از برخورد ایران با فعال سازی «مکانیسم ماشه» گزارش می‌دهد
هوشمندی تهران در برابر فریبکاری غرب!
ناهید وارثی- بریتانیا، فرانسه و آلمان روز -پنجشنبه- طی نامه‌ای به شورای امنیت از آغاز روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند.این سه کشور طی بیانیه‌ای اعلام کردند که تصمیم گرفته‌اند پیش از آنکه در اواسط ماه اکتبر توانایی خود برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران که در چارچوب برجام لغو شده بود را از دست بدهند، مکانیسم ماشه را فعال کنند.
بنابر نامه وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا به دبیرکل سازمان ملل که نسخه‌ای از آن به دست فایننشال‌تایمز رسیده است، این سه قدرت اروپایی رسما اعلام کردند که اگر تهران تا آخر ماه اوت مذاکرات هسته‌ای را از سر نگیرد، آماده فعال کردن «مکانیسم ماشه» و بازگشت خودکار تحریم‌ها علیه ایران هستند.
یورونیوز به نقل از این روزنامه بریتانیایی، نوشت: وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا روز سه‌شنبه ۱۲ اوت طی این نامه به سازمان ملل اطلاع دادند که اگر ایران مذاکرات بر سر برنامه هسته‌ای خود را با جامعه جهانی از سر نگیرد، آماده‌اند سازوکار بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را فعال کنند.
در این نامه آمده است: «به‌صراحت اعلام کرده‌ایم که اگر ایران تا پایان اوت ۲۰۲۵ تمایلی به رسیدن به یک راه‌حل دیپلماتیک نداشته باشد یا از فرصت تمدید استفاده نکند، ای۳ آماده است سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها را فعال کند.»
بنابر این گزارش، این نامه که خطاب به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد نوشته شده، به امضای ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان، و دیوید لمی، وزیر خارجه بریتانیا رسیده است.
فعال‌کردن مکانیسم ماشه توافق برجام عملا تحریم‌های سازمان ملل بر ایران را که ذیل این توافق لغو شده بودند، باز می‌گرداند. این درصورتی است که بنابر مفاد برجام، با توجه به خروج آمریکا از این توافق، اگر تا روز ۱۸ اکتبر هیچ‌کدام از طرفین باقی‌مانده در این توافق، یعنی فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین این مکانیسم را فعال نکنند، تحریم‌ها کاملا منقضی می‌شوند.
تروئیکای اروپایی در مذاکرات ماه گذشته در استانبول ترکیه به ایران اعلام کرده بود که در صورت موافقت تهران با ازسرگیری گفت‌وگوها با آمریکا و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از سپتامبر، مهلت پایان اوت را برای فعال کردن مکانیسم ماشه تمدید خواهد کرد. یک دیپلمات غربی این مذاکرات را «دشوار» توصیف کرد.
تروئیکای اروپایی همچنین روز سه‌شنبه اعلام کرد که پیشنهاد تمدید مهلت از سوی ایران «بی‌پاسخ» مانده است.
به گفته وزرای خارجه تروئیکای اروپایی، یک «تمدید محدود» در عین حفظ توانایی بازگرداندن تحریم‌ها، فرصت بیشتری برای گفتگو با هدف دستیابی به توافق هسته‌ای جدید فراهم می‌کند.
پس از نشست استانبول، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در گفتگو با فایننشال تایمز گفت که تروئیکای اروپایی هیچ «پایه حقوقی یا اخلاقی» برای فعال کردن این سازوکار ندارد و هشدار داد که ایران در صورت اجرای این روند، کشورهای اروپایی را از مذاکرات هسته‌ای آینده کنار خواهد گذاشت.
آقای عراقچی تروئیکای اروپایی را متهم کرد که به تعهدات خود در توافق عمل نکرده‌اند و گفت مکانیسم ماشه «دیگر اهمیت چندانی ندارد.»
او افزود: «در حال حاضر دلیلی برای مذاکره با اروپایی‌ها وجود ندارد، چون آنها نمی‌توانند تحریم‌ها را بردارند و هیچ کاری از دستشان برنمی‌آید. اگر آنها سازوکار بازگشت را فعال کنند، این یعنی راه برای آنها به پایان رسیده است.»
وزیران خارجه تروئیکای اروپایی در نامه خود تاکید کردند که از نظر حقوقی «به‌طور روشن و بدون ابهام» حق بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران را دارند، زیرا تهران از سال ۲۰۱۹ «عامدانه» از تعهدات خود در توافق فاصله گرفته است.
به حصول یک توافق از طریق مذاکره پایبند هستیم
یک سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا با اشاره به آغاز روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه، گفت که اکنون در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ فرصت ۳۰ روز‌ه‌ای شروع می شود که در آن با ایران و شورای امنیت تعامل خواهیم داشت.
وی افزود که در این مدت همچنان امکان تمدید مهلت وجود دارد.
این سخنگو با بیان اینکه فعال‌سازی مکانیسم ماشه «تصمیمی دشوار» بوده است، با تکرار برخی ادعاها گفت این تصمیم به سه دلیل اتخاذ شده است: «نخست اینکه ایران مرتکب نقض فاحش مفاد برجام شده است؛ به عنوان مثال کل ذخیره اورانیوم غنی شده ایران که مطابق برجام باید حداکثر ۳۰۰ کیلوگرم با غنای حداکثر ۳/۶۷ درصد باشد در ماه می گذشته بیش از ۹۰۰۰ کیلوگرم بوده است. همچنین ایران هزاران سانتریفیوژ پیشرفته فعال دارد که ۱۰ برابر حد مجاز تعیین شده در برجام است».
وی در ادامه ادعاهای خود افزود: «دوم اینکه ایران تنها کشور بدون سلاح هسته‌ای است که اورانیوم با غنای بسیار بالا در سطح قابل استفاده برای کاربرد نظامی دارد. ایران بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با خلوص بالا دارد که محل ذخیره‌سازی آن در حال حاضر مشخص نیست».
سخنگوی وزارت خارجه بریتانیا بدون اشاره به بدعهدی‌های طرف غربی گفت: «دلیل سوم این است که با وجود همه تلاش‌های دیپلماتیک برای حل اختلافات در مورد برنامه هسته‌ای ایران، شاهد پاسخ کافی از سوی ایران برای رسیدن به توافق نبوده‌ایم و به‌رغم فرصت‌های مختلفی که وجود داشت و تمام مذاکرات مختلفی که انجام گرفته، از جمله هشت دور مذاکره‌ای که سه کشور اروپایی در سال جاری با تهران داشتند، ایران بسیاری از پیشنهادات را رد کرده است».
وی در عین حال گفت: «ما احساس می‌کنیم که اقدام‌هایی که انجام دادیم قانونی و متناسب است. در عین حال فکر نمی‌کنیم فرصت برای دیپلماسی پایان یافته است و همچنان به حصول یک توافق از طریق مذاکره پایبند هستیم».
نامه مهم عراقچی به شورای امنیت درباره مکانیسم ماشه
وزیر امور خارجه با رد هرگونه تمدید مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ تأکید کرد که تلاش اروپا برای تحمیل شروط تازه، رویه‌ای خطرناک و مغایر با حقوق بین‌الملل است.
وزیر امور خارجه در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل در پی اقدام ۳ کشور اروپایی برای فعال‌سازی اسنپ‌بک با بیان اینکه ایران همواره پذیرای دیپلماسی است، نوشت: با قاطعیت و به‌نحو متناسب، با در نظر گرفتن مصالح عالیه ملی خویش به این اقدام ۳ کشور، واکنش نشان خواهیم داد.
سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره برداشت ناصواب ۳ کشور اروپایی از سازوکار حل‌وفصل اختلافات مندرج در برجام (اسنپ‌بک) و موضوعات مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ به رئیس شورای امنیت و دبیرکل سازمان ملل نامه نوشت.
در این نامه آمده است: بدینوسیله مفتخرم به برخی ادعاهای خلاف واقع مندرج در نامه مورخ ۸ آگوست ۲۰۲۵ وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا درباره وضعیت مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل بپردازم. نامه مذکور با تحریف واقعیات، تلاشی دیگر در جهت زمینه‌سازی برای دو مسیر اقدامی است که هر دو ناروا بوده و رویه‌ای خطرناک در تضعیف اعتبار و یکپارچگی شورای امنیت و قطعنامه‌های آن ایجاد می‌کنند.
عراقچی در این نامه می‌افزاید: شایسته است مجدداً تأکید کنم که چنین رفتاری به هیچ‌وجه نمی‌تواند با استناد به اقدامات جبرانی کاملاً مشروع و قانونی جمهوری اسلامی ایران که به‌صورت تدریجی و متناسب، و در کمال انطباق با رویه‌ها و حقوق مقرر در برجام اجرا شد، توجیه شود. با این‌حال، نامه تروئیکا به‌گونه‌ای طنزآمیز، ناخواسته دو خلل اساسی در استدلال تروئیکا برای تلاش احتمالی در توسل به آنچه به‌اصطلاح «بازگشت خودکار تحریم‌ها» خوانده می‌شود، آشکار می‌سازد:
الف) ترتیب امور حائز اهمیت است.
تروئیکا با طرح ادعای خلاف واقع مبنی بر اینکه «ایران صرفاً در جولای ۲۰۲۰ سازوکار حل‌وفصل اختلافات را فعال کرده است»، درصددند اقدامات جبرانی ایران را بی‌اعتبار جلوه داده، توالی رویدادها را تحریف کنند و همزمان این واقعیت را پنهان سازند که جمهوری اسلامی ایران رسماً در نامه مورخ ۱۰ مه ۲۰۱۸ سازوکار حل‌وفصل اختلافات را فعال کرده بود. این اعلام، به تشکیل نشست‌های کمیسیون مشترک و سایر اقدامات پیش‌بینی‌شده برای استنفاد کامل سازوکار منتهی گردید. ایران بار دیگر و در تاریخ ۲۱ آگوست ۲۰۱۸، ضمن تأکید بر توسل به بند ۳۶، تصریح کرد که پیش‌تر «به سازوکار حل‌وفصل اختلافات بر اساس بند ۳۶ برجام توسل جسته است که به همین منظور کمیسیون مشترک به‌ترتیب در سطح مدیران سیاسی و وزرای امور خارجه در تاریخ‌های ۲۵ مه و ۶ جولای ۲۰۱۸ تشکیل جلسه داده است.
در ادامه نامه عنوان شده است: تروئیکا با طرح موضوع توالی، تلویحاً اذعان می‌کنند که ترتیب فعال‌سازی سازوکار حل‌وفصل اختلافات از سوی طرف‌های مختلف دارای اهمیت است؛ و اقدامات متخذ بر اساس بند ۳۶ برجام نمی‌تواند مبنای توجیه اقدامات متقابل از سوی طرف‌های دیگر قرار گیرد. به اختصار، استدلال خود تروئیکا اذعان دارد که اقدامات جبرانی نمی‌تواند علیه اقدامات جبرانی پیشین طرف مقابل مورد استناد قرار گیرد و چنین استنادی غیرقابل پذیرش و غیرقابل اعمال است.
ب) ادعای نادرست مبنی بر ضرورت شناسایی فعال‌سازی سازوکار حل‌وفصل اختلافات. تروئیکا با ادعای خلاف واقع مبنی بر اینکه «هرگونه توسل دیگر به این سازوکار نه در زمان خود و نه امروز از سوی اعضای برجام به‌رسمیت شناخته نشده است»، چنین القا می‌نمایند که اعتبار فعال‌سازی سازوکار حل‌وفصل اختلافات نیازمند اجماع اعضای برجام است. بر پایه همین منطق، تلاش خود تروئیکا برای فعال‌سازی سازوکار یا بازگشت خودکار تحریم‌ها فاقد اعتبار خواهد بود، چراکه هیچ‌گاه به‌صراحت از سوی سایر اعضای برجام شناسایی نشده است.
اگر بنا باشد تنها یک مورد از فعال‌سازی سازوکار حل‌وفصل اختلافات معتبر، شناسایی شده و به‌طور کامل مستنفد تلقی شود، همان موردی است که جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۰ مه ۲۰۱۸ آن را به جریان انداخت. این اقدام به برگزاری نشست فوق‌العاده کمیسیون مشترک در ۲۵ مه ۲۰۱۸ و نشست در سطح وزرای امور خارجه در ۶ جولای ۲۰۱۸ انجامید که هر دو بنا به درخواست ایران تشکیل شد. متعاقب این نشست‌ها، جمهوری اسلامی ایران در مکاتبات متعدد از جمله در نامه‌های مورخ ۲۱ آگوست و ۶ نوامبر ۲۰۱۸ و همچنین نامه مورخ ۷ آوریل ۲۰۱۹، تصریح کرد که به بند ۳۶ برجام توسل جسته است و در صورتی که قصور اساسی طرف‌های دیگر استمرار یابد، حقوق خود را اعمال نموده و «به‌تدریج و بر اساس جدول زمانی پیش‌بینی‌شده، اجرای تعهدات خویش ذیل برجام را متوقف خواهد ساخت.»
نامه تروئیکا در واقع خود موجب بی‌اعتباری خود می‌شود. تلاش آنان برای فعال‌سازی سازوکار حل‌وفصل اختلافات، که با تداوم قصور از جانب خودشان همراه شد، به معنای «اقدام جبرانی در برابر اقدام جبرانی» بود که نه از سوی تمامی اعضای برجام به‌رسمیت شناخته شد و نه به نحو استنفاد کامل طی شد.
چنانکه به تفصیل در نامه مورخ ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰ وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران خطاب به هماهنگ‌کننده برجام (که به پیوست ارسال می‌گردد) آمده است، ایران مدت‌ها پیش از آغاز اقدامات جبرانی خویش، سازوکار حل‌وفصل اختلافات را به‌طور مؤثر و رسمی فعال و به حد استنفاد کامل رسانده بود؛ و این صرفاً زمانی رخ داد که آشکار گردید مسائل ناشی از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌ها علیه ایران توسط سایر اعضا قابل جبران نیست.
تأکید می‌کند که استناد تروئیکا به سازوکار حل‌وفصل اختلافات برجام با ارجاع به نامه مورخ ۱۴ ژانویه ۲۰۲۰ آنان، در پاسخ به اقدامات جبرانی ایران از مه ۲۰۱۹ به بعد، کاملاً گمراه‌کننده و نامربوط است. همان‌گونه که در مکاتبات متعدد تصریح شده است، تصمیم جمهوری اسلامی ایران به توقف اجرای تعهدات خویش، مطابق با حقوق مندرج در بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و پاسخی مشروع و قانونی بود به خروج یکجانبه ایالات متحده آمریکا از برجام و اعاده تحریم‌های غیرقانونی آن کشور. از این‌رو، کاملاً غیرمنطقی است که تروئیکا تصمیم خود به‌عدم اجرای تعهداتشان یا تلاش برای فعال‌سازی بازگشت خودکار تحریم‌ها را به‌مثابه واکنشی در برابر اقدامات جبرانی مشروع ایران قلمداد کنند؛ اقداماتی که یک سال کامل پس از خروج غیرقانونی ایالات متحده آمریکا و قصور اتحادیه اروپا و تروئیکا در اجرای تعهدات خویش صورت پذیرفت.
در ادامه نامه وزیر خارجه آمده است: جمهوری اسلامی ایران به‌طور صریح و رسمی و در موارد متعدد، به هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام و از طریق وی به سایر اعضا، اعلام کرده است که به بند ۳۶ برجام و سازوکار حل‌وفصل اختلافات مندرج در آن توسل جسته است. به‌ویژه در نامه مورخ ۲۹ ژانویه ۲۰۲۰، ایران تصریح نمود که تمامی طرق پیش‌بینی‌شده در بند ۳۶ را به نحو استنفاد کامل طی کرده است. نشست کمیسیون مشترک در سطح وزرای امور خارجه مورخ ۶ جولای ۲۰۱۸ نیز مسائل ارجاعی ایران به کمیسیون مشترک را به‌عنوان «مسائل حل‌نشده» به‌رسمیت شناخت و متعاقباً مجموعه‌ای از تعهدات را در این خصوص به تصویب رساند. این مسائل کماکان تا به امروز «حل‌نشده» باقی مانده و هیچ نتیجه‌ای که رضایت ایران به‌عنوان طرف شاکی را تأمین نماید حاصل نشده است. مسائلی که همچنان برای ایران حل‌نشده باقی مانده‌اند، نمی‌توانند مبنایی برای تصمیم تروئیکا در فعال‌سازی سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها تلقی گردند.
شایان ذکر است که این واقعیات به هیچ‌وجه خدشه‌ای بر حقوق انحصاری جمهوری اسلامی ایران ذیل بند ۲۶ برجام وارد نمی‌سازد؛ بندی که صراحتاً مقرر می‌دارد ایران «بازاعمال یا اعاده تحریم‌ها را ]…[ دلیلی برای توقف اجرای تعهدات خود ذیل این برجام، به‌طور کلی یا جزئی، تلقی خواهد کرد.»
عراقچی می‌نوبسد: بر خلاف رفتار توأمان با سوءنیت تروئیکا، اقدامات جمهوری اسلامی ایران که در کمال انطباق با حقوق خود بر اساس بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام اتخاذ شد، با هدف صیانت از توافق از طریق واداشتن طرف‌ها به پایبندی انجام شد، نه برای تضعیف آن. ایران اطلاع‌رسانی کافی به‌عمل آورد، با حسن نیت از طریق نشست‌های متعدد کمیسیون مشترک مشارکت کرد، اقدامات خود را به‌گونه‌ای تنظیم نمود که قابلیت بازگشت‌پذیری داشته باشد، و تعاملات دیپلماتیک را با هدف اعاده اجرای کامل برجام توسط تمامی طرف‌ها استمرار بخشید.
تصویرپردازی تروئیکا از این اقدامات مشروع به‌عنوان «عدم اجرای تعهدات»، غفلت از مسئولیت‌پذیری خود آنان در تحریک این توسل مشروع است.
قطعنامه ۲۲۳۱ می‌بایست در «روز انقضا» پایان یابد.
در چارچوب سیاست خود مبنی بر بهره‌گیری از سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها به‌عنوان اهرمی برای اخذ امتیازات از دیگران، تروئیکا «پیشنهاد» تمدید محدود «مفاد مربوطه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت» را مشروط به آنکه ایران مطالباتی را برآورده سازد، مطرح کرده‌اند؛ مع‌الوصف، جمهوری اسلامی ایران قاطعانه بر این باور است که قطعنامه ۲۲۳۱ باید بر اساس جدول زمانی پیش‌بینی‌شده در آن، منقضی شود.
در نامه مذکور آمده است: هرگونه تلاش دیگری مغایر با واقعیات و نادیده‌انگاری هدف غایی قطعنامه، موجب ایجاد رویه‌ای ناصواب در کارکرد شورای امنیت و تشدید شکاف‌ها در درون شورا خواهد بود. بدیهی است در چنین سناریوی نامیمونی، جمهوری اسلامی ایران با قاطعیت و به‌نحو متناسب، با در نظر گرفتن مصالح عالیه ملی خویش، واکنش نشان خواهد داد.
جمهوری اسلامی ایران از شورای امنیت می‌خواهد تا به‌طور کامل به جدول‌های زمانی الزام‌آور مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ پایبند باشد، به‌گونه‌ای که مفاد آن مطابق پیش‌بینی به پایان برسد و بدینوسیله مسیر برای ازسرگیری تعاملات دیپلماتیک در فضایی سازنده‌تر و به‌دور از اجبار و تهدید هموار شود.
ایران همواره پذیرای دیپلماسی است
جمهوری اسلامی ایران قویاً باور دارد که دیپلماسی همچنان مؤثرترین و کارآمدترین مسیر برای حل‌وفصل اختلافات به شمار می‌آید. همان‌گونه که در نشست معاونان وزرای امور خارجه ایران با مدیران سیاسی اتحادیه اروپا و تروئیکا در تاریخ ۲۵ جولای در استانبول مورد تأکید قرار گرفت، جمهوری اسلامی ایران بر پایبندی خود به تعاملات دیپلماتیک معنادار با هدف دستیابی به توافقی جدید تأکید می‌کند؛ توافقی که ضمن احترام به حقوق ایران ذیل پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، تمامی نگرانی‌های متقابل از جمله تحریم‌های ظالمانه‌ای که معیشت و رفاه ملت ایران را هدف قرار داده است، مورد رسیدگی قرار دهد
وی در این نامه از تمامی اعضای شورای امنیت خواسته تا دست رد به دغل‌کاری‌های سیاسی ناروا زده و نسبت به صیانت از یکپارچگی حقوق بین‌الملل و مرجعیت شورای امنیت اهتمام ورزند. مسیر پیش رو در احترام متقابل نهفته است، نه در اجبار.
واکنش ظریف به فعال سازی مکانیسم ماشه
وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران اقدام سه کشور اروپایی را در فعال سازی ماشه بی‌اساس است و گفت، ایران حتی یک سال پس از خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از برجام، به طور کامل به آن پایبند بود و اروپایی ها بودند که در اجرای تعهدات خود کوتاهی کردند.
جواد ظریف در مصاحبه با تارنمای فارن پالیسی در خصوص اقدام سه کشور اروپایی در فعال کردن مکانیسم موسوم به ماشه یا اسنپ بک اظهار داشت: نباید سیاست داخلی و خارجی را با هم قاطی نکنیم. فکر می‌کنم کاری که سه کشور اروپایی (E3) سعی در انجام آن دارند، اول از همه بی‌اساس است، زیرا ایران حتی یک سال پس از خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا از برجام، به طور کامل به آن پایبند بود.
وی ادامه داد: اروپا در اجرای تعهدات خود کوتاهی کرد. پس از خروج ترامپ از برجام، اروپایی‌ها از ما خواستند در برجام بمانیم. آنها در دو جلسه، در ژوئن و سپتامبر ۲۰۱۸، ۱۱ تعهد به من دادند. آنها حتی نتوانستند یکی از این تعهدات را اجرا کنند. آنها تصمیم گرفتند یک توافق باستانی قرن نوزدهمی با ایران ایجاد کنند. آنها حتی نتوانستند این کار را انجام دهند.
ظریف تاکید کرد: اکنون نمی‌دانم کشورهای اروپایی چه جسارتی دارند که بخواهند از مکانیسم حل اختلاف استفاده کنند. در برجام یا شورای امنیت سازمان ملل به آن اسنپ‌بک نمی‌گویند. به آن مکانیسم حل اختلاف می‌گویند. ایران در زمانی که من وزیر امور خارجه بودم، بارها به مکانیسم حل اختلاف متوسل شد. ما کل این فرآیند را طی کردیم. اروپایی‌ها قول دادند که برخی تعهدات خود را اجرا کنند، چه برسد به تعهدات آمریکا و آنها شکست خوردند. به همین دلیل است که ما اقدامات جبرانی انجام دادیم. از نظر قانونی، آنها نمی‌توانند در مقابل روش‌های جبرانی ایران اقدامات جبرانی انجام دهند.
وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران با انتقاد از دو رویی کشورهای اروپایی و آمریکا در خصوص برجام اعلام کرد: زمان بندی این موضوع هم جالب است، چون چند هفته پیش، اروپایی ها اساساً نقض قوانین بین‌المللی توسط اسرائیل در حمله به سایت‌های ایرانی را تحسین می‌کردند. صدراعظم آلمان گفت که اسرائیل «کار کثیفی برای همه ما» انجام می‌دهد. پس از کدام گزینه حرف می زنند؟ آنها از جنگ استفاده می‌کنند و سپس از دیپلماسی و سپس از سازوکارهایی برای حل اختلافات استفاده می‌کنند. این نشان دهنده عدم حسن نیت است.
ظریف با بیان اینکه خروج ترامپ از برجام، آمریکا، اروپا و جهان را امن تر نکرده است، افزود: آنها سعی می‌کنند از اسرائیل حمایت کنند. برخی از آنها، از جمله سه کشور اروپایی که سعی در استفاده از این مکانیسم دارند، حتی تا آنجا پیش رفتند که استفاده از این مکانیسم را دفاع از خود نامیدند. آنها باید به طراحی سیاست‌های خود برگردند و ببینند این کار چه دستاوردی برایشان به ارمغان می‌آورد.
وزیر امور خارجه پیشین جمهوری اسلامی ایران درمورد دفاع مقدس ۱۲ روزه ایران اظهار داشت: جنگ ۱۲ روزه تنها دو روز قبل از زمانی که قرار بود دوستان من در وزارت امور خارجه برای دور جدیدی از مذاکرات با همتایان آمریکایی خود بروند، رخ داد. این جنگ در ایران تصویری ایجاد کرد که مذاکرات برای آمریکا فقط بهانه‌ای برای حمله است، که بسیار مخرب است. من به دیپلماسی اعتقاد دارم. این برای دیپلماسی به طور کلی بسیار مخرب بود.
وی افزود: این یک حمله از پیش برنامه‌ریزی شده بود، نه تنها علیه اهداف نظامی و هسته‌ای، بلکه علیه غیرنظامیان بی‌گناه. بسیاری از غیرنظامیان بی‌گناه کشته شدند. رهبران نظامی در دفاتر خود یا در جبهه جنگ هدف قرار نگرفتند، بلکه در خانه، زمانی که با خانواده خود حضور داشتند، هدف قرار گرفتند. طبق قوانین بین‌المللی، این یک جنایت جنگی است. دانشمندان هسته‌ای و همچنین سایر دانشمندان، فقط به دلیل دانشمند بودنشان به قتل رسیدند. این یک سابقه بسیار خطرناک است.
ظریف تاکید کرد: ایران در این حمله آسیب دید. این یک تجاوز بود و همه تجاوزها معمولاً به قربانی آسیب می‌رسانند. اما افسانه شکست‌ناپذیری اسرائیل در هم شکست. ایران ۴۰ سال است که تحت تحریم است؛ هیچ‌کس به ایران تجهیزات نظامی نمی‌فروشد. اما با همه اینها، ایران توانست گنبد آهنین اسرائیلی‌ها را بشکند و تنها با موشک‌ها، پهپادها و موشک‌های کروز از ایران به اهداف نظامی اسرائیل حمله کند. ما آسیب دیدیم، اما یک نکته را نشان دادیم که درک آن برای همه مهم است: ایران طعمه آسانی نیست. اسرائیل و آمریکا به عنوان دو قدرت هسته‌ای برای حمله به ایران با هم متحد شدند و در نهایت، ایران سربلند ایستاد. این یک دستاورد بزرگ برای ایران است.
وی تصریح کرد: تهدید وجودی برای اسرائیل، صلح است. به همین دلیل است که اسرائیل به برجام اعتراض کرد. برجامی که من آن را مذاکره کردم، می‌توانست مطمئن و قابل تأیید باشد که ایران بمب هسته‌ای تولید نمی‌کند. چرا اسرائیل به آن اعتراض کرد؟ زیرا باعث ایجاد آرامش در همسایه ما شد.
ظریف با اشاره به تلاش های ترامپ برای دریافت جایزه صلح نوبل گفت: بمباران ایران مطمئناً راهی برای رئیس جمهور صلح بودن نبود و بمباران ایران درست در میان مذاکرات فرستاده آمریکا انجام شد! از این پس چه کسی به آمریکا اعتماد خواهد کرد؟ از این پس چه کسی سعی خواهد کرد با آمریکا مذاکره کند؟ به خاطر کاری که ترامپ انجام داد، من به سختی می توانم مردم ایران را متقاعد کنم که دیپلماسی ارزش امتحان کردن را دارد.
واکنش نمایندگی ایران در سازمان ملل به اقدام ضدایرانی سه کشور اروپایی
نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان ملل در واکنش به اقدام ضد ایرانی سه کشور اروپایی عضو برجام و ارائه «اعلامیه فعال سازی اسنپ بک» گفت: اعضای شورای امنیت در یک لحظه سرنوشت‌ساز قرار دارند: یا از پیش‌نویس قطعنامه روسیه و چین برای تمدید فنی و دیپلماسی حمایت کنند، یا با فعال کردن مکانیزم «اسنپ‌بک» پیامدهای جدی ایجاد کنند.
نمایندگی جمهوروی اسلامی ایران نزد سازمان ملل افزود: واکنش سه کشور اروپایی (E۳) به این پیش‌نویس، در نهایت نشان خواهد داد که آیا آنها واقعا به دیپلماسی متعهد هستند یا بحران را تشدید می‌کنند.
سه کشور اروپایی عضو برجام که تاکنون به تعهدات خود در چارچوب توافق هسته ای با ایران موسوم به برجام عمل نکرده اند، صبح امروز (پنجشنبه به وقت محلی، «ابلاغیه» فعال‌سازی مکانیسم ماشه را به شورای امنیت ارسال کردند.
منابع دیپلماتیک روز پنجشنبه به وقت محلی به خبرنگار ایرنا گفتند: سه کشور اروپایی عضو برجام شامل انگلیس، فرانسه و آلمان صبح امروز (پنج شنبه) بصورت رسمی «ابلاغیه» فعال سازی مکانیسم پس گشت (اسنپ بک) برای بازگشت تحریم ها را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کردند.
این سه کشور اروپایی که تاکنون به تعهدات برجامی خود عمل نکرده اند، گفته اند که در طول ۳۰ روز آینده آماده مذاکره با جمهوری اسلامی ایران درباره توافق هسته‌ای هستند که می‌تواند روند بازگشت تحریم‌ها را متوقف کند.
نمایندگی پاناما در سازمان ملل نیز اعلام کرد که فرانسه، انگلیس و آلمان درخواست خود را برای اجرای مکانیسم ماشه و به منظور بازگرداندن تحریم‌های ضد ایرانی به شورای امنیت سازمان ملل متحد ابلاغ کرده‌اند.
نمایندگی پاناما که ریاست شورای امنیت سازمان ملل را در ماه جاری میلادی (اوت) برعهده دارد به خبرنگاران گفت: « آنها نامه‌ای را به طور رسمی ارسال کردند و درخواست خود را برای فعال کردن اسنپ‌بک اعلام کردند.»
در همین حال روسیه به همراه چین نیز پیش نویس قطعنامه ای را برای از سرگیری مذاکرات ارائه کرده اند.
وزرای امور خارجه سه کشور اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی امروز طی تماس تلفنی با «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه کشورمان، قصد خود برای اطلاع‌رسانی رسمی به شورای امنیت جهت آغاز فرایند موسوم به حل و فصل اختلاف در برجام را به اطلاع وزیر امور خارجه کشورمان رساندند و در عین حال بر آمادگی خود برای یافتن یک راه حل دیپلماتیک طی ۳۰ روز آینده برای حل و فصل موضوعات و جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، تاکید کردند.
وزیر امور خارجه کشورمان اقدام سه کشور اروپایی در این زمینه را ناموجه، غیرقانونی و فاقد هرگونه مبنای حقوقی دانست.
عراقچی با یادآوری عملکرد مسئولانه و مبتنی بر حسن نیت ایران در پایبندی به دیپلماسی برای حل و فصل مسائل مرتبط با موضوع هسته‌ای، تصریح کرد جمهوری اسلامی ایران برای حفظ و تامین حقوق و منافع ملی خود به نحو مقتضی به این اقدام غیرقانونی و ناموجه سه کشور اروپایی پاسخ خواهد داد.
چه شد که مکانیسم ماشه فعال شد؟
پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اسرائیل و آمریکا علیه ایران، این اروپایی‌ها بودند که با بهانه کردن عدول ایران از محدودیت‌های برجامی غنی‌سازی، محور فشار شدند.
تروئیکای اروپایی که در دولت ترامپ از مذاکرات هسته‌ای کنار گذاشته شده بود، از ظرفیت ماندن در برجام استفاده کرده و سعی کرد تا آنچه آمریکا و اسرائیل در جنگ به آن نرسیده بودند را قابل دسترس کند: عقب‌نشینی ایران و پایان دادن به برنامه هسته‌ای.
اروپا برای اینکه از مکانیسم ماشه استفاده نکند، دو شرط داشت؛ اول همکاری با آژانس، به ویژه در سر و گوش آب دادن بازرسان از تاسیسات هدف قرار گرفته و اطلاع از میزان واقعی خسارتها و دوم، گفتگوی دوباره ایران و آمریکا که ایران این دومی را منوط به تضمین عدم‌حمله اسرائیل کرد؛ شرطی که واشنگتن به آن تن نداد.
به این ترتیب با وجود دو دور گفتگوهای کم رمق ایران و تروئیکا، نتیجه همان شد که شد؛ تحریم‌ها به دوره پیشابرجام باز خواهد گشت. همان دوره‌ای که محمود احمدی نژاد به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل "کاغذپاره" می‌گفت و سعید جلیلی هم هیچ دستاوردی در کاهش یا توقف آنها نداشت.
کدام قطعنامه‌ها برمی‌گردد؟
قطعنامه‌هایی که با مکانیسم ماشه مجددا فعال می‌شوند، از این قرارند:
۱. قطعنامه ۱۶۹۶ (۲۰۰۶): اولین قطعنامه‌ای که از ایران خواست فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند.
۲. قطعنامه ۱۷۳۷ (۲۰۰۶): تحریم‌های اولیه علیه افراد، نهادها و محدودیت‌های هسته‌ای.
۳. قطعنامه ۱۷۴۷ (۲۰۰۷): گسترش تحریم‌ها، محدودیت‌های بیشتر بر صادرات سلاح و دارایی‌ها.
۴. قطعنامه ۱۸۰۳ (۲۰۰۸): تحریم‌های بانکی و مسافرتی گسترده‌تر.
۵. قطعنامه ۱۸۳۵ (۲۰۰۸): تکرار و تأیید مواضع قبلی و هشدار شدیدتر.
۶. قطعنامه ۱۹۲۹ (۲۰۱۰): سخت‌گیرانه‌ترین قطعنامه؛ تحریم تسلیحاتی کامل، محدودیت بر بانک مرکزی، کشتیرانی و بازرسی محموله‌ها.
۷. قطعنامه ۲۲۲۴ (۲۰۱۵): تمدید مأموریت گروه کارشناسان نظارت بر تحریم‌ها.
۴ ادعا درباره نتایج اسنپ‌بک
در افکارعمومی داخل ایران، دست‌کم چهار نتیجه برای بازگشت تحریم‌ها و مرگ رسمی برجام متصور شده است. این چهار ادعا و تصویر پربسامد «پیامدهای فعال شدن مکانیسم ماشه» در بستر رسانه های فضای مجازی از این قرار است:
- صفرشدن صادرات نفتی ایران
- تنش غیرقابل کنترل ارزی
- افزایش دوبرابری نرخ تورم
- خطر حمله نظامی به بهانه فصل هفتم
پاسخ ایران چیست؟
واقعیت اینست که دولت مسعود پزشکیان با وجود مخالفت‌های فراوان، تلاش کرد مانع از مرگ برجام شود. با این حال اروپا تحت فشار آمریکا و اسرائیل عملا راه تعامل را بست و مسیر تقابل را انتخاب کرد؛ شاید انتقامی بابت جنگ اوکراین و تحقیری که از طوی روسها متحمل شد.
حرف ایران هنوز همان است که امروز معاون وزیر خارجه گفت: ایران برای هر دو مسیر تعامل و تقابل آماده است؛ انتخاب با اروپاست
به گفته کاظم غریب‌آبادی، اروپایی‌ها هیچ مبنای حقوقی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارند. اگر آنها بخواهند روند اسنپ‌بک را آغاز کنند ایران واکنش متقابل نشان خواهد داد و تعامل با آژانس متوقف می‌شود.
ایران به‌جز قطع تعامل با آژانس که می‌تواند معنای خروج از NPT داشته باشد، راهکارهای دیگری نیز برای پاسخ دارد، راهکارهایی که به عنوان "پاسه ویژه" گاه از آن یاد می‌شود. شاید همان‌ها که چهره‌هایی چون حسین شریعتمداری تاکنون بارها گفته‌اند: بستن تنگه هرمز.
در همین راستا، یک منبع آگاه بلند پایه ایرانی به تهران‌تایمز گفته است: فعال‌سازی مکانیزم ماشه واکنش «بسیار شدید» ایران را در پی خواهد داشت.
مقصر کیست؟
با این همه فعلا خبرهای مربوط به مکانیسم ماشه، بدون آنکه در عمل رخ دهد، بازار دلار و طلا را برهم زده است. مخالفان برجام، محمدجواد ظریف را متهم می‌کنند که مقصر این وضعیت است، چراکه مانع از آوردن اسنپ بک در متن توافق نشد و حتی آن را انکار می‌کرد.
اصلاح‌طلبان اما انگشت اتهام را متوجه اصولگرایان می‌کنند. چراکه همه تحریم‌هایی که قرار است برگردد، دست‌پخت دولت احمدی نژاد و مذاکره کننده ارشد هسته‌ای او، سعید جلیلی است. اصلاح‌طلبان حتی مجلس قالیباف را هم متهم می‌کنند که با مصوبه اقدام متقابل، راه را برای نقض برجام و بهانه‌جویی اروپا گشود.
چه باید کرد؟
ایران فعلا برای مهار چنین وضعیتی که احتمالا با هدف ایجاد نارضایتی اقتصادی در داخل پیش آمده، چند راهکار دارد که مهمترین آنها، حفظ اتحاد داخلی و ممانعت از چنددستگی‌هاست. همچنین مهار بازار و جلوگیری از اوج گرفتن قیمت دلار و طلا می‌تواند تاحدی فضای روانی را آرام کند.
تحریم‌هایی که قرار است بازگردد، چندان فراتر از تحریم‌هایی نیست که دونالد ترامپ با استراتژی فشار حداکثری آنها را اعمال می‌کند. بنابراین شاید بتوان بازار را با وجود تحریم‌های گذشته تاحدی کنترل کرد.
به جز اینها، روی آوردن به مسیر مذاکره و نشان دادن تمایل تهران به حفظ ثبات منطقه و جهان، شاید اروپا و آمریکا را از لجاجت فعلی عقب رانده و متمایل به دیپلماسی و تعامل کند؛ اینجاست که بار دیگر نقش میانجی‌های منطقه‌ای حیاتی می‌شود. همان‌ها که در دولت احمدی‌نژاد و در اوج فشارهای تحریمی، ناگهان ایران و آمریکا را به پای گفتگوهایی کشاندند که نتیجه‌اش برجام بود.
آیا مسیر فعلی تقابل، در فرجام به یک توافق جدید می‌رسد یا این‌بار پایان فشارها به‌گونه‌ای متفاوت رقم خواهد خورد؟