راه برون رفت از ناترازی

 صفورا سعادت- چند سالی است که بحث ناترازی برق یا به‌عبارتی کمبود تولید برق در کشور مطرح شده و این موضوع بخش عمده‌ای از جامعه به‌ویژه صنایع کشور را تحت تاثیر قرار داده است. این مشکل در سال جاری بسیار نمایان شد؛ به‌طوری‌که اعمال خاموشی‌ها علاوه بر صنایع به سطح جامعه کشیده شد و مشکلات عدیده‌ای را برای آحاد مردم به‌وجود آورده است. ناترازی انرژی در ایران یکی از چالش‌های اساسی اقتصاد و صنعت کشور است که به دلایل عدم‌سرمایه‌گذاری کافی و ناکارآمدی در مصرف ایجاد شده‌است. در ادامه، راهکارهای اجرایی برای رفع این ناترازی، ارائه می‌شود. این راهکارها بر اساس منابع موجود و تحلیل‌های کارشناسی تدوین شده‌اند.
از آنجا که یکی از دغدغه‌های اساسی در حوزه انرژی کشور رفع ناترازی است، دولت چهاردهم سال گذشته اقدام به تهیه برنامه جامع دولت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کرد. اقدامات دولت را می توان در چهار دسته «اجرای برنامه هفتم توسعه»، «فعالیت های مرتبط با شورای اقتصاد»، «اقدامات شورای عالی انرژی» و «پیگیری‌های کلیدی در راستای رفع ناترازی انرژی» گروه‌بندی کرد.
اصلاح یارانه سوخت، ارائه نفت گاز به ناوگان حمل‌ونقل در مسیر، تدوین آیین‌نامه حساب بهینه‌سازی انرژی و مجوز پرداخت از این حساب، پایه‌ریزی و تهیه اساسنامه سازمان بهینه‌سازی انرژی، تشکیل بازار برق و افزایش سهم معاملات برق در بازار، اجرای آیین‌نامه‌های سوخت‌رسانی دریایی و برنامه‌های کیفی‌سازی تولید فرآورده‌های نفتی از جمله مهم‌ترین اقدامات در این زمینه محسوب می شوند.
بهینه‌‌‌‌‌سازی مصرف انرژی از طریق اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ‌سازی و استفاده از فناوری‌های کم‌‌‌‌‌مصرف در بخش‌های خانگی، صنعتی و تجاری می‌تواند ناترازی را کاهش دهد. این امر شامل استفاده از تجهیزات با راندمان بالا، عایق‌‌‌‌‌بندی ساختمان‌ها و تشویق به صرفه‌جویی از طریق سیاست‌های قیمتی است.
برای رسیدن به این هدف لازم است طرح‌های تشویقی مانند بازار انرژی اجرا شود تا افراد با مصرف کمتر از سقف مجاز بتوانند مازاد اعتبار انرژی خود را بفروشند. اصلاح نظام یارانه‌های انرژی برای کاهش مصرف غیرضروری، آموزش و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف در بخش خانگی و صنعتی از دیگر اقدامات لازم برای کاهش مصرف است.
می‌توان گفت راه برون‌رفت در شرایط فعلی سرمایه‌گذاری و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر مخصوصا نیروگاه‌های خورشیدی است. ولی در هر صورت تامین منابع مالی چه برای وزارت نیرو و چه بخش خصوصی و اجرا و احداث سالانه 10 تا 12هزار مگاوات نیروگاه کار ساده‌ای نخواهد بود. لیکن در کنار اقدامات فوق باید روش‌های دیگری را درخصوص کاهش هزینه‌ها و کاهش زمان اصلاح و بهبود ناترازی برق در کشور در پیش گرفت.
بسیاری از شهرک‌های مسکونی و صنعتی و مراکز تجاری به جای آنکه بار مصرفی آنها روی شبکه‌های عمومی برق قرار گیرد، می‌تواند توسط بخش خصوصی احداث و تامین شود. نحوه قیمت‌گذاری و توسعه این نوع شبکه‌های توزیع خصوصی می‌تواند به‌صورت قراردادهای چندجانبه یا از طریق بورس انرژی یا مرجع دیگری صورت گیرد؛ ولی آنچه اهمیت دارد، این است که تولید و فروش برق برای سرمایه‌گذار به‌صرفه باشد و امنیت سرمایه‌گذاری و پایداری لازم را داشته باشد. در حال حاضر باتوجه به قطعی مکرر برق مشترکان صنعتی و مسکونی بسیاری از مشترکان تمایل دارند که برق را با قیمت گران‌تر خریداری کنند؛ ولی خاموشی به آنها اعمال نشود. قیمت‌های فروش انرژی در تابلوی سبز بورس انرژی گواه این موضوع است. اجرای این طرح موجب می‌شود شبکه‌های برق‌رسانی از حالت یکپارچه و گسترده به شبکه‌های جزیره‌ای تبدیل شوند که از لحاظ فنی دارای مزیت‌ها و معایبی هستند که در اینجا به آنها نمی‌پردازیم؛ ولی در مجموع مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود و اجرای این طرح باعث می‌شود بار شبکه سراسری برق کاهش یافته و نیازی به احداث طرح‌های پرهزینه و زمان‌بر نباشد.
ناترازی انرژی در ایران نیازمند ترکیبی از راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است. در کوتاه‌مدت، اصلاح قیمت‌گذاری و مدیریت مصرف با هزینه‌ای حدود ۳ تا ۷‌میلیارد دلار و زمان ۶ تا ۱۸ ماه می‌تواند تا ۲۰‌درصد مصرف را کاهش دهد. در میان‌مدت، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نوسازی زیرساخت‌ها با هزینه ۲۰ تا ۳۰‌میلیارد دلار و زمان ۲۴ تا ۶۰ماه، عرضه و راندمان را بهبود می‌بخشد. در بلندمدت، سرمایه‌گذاری کلان ۵۰‌میلیارد دلاری در تولید نفت، گاز و برق طی ۵ تا ۱۰ سال‌ ضروری است. موفقیت این برنامه‌‌‌‌‌ها به جذب سرمایه خارجی، رفع تحریم‌ها و هماهنگی بین نهادها و سازمان‌ها به‌عنوان مثال در قالب معاونت انرژی بستگی دارد. اولویت با اصلاح و بهینه‌سازی مصرف است، زیرا هزینه کمتر و اثربخشی سریع‌تری دارد.