیز تکنیک بارورسازی ابرها است. یک کارشناس حوزه آب گفت: بارورسازی ابرها اصلا یک کار دائمی همیشگی قابل تاکید که بخش مهمی از تامین آب را داشته باشد؛ نیست و ادعاهایی که در این خصوص می‌شود اساس علمی ندارد.  محمدابراهیم رئیسی، در ارزیابی تاثیر اجرای پروژه بارورسازی ابرها در تهران اظهار داشت: اصولا استفاده از تکنولوژی برای حل مسئله آب در زمان امروز مطرح است و روش‌های مختلفی هم وجود دارد، یکی از روش‌ها نیز تکنیک بارورسازی ابرها است. بارورسازی ابر از لحاظ علمی یک موضوع ثابت شده است و در همه کشورها مورد استفاه می‌گیرد، اما یک سیستم فناورانه است و اگر فناوری آن را در اختیار نداشته باشیم طبیعتا به نتیجه مطلوب نمی‌رسد.  وی ادامه داد: این فناوری شامل داده‌های مختلف از جمله مدل‌های هواشناسی و رادارها تا ابزار و ادوات فیزیکی مثل هواپیماهای مخصوص برای شلیک یدید نقره به مرکز ابرهایی است که تشخیص داده شده باران‌زا هستند، در این زمینه اندازه‌گیری سرعت و جهت باد و نوع ابر و مهارت خلبان و نوع هواپیما باعث می‌شود کشورهای مختلف از این تکنولوژی استفاده کنند، این تکنولوژی به طور گسترده در اختیار کشورهای غربی از جمله امریکا و استرالیا است البته روسیه نیز این تکنولوژی را در اختیار دارد ولی کیفیت تکنولوژی و اجرای غربی‌ها بالاتر است.  این کارشناس حوزه آب گفت: ما هم سال‌ها در یزد مرکز بارورسازی ابرها را داشتیم و پروژه‌هایی را انجام دادیم هرچند آن زمان تحریم بودیم و پروژه توسط روس‌ها انجام شد. ما هرساله این کار انجام می‌دادیم و استفاده می‌کردیم اما به علت برخی مشکلات تکنیکی و تکنولوژیکی به میزانی که پیش‌بینی می‌کردیم نتیجه نداشته است زیرا باید بارندگی در حوزه ما باشد و تبدیل به روان‌آب شود اما این اتفاق نیفتاده است.  وی بارورسازی ابرها را بخش کوچکی از راهکاری دانست که برای تامین منابع آب می‌توان به آن تکیه کرد.  رئیسی خاطرنشان کرد: بارورسازی ابرها اصلا یک کار دائمی همیشگی قابل تاکید که بخش مهمی از تامین آب را داشته باشد؛ نیست و ادعاهایی که در این خصوص می‌شود اساس علمی ندارد. اکنون میزان بارش سالانه کشور ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است اما ۱۰۰ میلیارد متر مکعب را استفاده می‌کنیم زیرا با برخی پدیده‌ها از جمله تبخیر و نفوذ این میزان کاهش می‌یابد.  وی بیان کرد: اینکه بارورسازی تبدیل به بارندگی و جاری و جمع‌آوری شود در مرحله اول که بستگی به تشخیص داده‌ها و داشتن ادوات پیشرفته برای تبدیل ابر به باران دارد و ما در این حوزه دچار مشکل داریم. بنابراین این روش بعنوان حل مسئله بحران آب تهران نمی‌تواند مطرح باشد.  این کارشناس حوزه آب درباره اینکه گفته می‌شود برخی کشورها با بارورسازی ابرها و جذب ابرها مسیر بارندگی در کشور ما را سد کرده‌اند؛ توضیح داد: این موضوع یک ادعا است و نمی‌تواند صحت داشته باشد؛ زیرا این اقدام میزان زیادی انرژی نیاز دارد و جذب ابرها به سمت یک کشور و باراندن آن‌ها به لحاظ علمی صحیح نیست، اگر این طور بود به جای جنگ آب؛ جنگ ابر در کشورها رخ می‌داد و هر کشوری می‌توانست این کار را می‌کرد و سردمدار این جنگ ابر هم کشوری مثل عربستان بود، اکنون ترکیه با مدیریت درست توانسته دریاچه‌های خود را حفظ کند، در کشورهای عربی هم از آب شیرین‌کن‌ها به عنوان منبع پایدار استفاده می‌کنند و به باروری ابرها به عنوان یک منبع اصلی تامین آب نگاه نمی‌کنند.  وی درباره تاثیر منفی احتمالی بارورسازی ابرها بر سلامت آب گفت: ابرها برای باروری به تغییرات نیاز دارند و مطالعات نشان داده بارورسازی عواقبی ندارد.  رئیسی تاکید کرد: اکنون تمام منابعی که در اطراف بوده وارد تهران می‌شود و در حال حاضر هیچ راهی برای حل بحران آب تهران جز مدیریت مصرف نداریم. بارورسازی ابرها نیز در تهران روش پایداری برای تامین آب نیست، با استفاده از شیرهای کم‌مصرف می‌توانیم ۳۰ درصد مصرف را کاهش دهیم، ضمن اینکه راه حل بحران آب تهران کاهش جمعیت و از همه مهم‌تر مدیریت مصرف و مسیری غیر از این راهکارهای بیهوده‌ای است.
ماجرای ابردزدی ترکیه از ایران چه بود؟
دوسال پیش همه چیز از یک تصویر شروع شد؛ تصویری که در فضای مجازی دست به دست چرخید تا سبب ساز تولد یک ایده جنجال ساز باشد؛ ابر دزدی در مرز ایران و ترکیه.
درباره ایده‌ای سخن می‌گوییم که برآمده از تصویری است که برخی تاکید دارند، سند است و نشان می‌دهد برف تصمیم گرفته در ترکیه ببارد، اما نیم‌نگاهی هم به ایران نداشته باشد. سندی که اصرار دارند خدشه ناپذیر است و حتی برخی تئوری های قدیمی دیگر را هم به آن پیوند می‌زنند و نتیجه می‌گیرند که دست عوامل بیرون در تفاوت بارش ها دخیل است.
شمالی‌ها از تهران ابر دزدی کردند!
با ادامه‌دار شدن مساله ابردزدی در فضای مجازی و این‌که عوامل غیر طبیعی مانع ورود ابر به ایران و بارش‌ها در مرز‌های کشور می‌شوند، کارشناسان دست به کار شدند؛ یکی از اظهارنظر‌ها مربوط به کاوه مدنی، کارشناس محیط زیست و معاون سابق سازمان محیط زیست در ایران بود. او در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) یک تصویر از مناطق شمالی ایران منتشر کرد؛ تصویر زیر همان عکسی است که مدنی با انتشار آن نوشت: «با همان منطقی که در چند هفته اخیر برای تقویت شایعه منصرف کردن ابر‌ها از ورود به ایران استفاده شده، می‌توان ادعا کرد که مردم گیلان، مازندران و گلستان، با دستکاری آب و هوا از مردم تهران ابردزدی می‌کنند.»
در همین‌ باره احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، با واکنشی مشابه می‌گوید: «تفاوت بارش در دو نقطه مجاور یکدیگر به عوامل زیادی بستگی دارد، این‌که سمت ارتفاعات در چه راستایی باشد و جریان‌هایی که وارد منطقه می‌شوند از کجا می‌آیند کاملاً تاثیرگذار هستند. اجازه بدهید یک مثال از داخل ایران بزنم، مناطق شمال و جنوب رشته کوه البرز را با یکدیگر مقایسه کنید، وضعیت هر دو منطقه با یکدیگر کاملاً متفاوت است، بارش باران در گیلان به هزار میلیمتر می‌رسد، درحالی‌که بارش باران در منطقه طارم استان زنجان که سد سپیدرود واقع شده، به ۲۰۰ میلیمتر هم نمی‌رسد. علت تفاوت بارش‌ها در این دو نقطه مجاور به جریانات هواشناسی برمی‌گردد که وارد می‌شوند، زنجان جریانات جنوبی را می‌گیرد و گیلان متاثر از جریانات شمالی است، لذا کوهستان نقش مهمی را ایفا می‌کند.»
تصاویر دست‌چین شده برای روایت غیر علمی
در حالی تصاویر عدم ورود ابر به ایران در فضای مجازی در حال دست به دست شدن هست که کاوه مدنی عکس دیگری را در حساب کاربری خودش در شبکه ایکس به اشتراک گذاشت, عکس زیر همان تصویری است که معاون سابق سازمان حفاظت از محیط زیست درباره آن نوشت: «در هر دو سوی مرز ایران با ترکیه ابر وجود دارد و کشور همسایه نتوانسته است با هیچ حربه‌ای ابر‌ها را از ایران بدزدد. پس باید پرسید، چرا تصاویر دست به دست شده در فضای مجازی، این ابر‌ها را نشان نمی‌دهند؟ جواب خیلی سخت نیست. آن تصاویر مربوط به یک لحظه یا یک بازه زمانی خاص هستند و برای القای یک روایت انتخابی غیرعلمی دست‌چین شده‌اند.» یکی دیگر از این روایات‌ دست‌چین شده بارور کردن ابر‌ها در سمت ترکیه است تا بارش‌ها در آن کشور رخ دهد و تقریباً چیزی به ایران نرسد. در این‌ باره الن بورک، اقلیم‌شناس به بی‌بی‌سی گفته، «برف زمانی می‌بارد که هوا بالا رود و با سرد شدن دما به‌صورت برف به زمین بازگردد، بالا رفتن هوا بین کوه‌ها انجام می‌شود؛ بنابراین، طبیعی است که یک طرف کوه برف باشد و طرف دیگر چیزی نباشد. من نمی‌دانم الگوی طوفان در ترکیه و ایران چگونه است، اما اگر طرف ترکیه برف می‌بارد و ایران نمی‌بارد، می‌تواند توضیح برای الگوی بارش برف در منطقه باشد، اما در کل بارورسازی ابر‌ها کارساز و علمی نیست.» بنابراین باید پرسید، چرا جریانات بارشی در ترکیه تبدیل به برف می‌شود، اما در ایران نه، بخشی از جواب این پرسش در همان توضیح الن بورک است؛ جایی‌ که گفت: «برف زمانی می‌بارد که هوا بالا رود و با سرد شدن دما به‌صورت برف به زمین بازگردد.» درست چیزی که در ایران و در شرایط فعلی وجود ندارد، یعنی همان سرد شدن هوا، طوری‌که احد وظیفه گرمای فعلی در منطقه ایران را بی‌سابقه می‌داند. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی برای توضیح بیشتر می‌گوید: «فقط بخشی از جریانات بارشی که وارد ایران می‌شوند از طرف ترکیه هستند، عمده بارش استان‌های آذربایجان غربی و شرقی از جریانات بارشی هستند که از دریای سرخ، دریای عرب، تنگه باب‌المندب وارد کشور می‌شوند، جریاناتی که در مواجهه با زاگرس قرار می‌گیرند و در استان‌های ایلام، کرمانشاه، کهکیلویه و بویراحمد، لرستان، کردستان و آذریایجان غربی و شرقی ایجاد بارش می‌کنند. متاسفانه امسال شاهد جریانات بارشی این چنینی نبودیم، دلیل آن‌هم به دمای بیش از حدی برمی‌گردد که در شرق مدیترانه، خاورمیانه و ایران حاکم بود، ما گرمای بیشتر از نرمال در مناطق سردسیر کشور داشتیم، این گرما سبب شد، سیستم‌هایی جوی که در شرق مدیترانه ایجاد می‌شود و از ایران عبور می‌کنند به‌ خوبی شکل نگیرند و ضعیف‌تر از حد معمول بودند.»
تئوری توطئه با ابر دزدی!
باز هم یک سوال باقی می‌ماند؛ ترکیه و ایران در یک منطقه هستند و اگر افزایش دمایی وجود دارد قطعاً باید متوجه این کشور هم شود، اما چرا این گرما فقط مانع بارش باران و برف در ایران شده است؟! وظیفه در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «برای این‌که سیستم ترکیه با ایران متفاوت است، در ترکیه جریان‌های جنوبی و شمالی که وارد این کشور می‌شوند هر دو از طرف دریا هستند، جریانات شمالی در این کشور از طرف دریای سیاه است و جریانات جنوبی برای دریای مدیترانه است، در نتیجه ترکیه رطوبت خوبی دریافت می‌کند، اما متاسفانه سرزمین ما این شرایط را ندارد. ترکیه به‌طور نسبی ۵۴۰ میلیمتر بارش سالانه دارد، در حالی‌ که بارش سالانه ایران ۲۳۰ میلی‌متر است. همچنین ترکیه ۲.۵ برابر ایران دریافت بارش دارد، بنابراین وضعیت آب و هوای ترکیه با ایران قابل مقایسه نیست.» او در پایان بیان می‌کند: «ابر دزدی داستانی بیش نیست، یک شایعه است که بیشتر دنبال تشویش اذهان عمومی است، متاسفانه ممکن است مسئولین هم چنین حرف‌هایی را باور کنند و به جای فکر عاجل، دنبال تئوری توطئه باشند.»
واقعیت علمی ابردزدی!
دکتر مجید علی‌آبادی، پژوهشگر برتر کشور در حوزه بارورسازی ابرها: عموماً متخصصان هواشناسی و اقلیم شناسی معتقدند گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و برخی فعالیت‌های انسانی نظیر مصرف بالای انرژی و آلودگی هوا و ذرات معلق عامل اصلی کاهش بارندگی‌ها یا ناپدید شدن ابر‌ها بوده‌است که به نوعی به سازوکار‌های چهارگانه ۱- افزایش دما ۲- مخلوط‌شدن با هوای خشک ۳- فرو رفتن هوا در ابر ۴- حرکت عمودی رو به پایین ابر یا اصطلاحاً DVM به‌خصوص سازوکار‌های اول و دوم اشاره دارد کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری و متعاقب آن پخش تصاویری از ناپدید شدن ابر‌ها بر فراز دریاچه ارومیه پرسش‌های فراوانی را برای عموم مردم ایجاد کرده‌است. از سوی دیگر کارشناسان و مسئولان مختلف اظهار‌نظر‌های متفاوت و گاه متناقضی را بیان داشته‌اند که بر ابهامات افزوده‌است. «جوان» برای پاسخ به این پرسش‌ها به سراغ یکی از اساتید دانشگاه رفته است. دکتر مجید علی‌آبادی، پزوهشگر برتر کشور در حوزه بارورسازی ابر‌ها و عضو ۲ درصد برتر پژوهشگر دنیا در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ است. گزارشی که در ادامه می‌آید، به قلم ایشان نوشته شده‌است. برای پاسخگویی دقیق‌تر به موضوع کاهش بارندگی و نسبت آن با دزدیدن ابر‌ها یا عقیم‌سازی ابرها، ابتدا باید به فرایند ایجاد ابر‌ها نگاه مختصری داشته باشیم.
فرایند طبیعی تشکیل ابر‌ها
به طور کلی هوای اطراف ما به دلیل وجود دریا‌ها و اقیانوس‌ها، تبخیر آب از سطح خاک، تنفس موجودات زنده و سایر پدیده‌های طبیعی و مصنوعی شامل مقدار زیادی بخار آب است. از آنجایی که هوای مجاور سطح زمین به دلیل تابش خورشید گرمتر از هوای لایه‌های بالاتر جو است، دارای دانسیته کمتری است و به طور طبیعی به سمت بالا صعود می‌کند. البته باید به این نکته توجه داشت که بخار آب با چشم قابل‌رؤیت نیست. هنگامی که این توده‌های مرطوب به طور طبیعی بالا می‌رود، سرد شده و اصطلاحاً به نقطه شبنم رسیده و بخار آب موجود در آن میعان یافته و به صورت قطرک‌های بسیار‌ریزی در می‌آید که ما آن را به صورت ابر مشاهده می‌کنیم. به عبارتی ابر‌ها عمدتاً از قطر‌های بسیار ریز آب تشکیل شده‌اند که در مجاورت هوا با رطوبت نسبی صد‌درصد قرار گرفته‌اند. در دما‌های بسیار سرد و ارتفاعات بالای جو، بخشی از این قطرک‌های می‌توانند به کریستال‌های بسیار کوچک یخ نیز تبدیل شوند و شاهد تعادل ترمودینامیکی بین ملکول‌های آب به صورت جامد، مایع و گاز باشیم.
فرایند ایجاد بارش از ابر
ابر‌ها را می‌توان به صورت کلی به دو دسته تقسیم‌بندی کرد. ابر‌های «گرم» که دمای آن‌ها بالاتر از صفر درجه سانتیگراد است و ابر‌های «سرد» که دمای آن‌ها کمتر از صفر درجه سانتیگراد است. در ابر‌های گرم اگر قطرک‌های بسیار ریز آب درون ابر به یکدیگر متصل شوند، قطرات درشت‌تری را تشکیل می‌دهند که نهایتاً به واسطه وزن خود سقوط کرده و شاهد بارش باران خواهیم بود. اصولاً به هم پیوستن قطرک‌های ریز آب نیاز به هسته‌های میعان دارد که توسط آئروسل‌ها (هواویزهای) موجود در جو تأمین می‌شود. انواع ذرات معلق در جو نظیر ذرات خاک رس، باکتری‌ها، و نمک‌ها می‌توانند به عنوان هسته‌های میعان عمل کنند. این ذرات معمولاً به طور طبیعی در ابر موجود بوده یا می‌توانند به صورت مصنوعی توسط عملیات بارورسازی ابرها، به داخل آن تزریق شوند.
اما برای ایجاد بارش در ابر‌های به اصطلاح سرد، نیاز به هسته‌های یخی است. در این نوع ابرها، رطوبت ابر اطراف هسته‌های یخی که کریستال‌های بسیار ریز یخ هستند، تجمع یافته و کریستال‌های یخ طبق پدیده‌های ترمودینامیکی نظیر پدیده برژرون رشد‌یافته و به اندازه‌ای بزرگ می‌شوند که به واسطه وزن خود سقوط می‌کنند و به صورت برف بارش می‌کنند. البته به دلیل گرما در لایه‌های زیرین جو ممکن است ذوب شوند و آن را به صورت بارش باران مشاهده کنیم. در خصوص این نوع ابر‌ها هم اگر تعداد هسته‌های یخی داخل ابر کمتر از مقدار مورد نیاز باشد، می‌توان با عملیات بارورسازی ابرها، هسته‌های کافی را در منطقه دمایی مناسب برای ایجاد فرایند بارش به ابر تزریق کرد که برای این کار معمولاً از نانوذرات یدید نقره استفاده می‌شود.
آیا ابر‌ها ناپدید می‌شوند؟
واقعیت این است که از نظر علمی همانطور که ابر‌ها تشکیل می‌شوند، می‌توانند ناپدید شوند و به عبارت عامیانه از بین بروند! ما در بسیاری از مواقع به طور طبیعی شاهد ناپدید شدن ابر‌ها هستیم. مثلاً وقتی ابر‌هایی که از غرب کشور وارد می‌شوند از رشته کوه‌های زاگرس عبور می‌کنند و به داخل کویر مرکزی ایران وارد می‌شوند، مشاهده می‌کنیم که به مرور زمان تضعیف شده و حتی ناپدید می‌شوند. اگر بخواهیم به صورت دقیق و علمی صحبت کنیم، باید بگوییم که ابر‌ها با چهار مکانیزم مختلف می‌توانند ناپدید شوند که این مکانیزم‌ها عبارتند از: ۱- افزایش دما ۲- مخلوط‌شدن با هوای خشک ۳- فرو رفتن هوا در ابر ۴- حرکت عمودی رو به پایین ابر یا اصطلاحا DVM که گاهی در شب‌ها اتفاق می‌افتد.
محل مناقشه کجاست؟
از آنجایی که هر یک از چهار مکانیزم فوق می‌تواند ابر‌ها را تضعیف و ناپدید کند، هر یک از عوامل طبیعی یا حتی مصنوعی که بتواند یکی از مکانیزم‌های فوق را فعال کند، می‌تواند ابر‌ها را ناپدید کند. البته باید توجه داشت هنگامی که یک ابر اصطلاحاً ناپدید می‌شود، ملکول‌های آب درون ابر از بین نمی‌روند، بلکه در اثر تبخیر، به بخار آب تبدیل شده که دیگر قابل‌رؤیت نیست. این بخار آب می‌تواند با جریان‌های جوی به نقاط دیگر یا ارتفاعات بالاتر منتقل شود و مجدداً ابر جدیدی در اثر میعان بخار آب تشکیل شود. اگر بخواهیم تمام اختلاف‌نظر‌ها را در خصوص قضایای اخیر و اظهار‌نظر‌های ظاهراً متناقض را جمع‌بندی کنیم باید بگوییم که محل مناقشه واقعی اینجاست که آیا پیشرفت‌های علمی برخی کشور‌ها به جایی رسیده‌است که بتوانند یک یا چند مکانیزم از مکانیزم‌های فوق را در یک منطقه کوچک یا یک منطقه وسیع فعال کنند؟
جمع‌بندی بررسی نظرات متخصصان و کارشناسان مختلف
اگر به اظهار‌نظر‌های منتشر‌شده در روز‌های اخیر توجه کنیم، متوجه می‌شویم که اغلب متخصصان بر مبنای علم و تخصص ویژه خود اظهارنظر کرده‌اند و به تخصص‌ها و رشته‌های تخصصی دیگر کمتر توجه داشته‌اند که البته اغلب این اظهارنظر‌ها نیز مطابق با اصول علمی تأیید‌شده بوده‌است. عموماً متخصصان هواشناسی و اقلیم شناسی معتقدند گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و برخی فعالیت‌های انسانی نظیر مصرف بالای انرژی و آلودگی هوا و ذرات معلق عامل اصلی کاهش بارندگی‌ها یا ناپدید شدن ابر‌ها بوده‌است که به نوعی به مکانیزم‌های چهارگانه فوق بخصوص مکانیزم‌های اول و دوم اشاره دارد. این متخصصان معتقدند امکان فعال‌سازی عمدی هیچ‌یک از مکانیزم‌های فوق در منطقه‌ای به وسعت دریاچه ارومیه یا مناطق وسیعی از کشور توسط فناوری‌های روز دنیا وجود ندارد. از سوی دیگر برخی از مسئولان و بعضاً متخصصان برخی رشته‌های دیگر دانشگاهی بر پایه آموخته‌های علمی خود معتقدند فعال‌سازی برخی از مکانیزم‌های فوق بخصوص مکانیزم اول (افزایش دمای ابر) توسط فناوری‌های روز امکانپذیر بوده و در شرایط فعلی محتمل است. البته برخی از این افراد در اظهار‌نظر‌های خود به مباحث تخصصی هواشناسی و اقلیم شناسی گاهی بی‌توجه بوده‌اند که باعث طرح انتقاداتی از سوی متخصصان هواشناسی و اقلیم‌شناسی شده‌است.
آیا پدیده‌های جوی اخیر کاملاً طبیعی است؟
اگر بخواهیم منصفانه به موضوع نگاه کنیم، بحث گرمایش زمین، تغییر اقلیم و گسترش آلودگی‌ها مهم‌ترین عامل پدیده کم بارشی در ایران و بسیاری از دیگر کشور‌ها بوده‌است و غیر قابل انکار است، اما از سوی دیگر باید پذیرفت فعال‌سازی برخی مکانیزم‌ها مثل مکانیزم اول (افزایش دما) حداقل در یک منطقه محدود می‌تواند محتمل باشد و نباید با قاطعیت آن را مردود دانست، چراکه پیشرفت‌های علمی در این‌گونه فناوری‌ها با توجه به رشد روزافزون آن‌ها دور از ذهن نیست. تجهیزات الکترومغناطیسی ارسال امواج، دستگاه‌های یونیزاسیون جو و برخی دستگاه‌ها و تجهیزات الکترونیکی دیگر می‌توانند به‌طور خواسته یا ناخواسته باعث افزایش دمای ابر‌ها در جو شوند و این افزایش دما می‌تواند با تشدید افزایش دمای طبیعی، باعث کاهش قابل‌ملاحظه بارندگی‌ها شود. اگر چه به نظر می‌رسد برای ایجاد چنین شرایطی نیاز به صرف انرژی بسیار بالایی است، ولی ممکن است راه‌حل‌های کوتاه‌تری برای ایجاد این تغییرات به کمک انرژی‌های طبیعی نظیر اغتشاش در لایه یونوسفر یا منابع دیگری هم موجود باشد. طبق اصول علمی پذیرفته‌شده، افزایش دما و افزایش برخی آلاینده‌ها و ذرات معلق در هوا می‌توانند اثرات چشمگیری در کاهش بارندگی‌ها داشته‌باشند. نکته جالب اینجاست که کارایی موادی نظیر یدید نقره که به صورت مصنوعی ابر‌ها را بارور می‌کنند نیز با افزایش دمای ۳، ۲ درجه سانتیگراد می‌تواند بیش از ۱۰ برابر کاهش یابد!
شمشیر دولبه فناوری‌ها
اگر چه تاکنون فناوری‌های مختلفی برای بهبود کیفیت زندگی بشر کشف و به کار گرفته‌شده‌است، اما همواره این فناوری‌ها توانسته‌اند به عنوان شمشیر‌های دولبه به کار گرفته‌شوند. فناوری‌های تعدیل آب و هوا نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند. فناوری‌هایی نظیر بارورسازی کلاسیک ابر‌ها با یدید نقره، دستگاه‌های یونیزاسیون جو و امواج الکترومغناطیسی می‌توانند در صورتی که توسط افراد فاقد تخصص و تجربه به کار گرفته‌شوند، اثرات بازدارندگی بر بارش‌های طبیعی داشته‌باشند. در تاریخچه علم تعدیل آب و هوا نیز گزارش‌هایی مبنی بر به کارگیری این فناوری‌ها توسط ایالات‌متحده در جنگ ویتنام یا کوبا به چشم می‌خورد که مؤید استفاده خصمانه از این فناوری‌ها برای تحت تأثیر قرار دادن کشور‌های مقابل است که لزوم تأمل بیشتر در این خصوص را آشکارتر می‌سازد.
لزوم تشکیل یک مرکز تخصصی با بهره‌گیری از کلیه متخصصان
از آنجایی که وقوع پدیده‌های جوی بسیار پیچیده بوده و تابع عوامل بسیار زیادی می‌باشد که بررسی و اظهار نظر درخصوص آن‌ها به علوم و تخصص‌های مختلفی نیاز دارد، به نظر می‌رسد جهت جلوگیری از طرح سؤالات و ابهامات در ذهن مردم شایسته است، یک مرجع تخصصی در این خصوص با بهره‌گیری از کلیه متخصصان دانشگاهی در رشته‌های مختلف دانشگاهی نظیر هواشناسی، اقلیم شناسی، فیزیک، شیمی، هوافضا و مهندسی برق تشکیل شود و با بررسی همه‌جانبه موضوع و بررسی کلیه داده‌ها و مستندات و لحاظ کردن کلیه جوانب و احتمالات، نظریه نهایی کارشناسی و تخصصی به مردم منتقل شود. در این صورت کمتر شاهد ایجاد ابهام در میان مردم و پخش شایعات بی‌اساس خواهیم‌بود.
ابعاد مختلف استحصال آب‌های جوی
مرکز پژوهش‌های مجلس با هدف پاسخ به پرسش‌های زیادی که در رابطه با موضوع «بارورسازی ابرها» وجود دارد، گزارشی منتشر کرده‌است. این گزارش با اینکه بر ابهامات این حوزه افزوده، اما تلاش‌کرده که با استفاده از ادبیات موضوعی موجود به ارائه یک صورت‌بندی علمی از مساله بپردازد و روش‌های آماری دقیقی برای پاسخ به پرسش‌ها پیشنهاد کند. موضوع مهمی که در این گزارش به آن اشاره‌شده این است که گفته شده: «به این ادعا که افزایش بارش در یک منطقه باعث کاهش بارش در جای دیگر به‌ویژه مناطق پایین‌دست می‌شود، هنوز به‌طور دقیق پاسخ‌داده نشده‌است.» بارورسازی‌هایی که در کشورهای همسایه انجام می‌گرفت معمولا موجب نوعی نگرانی درخصوص خالی‌کردن ابرهای باران زا می‌شد، تا جایی‌که تعبیری به‌عنوان «ابردزدی» درمیان افکار عمومی بسیار رایج شده‌بود. البته سازمان هواشناسی جهانی در بیانیه سال‌۲۰۱۰ تاکید کرده‌بود که اگرچه پیامدهای ناخواسته بارورسازی ابرها ازجمله آثار پایین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست ثابت نشده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، اما نمی‌توان آنها را رد کرد.  مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش بررسی علمی خود را درخصوص «ابعاد مختلف استحصال آب‌های جوی» منتشر کرد. در این گزارش پروژه‌های تعدیل وضع هوا که به دو صورت بارورسازی ابرها و یونیزاسیون جو در برخی از کشورها انجام می‌شود، مورد ارزیابی قرار گرفته‌است. بارورسازی ابرها از طرق بارورسازی مستقیم با هواپیما یا ژنراتورهای زمینی و با اهداف افزایش بارش یا کاهش خسارات جوی انجام می‌شود. یونیزاسیون جو نیز با هدف اثرگذاری بر تغییرات آب و هوا صورت می‌گیرد. بررسی‌های مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد؛ آثار و کاربرد یونیزاسیون برای مجامع علمی هنوز به‌طور کافی مشخص و کارآمدی آن اثبات نشده و از طرف دیگر، تاثیر بارورسازی ابرها نیز بر افزایش بارش، محدود و حداکثر حدود ۱۵ تا ۲۰‌درصد و تحت‌شرایط مناسب(در ابرهایی حاوی آب فراسرد به مقدار مناسب) و برای یک ابر یا سامانه ابری معین در مقیاس یک حوضه آبریز محدود می‌شوند (بدون افزایش بارش قابل‌ملاحظه در سال). بازوی پژوهشی مجلس در این گزارش به تحقیقاتی ارجاع می‌دهد که نشان‌داده اجرای مناسب برنامه‌های بارورسازی ابرها می‌تواند تا حد معینی بارندگی را در یک منطقه افزایش دهد و در صورت استفاده از روش‌های مناسب، می‌تواند سبب مه‌زدایی و کاهش خسارت‌های تگرگ شود. به‌عبارت دیگر براساس نتایج ارائه‌شده از تحقیقات صورت‌گرفته در سراسر دنیا بیشترین موفقیت بارورسازی و تعدیل هوا در مه‌زدایی و کاهش تگرگ تجربه شده‌است. همچنین تحت‌شرایط مناسب معین، بیشترین افزایش بارش نسبت به مقادیر موردانتظار طبیعی از ابرهای کوهستانی و سرد حاصل شده‌است. به‌طور کلی مقدار قابل‌قبول و قابل‌انتظار افزایش بارش از طرح‌های بارورسازی ابرها برای ابر سرد با طراحی و اجرای مناسب و در شرایط مناسب، دامنه ۵ تا ۲۰‌درصد برای هر مورد بارورسازی گزارش شده‌است. انجمن هواشناسی آمریکا اعلام کرده، درصورتی‌که پروژه‌های بارورسازی ابرها به‌طور طولانی‌مدت و مستمر و نه فقط در زمان خشکسالی اجرا شود و طراحی و اجرای آنها مناسب باشد، می‌تواند بارش را تا حدود ۱۰‌درصد افزایش دهد. به‌طور کل نویسندگان معتقدند؛ گزارش‌های معتبر و متعددی از موفقیت و عدم‌موفقیت روش‌های بارورسازی در گزارش‌های سازمان جهانی هواشناسی و مجلات علمی انجمن هواشناسی آمریکا وجود دارد. بر اساس این گزارش عوامل موثر بر توانایی بارورسازی ابرها را می‌توان در دو دسته عوامل محیطی و عوامل انسانی قرارداد؛ عوامل محیطی شامل کمیت‌های جوی مانند دما، رطوبت، باد، پایداری و غیره و کمیت‌های جغرافیایی مانند پستی و بلندی، رطوبت خاک و پوشش گیاهی و وضعیت پوشش برخی مناطق است. عوامل انسانی نیز شامل مشخصات و کیفیت بارورسازی از جمله ترکیب و نوع ماده‌بارورسازی و نرخ توزیع آن در جو، مکان‌ها و زمان‌ها و مدت آزادسازی مواد بارورساز است.
تاثیر بارورسازی از ۳۰ تا ۹۰ دقیقه
طبق این گزارش در هر پروژه بارورسازی ابرها، وسعت منطقه افزایش بارش بستگی به دفعات بارورسازی، پوشش مکانی سامانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ابری مناسب و نیز توانایی بارورسازی تمام ابرهای مناسب دارد. تاثیر بارورسازی از ۳۰ تا ۹۰دقیقه در مناطق پایین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست و مسیر جریان باد پس از منطقه یا خط بارورسازی ادامه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. معمولا تاثیر بارورسازی ابرها محدود به مرزهای ثابت منطقه هدف نیست و تاثیر آن در جهت باد به خارج از این منطقه نیز می‌تواند کشیده شود. این امر به‌شدت و جهت جریان باد در سطوح مختلف جو بستگی دارد.
اثر بارورسازی ابرها بر الگوی بارش در مناطق پایین‌دست
بارورسازی‌هایی که در کشورهای همسایه انجام می‌گرفت معمولا موجب نوعی نگرانی درخصوص خالی‌کردن ابرهای باران‌زا می‌شد، تا جایی‌که تعبیری به‌عنوان «ابردزدی» درمیان افکار عمومی بسیار رایج شده‌بود. در گزارش مرکز پژوهش‌ها گفته‌شده، این عقیده که افزایش بارش در یک منطقه باعث کاهش بارش در جای دیگر به‌ویژه مناطق پایین‌دست می‌شود، هنوز به‌طور دقیق پاسخ‌داده نشده‌است. برخی مجامع علمی دلایلی را برای رد چنین تاثیری مطرح کرده‌اند که برخی از این دلایل عبارتند از: ۱)‌محاسبات علمی نشان می‌دهد؛ مقدار رطوبت جوی عبوری از روی هر نقطه با یک رشته کوه که به بارش تبدیل می‌شود، کمتر از ۱۰ تا ۱۵‌درصد است. اگر این بارش طبیعی توسط بارورسازی ابرها تا ۱۰‌درصد افزایش یابد، تنها یک‌درصد منابع رطوبت اصلی جوی می‌تواند تخلیه شود.  ۲) طول عمر بسیاری از سامانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ابری کوتاه بوده و در حدی نیست که به مناطق پایین‌دست برسد و به‌عبارتی دیگر تبخیر می‌شود، بنابراین در مواردی، ضمانتی برای باقی‌ماندن کارآیی ابر برای ایجاد بارش در دیگر مناطق پایین‌دست منطقه هدف ممکن است وجود نداشته‌باشد.
۳) تحقیقات نشان‌داده که با فرض امکان صعود هوا، حدود ۲۰‌درصد بخار آب در حین صعود متراکم شده و ابر را تشکیل می‌دهد.  همچنین حدود ۲۰‌درصد بخار آب موجود در ابر نیز به‌صورت باران می‌بارد، بنابراین در حالت‌های معمول حدود ۴‌درصد بخار آب ابر گرفته‌می‌شود. اگر عملیات بارورسازی ابرها به افزایش ۲۰‌درصدی بارش منجر شود، می‌توان نتیجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کرد که عملیات بارورسازی ابرها حدود ۸‌درصد از بخار آب اضافی را تخلیه می‌کند که رقم ناچیزی است، لذا کاهش بسیار جزئی در بخار آب ابرهای مناطق پایین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست منطقه هدف رخ خواهد داد.
به‌رغم موارد گفته‌شده و با توجه به پیچیدگی‌ها و عدم‌قطعیت‌های موجود در فرآیندهای جوی، سازمان هواشناسی جهانی در بیانیه سال‌۲۰۱۰ تاکید کرده‌است که اگرچه پیامدهای ناخواسته بارورسازی ابرها ازجمله آثار پایین‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دست ثابت نشده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، اما نمی‌توان آنها را رد کرد.
فقدان سیستم‌های ارزیابی
در ادامه، این گزارش به تحلیل‌های آماری و علمی در رابطه با فعالیت‌های بارورسازی پرداخته است. طبق این گزارش نکته حائزاهمیت آن است که اغلب فعالیت‌های انجام‌شده در کشورها برای بارورسازی ابرها و یونیزاسیون جو، براساس رهیافت علمی و فنی نیستند و برخی از این پروژه‌ها صرفا براساس فشارهای اجتماعی و از روی استیصال برای تامین آب انجام می‌شوند و فاقد الزامات لازم برای اجرای این پروژه‌ها از جمله سیستم‌های ارزیابی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.  نویسندگان این گزارش معتقدند به دلیل تغییرپذیری سامانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ابر و مقیاس انرژی بسیار زیاد درگیر در فرآیندهای درون ابرها، با گذشت بیش از هشت دهه‌از فعالیت‌های بارورسازی، هنوز توافق جامعی درباره تاثیر بارورسازی ابرها و افزایش مصنوعی بارش وجود ندارد و به‌منظور آشکارسازی تاثیر بارورسازی ابرها در منطقه هدف و دوره زمانی قابل‌ملاحظه، نیاز به تحلیل آماری قوی و موثر با استفاده از داده‌های مربوط به تعداد زیادی عملیات بارورسازی طولانی است.  همچنین برای ارزیابی تاثیر بارورسازی در افزایش بارش، تداوم تحقیق و مطالعه با به‌کارگیری تمامی روش‌ها و فناوری‌های در دسترس، شامل مطالعات آماری با داده‌های مشاهداتی زمین پایه و دورسنجی با طول دوره زمانی مناسب شامل داده و اطلاعات تعداد زیادی عملیات بارورسازی مشابه و مطالعات فیزیکی و مد ل‌سازی گروهی هواشناسی برای شبیه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سازی بهینه فرآیندهای فیزیکی و دینامیکی ابر به‌منظور شناخت و ارزیابی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اطمینان‌بخش تاثیر بارورسازی ابرها لازم و ضروری است. در این راستا لازم است پروژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بلندمدت مطالعاتی (فصلی یا سالانه) در گستره و مقیاس حوضه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مجزای آبریز تعریف و ارزیابی شود.
مطالعات سازمان‌های معتبر جهانی چه می‌گویند؟
بااین‌حال گفته می‌شود دقیق‌ترین مطالعات از سوی سازمان جهانی هواشناسی در این زمینه صورت‌گرفته‌است. بر اساس نتایج ارزیابی تیم تخصصی این سازمان جهانی از عملیات بارورسازی ابرها در کشورهای مختلف پیشنهاد شده است: قبل از شروع آزمایش بزرگ‌مقیاس، ضروری است که طیف وسیعی از مطالعات مقدماتی انجام شود که مناسب‌بودن محیط هواشناسی محل پیشنهادی برای افزایش بارندگی پایدار را نشان دهد. چنین مطالعات اکتشافی ضروری است؛ زیرا شرایط برای بارورسازی ابر موثر، محدود به مکان‌های مناسب از نظر جغرافیایی و فصلی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. علاوه‌بر این یک مطالعه مقدماتی مهم شامل استفاده از داده‌های تاریخی برای مستندسازی تغییرپذیری بارندگی و تخمین زمان مورد‌نیاز برای تشخیص افزایش قابل‌توجه بارندگی طبیعی در سراسر منطقه هدف در مقیاس زمانی فصلی لازم است؛ زیرا تغییرپذیری طبیعی فرآیندهای ابر، از جمله بارندگی روی زمین، بسیار زیاد است.  سازمان جهانی هواشناسی همچنین می‌گوید: لزوم انجام آزمایش‌هایی در مقیاس حوضه آبریز با هدف نشان‌دادن مزیت اقتصادی بارورسازی ابر اجتناب‌ناپذیر است و به دلیل تغییرپذیری زیاد بارش طبیعی، چنین تحلیل‌هایی برای محاسبه هزینه- فایده اقتصادی ساده نیستند؛ حتی برای بارورسازی ابرهای کوهساری زمستانی که سیستم ابر و منطقه هدف به‌وضوح قابل‌شناسایی و ثابت‌اند نیز چندان ساده نیست، بنابراین ادعاهای تاثیر بارورسازی و افزایش بارش بدون مستندات علمی قابل‌پذیرش نیست.