صفحه اول
مصاحبه‌ی تازه وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد سابق آمریکا در توافق برجام، با رسانه ی انگلیسی اکونومیست، تصویری کم‌سابقه و صریح از نگاه واشنگتن به ایران و روند دیپلماسی هسته‌ای ارائه می‌دهد؛ اعتراف به آغاز خصومت از سوی آمریکا، تأکید بر نقش تعیین‌کننده اوباما، و یادآوری پشیمانی از بی‌احترامی به مردم ایران، این گفت‌وگو را به یکی از مهم‌ترین اسناد گفت‌وگوی تمدن‌ها در دل منازعه قدرت تبدیل کرده است. اعتراف تاریخی: ما آغازگر دشمنی بودیم یکی از صریح‌ترین جملات شرمن در این مصاحبه، جمله‌ای است که در ادبیات رسمی واشنگتن به‌ندرت شنیده می‌شود: «آمریکا دشمنی با ایران را آغاز کرد». این اعتراف، نه‌تنها به سابقه‌ی دخالت آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بازمی‌گردد، بلکه به شکلی ضمنی، مسئولیت اخلاقی و تاریخی ایالات متحده در شکل‌گیری جو بی‌اعتمادی میان دو کشور را بازگو می‌کند. شرمن این جمله را در حالی بیان می‌کند که بلافاصله حمایت بی‌قید و شرط واشنگتن از شاه و نتایج خونین آن را یادآور می‌شود. چنین موضعی، اگرچه در چارچوب یک مصاحبه رسانه‌ای ابراز شده، اما می‌تواند بستری تازه برای بازاندیشی در نوع نگاه جهان غرب به تاریخ معاصر ایران فراهم کند. «غنی‌سازی»؛ میدان نبرد دیپلماسی و حاکمیت شرمن در بخش‌هایی از گفت‌وگوی خود، بر محوریت حق غنی‌سازی اورانیوم در مذاکرات با ایران تأکید می‌کند و آن را «خواست پایدار» ایران می‌نامد. این نگاه، نشان می‌دهد که درک آمریکایی‌ها از اهمیت غنی‌سازی برای تهران، فراتر از یک موضوع فنی یا علمی، به حوزه‌ی حاکمیت ملی گره خورده است. ایران در مذاکرات بارها تصریح کرده که فناوری هسته‌ای، نه ابزار تهدید، بلکه نماد استقلال علمی و توانمندی درون‌زای ملت ایران است. این در حالی است که شرمن اذعان می‌کند که طرف آمریکایی نمی‌توانست «دانش ایرانیان» را نابود کند و تنها توانست چارچوبی برای نظارت ایجاد نماید. این اعترافات، مهر تأییدی دیگر بر ادعای مشروعیت ایران در بهره‌گیری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای است. اوباما و کری؛ دوگانه اعتماد و بی‌اعتمادی در بازخوانی روند مذاکرات، شرمن به نقش فعال اوباما و جان کری اشاره می‌کند. او اذعان دارد که بدون همراهی کامل رئیس‌جمهور ایالات متحده، هیچ‌کدام از گام‌های مذاکراتی میسر نبود. این سخنان، نشان‌دهنده آن است که توافق برجام، نه تصمیمی فرعی یا حاشیه‌ای، بلکه حاصل یک اراده‌ی سیاسی در عالی‌ترین سطح در آمریکا بود. با این حال، همین روند در دوره ترامپ به شکل ناگهانی دچار فروپاشی شد. شرمن صراحتاً می‌گوید: «می‌دانستم ترامپ از برجام خارج می‌شود». این پیش‌بینی، عمق شکنندگی ساختار تصمیم‌گیری در ایالات متحده را نشان می‌دهد و بار دیگر بر این نکته تأکید می‌کند که ایران نباید امنیت و منافع خود را بر پایه ضمانت‌های ناپایدار آمریکایی بنا کند. از اتهام «فریبکار» تا اعتراف به شرم یکی از نقاط جالب توجه در این گفت‌وگو، اعتراف شرمن به اشتباه تاریخی خود در توهین به ملت ایران است. جمله مشهور او در سنا – «فریبکاری در خون ایرانیان است» – واکنش گسترده‌ای در ایران برانگیخت و خود او اعتراف می‌کند که پشیمان شده و از طریق یک رسانه فارسی‌زبان رسمی از ایرانیان عذرخواهی کرده است. این بخش از گفت‌وگو، نه‌فقط از منظر اخلاقی، بلکه از نظر راهبردی نیز اهمیت دارد؛ چرا که نشان می‌دهد در سپهر دیپلماسی بین‌المللی، شأن و کرامت ملت‌ها می‌تواند قدرت نرم و نقش‌آفرینی واقعی ایجاد کند. برای ایران، این یک پیروزی فرهنگی و نشانه‌ای از شکست گفتمان تحقیر و تبعیض در دستگاه دیپلماسی آمریکا بود. آیا تهدید نظامی یک ابزار واقعی بود؟ شرمن در بخش دیگری از مصاحبه، به مسئله تهدید نظامی اشاره می‌کند و می‌گوید نمی‌دانسته ایرانیان تهدید آمریکا را جدی گرفته‌اند یا نه. او در عین حال تأکید می‌کند که این گزینه روی میز بود، اما خودش از آن خوشحال نبود و آن را پرعواقب می‌دانست. این موضع دوگانه، عمق تناقض در راهبرد ایالات متحده را نشان می‌دهد: از یک‌سو، بر طبل تهدید می‌کوبد و از سوی دیگر، نگران پیامدهای اقدام نظامی است. در چنین وضعیتی، ایران با اتکا به منطق بازدارندگی دفاعی، توانست بازی تهدید را به نفع خود بی‌اثر سازد. دیپلماسی پیچیده در مقابل زیاده‌خواهی ساده‌انگارانه شرمن در جای دیگری از گفت‌وگو، فرآیند مذاکرات را بسیار پیچیده می‌خواند و از دشواری هماهنگی میان طرف‌های مختلف (چین، روسیه، فرانسه، آلمان، بریتانیا و آمریکا) سخن می‌گوید. این اعتراف به خودی خود، ردیه‌ای است بر ادعاهای بعدی برخی سیاستمداران آمریکایی که برجام را «بدترین توافق تاریخ» می‌دانستند. شرمن آشکارا می‌گوید که همه مراحل، پر از ظرافت و تعامل فنی-سیاسی بوده است و اجماع چندجانبه، آسان به دست نیامده. این همان چیزی است که تیم ایرانی، بارها بر آن تأکید کرده بود: برجام نتیجه «مقاومت هوشمندانه» و «دیپلماسی عزتمندانه» بود. برجام؛ توافق یا تراژدی؟ پاسخ در نگاه شرمن شرمن در پایان گفت‌وگو، از لحظه امضای برجام به‌عنوان یک صحنه عاطفی یاد می‌کند؛ جایی که کری با چشمانی اشک‌بار از خاطرات جنگ و صلح گفت. این تصویر، چهره‌ای انسانی به یکی از پیچیده‌ترین توافق‌های قرن داده است، اما واقعیت، چیز دیگری را نشان می‌دهد. کمتر از سه سال بعد، ترامپ توافق را ترک کرد و یک‌جانبه‌گرایی آمریکا، بار دیگر روند اعتمادسازی را ویران کرد. در این میان، ایران با وجود فشارها، به اصول خود پایبند ماند و توانست جایگاه حقوقی و اخلاقی خود را در جهان حفظ کند.