سیاست
در آستانه انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، ایران شروطی مشخص برای ازسرگیری گفت‌وگو با آمریکا اعلام کرده است. حملات هماهنگ‌شده پس ۲۳ خرداد به ایران و به ویژه سایت‌های هسته‌ای، آن هم در میانه تلاش‌های دیپلماتیک، بی‌اعتمادی تهران را به سطحی بی‌سابقه رسانده و مقامات ایرانی اکنون از مذاکره‌ای «واقعی، تضمین‌شده و مؤثر» سخن می‌گویند. در حالی‌که همزمان با نزدیک شدن به تاریخ انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، تلاش‌ها برای احیای مسیر دیپلماتیک افزایش یافته، مقامات جمهوری اسلامی ایران در مواضع صریح و هماهنگ، شروطی را برای بازگشت به گفت‌وگو با آمریکا مطرح کرده‌اند. شرط‌گذاری‌هایی که از دید تهران، نه پیش‌شرط، بلکه الزاماتی برای تضمین «مذاکره‌ای واقعی و مؤثر» تلقی می‌شود. بی‌اعتمادی عمیق ایران نسبت به نیت واشنگتن، در پرتو تحولات اخیر و به‌ویژه حملات هماهنگ‌شده بامداد ۲۳ خرداد، به نقطه‌ای بی‌سابقه رسیده است؛ حملاتی که با اطلاع قبلی آمریکا آغاز شد و با پیوستن مستقیم واشنگتن به آن، سه سایت هسته‌ای ایران هدف قرار گرفت. این اقدام در شرایطی صورت گرفت که دو کشور در آستانه برگزاری دور ششم مذاکرات قرار داشتند؛ نشانه‌ای روشن، از نگاه تهران، مبنی بر آن‌که آمریکا حتی در میانه گفت‌وگو نیز به مسیر تقابل نظامی و فشار همزمان وفادار مانده است. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد یکی از محورهای مذاکرات جاری ایران با تروئیکای اروپایی در استانبول، تعلیق احتمالی تصمیم سه کشور اروپایی عضو برجام برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، در ازای بازگشت ایران به میز مذاکره با آمریکاست؛ موضوعی که اگرچه به صورت رسمی از سوی اروپا اعلام نشده، اما در ارزیابی ناظران از مسیر احتمالی تحولات دیپلماتیک، نقش پررنگی دارد. در روزهای اخیر اما مجموعه‌ای از مواضع رسمی از سوی مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران در خصوص بازگشت به گفت‌وگوهای هسته‌ای با ایالات متحده منتشر شده که همگی بر لزوم ایجاد «زمینه‌های واقعی برای مذاکره مؤثر» تأکید دارند. براساس این اظهارات که کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل دستگاه دیپلماسی نیز در گفت‌وگو با نمایندگان بیش از بیست رسانه مطرح بین‌المللی در نیویورک بر آن‌ها تاکید کرده است، سه محور اصلی برجسته است: - جلب اعتماد ایران و اینکه ایران به آمریکا به هیچ وجه اعتماد ندارد - عدم استفاده از مذاکرات بعنوان سکویی برای دستورکارهای پنهان مانند اقدام نظامی احترام و شناسایی حقوق ایران تحت معاهده عدم اشاعه شامل غنی سازی مطابق با نیازهای مطلوب ایران - رفع تحریم‌ها مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد ایرانی در مذاکرات منتهی به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) نیز پس از پایان مذاکرات روز جمعه سوم مرداد ماه در گفت‌وگو با یک رسانه ترک درباره شروط ایران برای از سرگیری مذاکرات با ایالات متحده گفت: «پیام‌هایی بین ایران و ایالات متحده از طریق برخی کشورهای میانجی در حال انتقال است. برخی کشورها هستند که بین ایران و ایالات متحده ارتباط برقرار می‌کنند. همانطور که می‌دانید، ما در حال مذاکره با میانجیگری عمان بودیم. با این حال، ابتدا با حمله اسرائیل و سپس با حمله ایالات متحده مواجه شدیم. بنابراین این حملات در میانه روند مذاکره رخ داد. این خیانت به دیپلماسی بود. این حمله‌ای به دیپلماسی بود». او افزود: «بنابراین قبل از شروع دور جدید مذاکرات با ایالات متحده، باید تضمینی دریافت کنیم که دیگر با حملات مشابه مواجه نخواهیم شد. برای ما ضروری است که دوباره به دیپلماسی خیانت نکنند. اسرائیل و ایالات متحده با این حملات ما را شگفت‌زده کرده‌اند. ما نمی‌خواهیم همان نمایش دوباره اجرا شود. ایالات متحده باید ما را متقاعد کند که این بار چنین کاری نخواهد کرد.» معاون وزیر خارجه تصریح کرد: «علاوه بر این، نتیجه مذاکرات باید بر اساس اصل برد-برد باشد. هر ۲ طرف باید احساس کنند که چیزی به دست آورده‌اند. ما نمی‌توانیم هیچ گونه تحمیلی از سوی ایالات متحده را بپذیریم. بنابراین، نمی‌توانیم بدون اطمینان از اینکه ایالات متحده اراده خود را تحمیل نخواهد کرد، گفت‌وگوی واقعی را آغاز کنیم، مگر اینکه مطمئن باشیم مذاکرات ادامه خواهد یافت. ما نمی‌خواهیم گفت‌وگو فقط برای "انجام گفت‌وگو" باشد. گفت‌وگو باید نتیجه‌ای داشته باشد که هر دو طرف را راضی کند. ما در حال حاضر به طور جدی در حال ارزیابی این موضوع هستیم. یک فرآیند مذاکره جدید با ایالات متحده تنها در صورتی امکان‌پذیر است که بر اساس برد-برد باشد و همانطور که گفتم، نباید دوباره از حملات نظامی در حالی که مذاکرات در جریان است، غافلگیر شویم.» سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه پیش‌تر در خصوص آنچه به عنوان شرط جمهوری اسلامی ایران برای بازگشت به میز مذاکره تعبیر شد، گفته بود: «ایران همواره نشان داده است که اساساً مایل به مذاکره بر اساس احترام متقابل است. دشمن ما (امریکا) در سال ۲۰۱۸ با خروج یکجانبه از برجام، یک توافق چندجانبه و بین‌المللی را زیر پا گذاشت. حملات امریکا و اسرائیل می‌توانست به یک فاجعه زیست‌محیطی و انسانی منجر شود که نه تنها ایمنی و سلامت مردم ایران، بلکه سلامت مردم منطقه را برای سال‌ها تحت تأثیر قرار دهد.» و «دیپلماسی یک خیابان دو طرفه است و این ایالات متحده بود که مذاکرات را متوقف کرد تا به حمله نظامی روی آورد. بنابراین ضروری است که مسئولیت اشتباهات به رسمیت شناخته شود و نشانه روشنی از تغییر در رفتار مشاهده شود. ما باید اطمینان حاصل کنیم که در بحبوحه مذاکرات، ایالات متحده در آینده حمله نظامی انجام نخواهد داد.» از نگاه تهران، شرط اصلی برای هرگونه پیشرفت در مسیر دیپلماتیک، پایان دادن به دوگانگی رفتاری ایالات متحده است؛ چرا که از دید ایران، مذاکره در سایه تهدید بمباران و تحریم، نه‌تنها غیرمنطقی است، بلکه فاقد مشروعیت سیاسی و حقوقی خواهد بود. این رویکرد طی ماه‌های اخیر به‌ویژه پس از حملات ۲۳ خرداد، به گفتمان غالب در بدنه دیپلماسی ایران تبدیل شده است. گزاره‌هایی همچون «هیچ برنامه‌ای در وضعیت فعلی برای گفتگو با آمریکا نداریم» و «طرف‌های اروپایی و آمریکا بدهی فوق‌العاده بزرگی به ملت ایران دارند» از سوی اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه موید همین نگاه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از جنگ ۱۲ روزه تحمیلی است. با این حال، با توجه به حساسیت زمان و احتمال فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط اروپا، هفته‌های پیش‌رو می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد. جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که مسیر دیپلماسی را نبسته، اما پیش‌شرط آن، تغییر ملموس در رفتار طرف مقابل است؛ تغییری که هم در میدان عمل و هم در ساختار توافق آینده باید نمایان باشد. در شرایطی که شمارش معکوس برای تعیین تکلیف قطعنامه ۲۲۳۱ آغاز شده، هنوز چشم‌انداز روشنی از احیای توافق پیشین یا رسیدن به توافقی جایگزین وجود ندارد. با این حال، پیام تهران روشن است: بدون تضمین، بدون لغو تحریم و بدون احترام به حقوق مشروع ایران، هیچ مذاکره‌ای آغاز نخواهد شد.