حذف بار اقتصادی مهاجران از دوش مردم

   صالح غیبی نیا- ایران به‌عنوان یک همسایه، به‌ویژه پس از خروج بی‌پروا ایالات متحده در سال ۲۰۲، بخش نامتناسبی از بار ناشی از بحران افغانستان را متحمل شده است. بیش از شش میلیون افغان در ایران پناه گرفته‌اند که فشار زیادی بر منابع محدود ما وارد کرده است. ایران سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار برای تأمین نیازهای آنان هزینه می‌کند، اما این بار با حمایت کافی از سوی جامعه بین‌المللی مواجه نشده است. کشورهایی مانند ایران و پاکستان نیازمند کمک‌های مستمر هستند، در حالی که تلاش‌ها باید بر تقویت ظرفیت افغانستان برای ارائه مسکن، شغل و خدمات اساسی متمرکز شود تا بازگشت پناهندگان امکان‌پذیر گردد.
در ایران غالب کالاها از آب و انرژی تا غذا و حمل‌ونقل مشمول یارانه می‌شوند و سیل مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران می‌تواند تقاضا برای کالا و خدمات یارانه‌ای را افزایش ده و در شرایطی که اقتصاد کشور رشد درخورتوجهی نداشته، درگیر کسری بودجه شود. به گفته این اقتصاددان از آنجا که محل تأمین کسری بودجه غالبا چاپ پول است، این اتفاق می‌تواند منجر به تورم بیشتر و فقیرترشدن ایرانی‌ها شود.
مهاجرت به زبان ساده یعنی تغییر محل زندگی از یک کشور به کشوری دیگر با هدف رسیدن به شرایط بهتر و فرار از مشکلات و چالش‌های موجود در کشور مبدأ .
در سالهای پس از انقلاب , طیف وسیعی از مهاجران افغانستانی به دلیل شرایط بی ثبات و جنگ و ناآرامی های موجود در افغانستان از یک طرف، و هم مرز بودن ایران با این کشور از طرف دیگر ، در کشورمان مستقر شدند که این موضوعی  همواره پرچالش برای مسوولین و مردم بوده است .
با روی کار آمدن دولت مرحوم رییسی سیاست آزاد تری برای ورود افغانها در کشور اتخاذ شد که همین موضوع  سبب وجود مشکلات زیادی در شرایط فعلی کشور شده است. با شروع کار دولت چهاردهم یکی از سیاستهای مسعود پزشکیان ساماندهی جدی اتباع افغانی است . اتباعی که در کنار مشکلاتی که می توانند برای کشور داشته باشند ، باید  به دور از نگاه  ناسیونالیستی افراطی از ظرفیت های مثبت آنها استفاده کرد.
چقدر افغانی در ایران داریم؟
آمارها نشان می‌دهد که تعداد اتباع افغانستانی مجاز و غیرمجاز در ایران به ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رسیده است و آنطور که «نادر یاراحمدی»، مشاور وزیر و رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور می‌گوید: از این تعداد دو میلیون و ۱۰۰ هزار نفر مجاز، دو میلیون نفر غیرمجاز و دو میلیون نفر در دسته افراد سرشماری شده هستند.
از سوی دیگر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR)اعلام کرد که مقامات ایرانی قصد دارند تا پایان سال جاری میلادی دو میلیون پناهجوی افغانی فاقد مدرک را اخراج کنند.
ورود مهاجران افغانستانی از کجا آغاز شد؟
از سال 1358 که حکومت شوروی به‌نفع حکومت کمونیستی در افغانستان مداخله کرد، اولین‌بار سیل مهاجرتی از افغانستان به سوی ایران روانه شد. نگاه سیاستمداران ما در دهه 60 سیاست در‌های باز بود. به همین دلیل پذیرای نزدیک به یک‌میلیون افغانستانی شدیم. موج دوم با حضور طالبان در ابتدای دهه 70 اتفاق افتاد و برای بار دوم شاهد یک هجوم جمعیت از افغانستان به‌سمت ایران بودیم. موج سوم مهاجرتی نیز در حمله آمریکا به افغانستان در ابتدای دهه 80 رخ داد و آخرین موج مهاجرتی که ازقضا در این سال‌ها بسیار طولانی بود، پس از برقراری و استقرار حکومت طالبان از نیمه اول سال 1400 است. در این موج تا سال گذشته براساس آمار غیررسمی نزدیک به یک تا 1.5 میلیون مهاجر افغانستانی وارد ایران شدند و تقریباً چنین عددی نیز به پاکستان مهاجرت کردند. ورود موج آخر مهاجران افغانستانی به ایران اما از سال 1400 تا به امروز حواشی زیاد و البته جدی داشته است. عمده حواشی پیش‌آمده در رابطه با حضور مهاجران افغانستانی در ایران به‌دلیل ورود غیرقانونی این مهاجران و البته عدم‌ساماندهی آنهاست به همین دلیل هر از گاهی، فیک‌نیوز‌ها یا حتی تحلیلگران واقعی عالم رسانه با استناد به اطلاعات غیرواقعی و یا ناقص و مبهم در رابطه با مهاجران افغانستانی تحلیل‌های غیر‌واقعی ارائه می‌دهند که ازقضا باز هم مبهم و ناقص است.
ایران در آستانه تغییر بزرگ مهاجرتی
میلیون‌ها مهاجر رسمی و غیررسمی، اکنون بخشی از بافت اجتماعی ایران را شکل داده‌اند اما دولت با سخت‌گیری‌های جدید در پی مهار این موج مهاجرتی است.  پس از سقوط دولت پیشین افغانستان در سال ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان به قدرت، موج گسترده‌ای از مهاجرت شهروندان افغانستانی به کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران، آغاز شد. ایران که دهه‌ها میزبان مهاجران افغان بوده، بار دیگر در برابر بحران انسانی تازه‌ای قرار گرفت. از دهه ۱۳۶۰ تاکنون، ایران میزبان میلیون‌ها پناهنده و مهاجر افغان بوده است. با این‌حال، حجم روزافزون ورود مهاجران جدید، حضور غیرقانونی بخش قابل‌توجهی از آنان و فشارهای اجتماعی-اقتصادی ناشی از آن، موجب تغییر در سیاست‌های مهاجرتی ایران شده است.با افزایش بی‌سابقه مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران در پی تحولات سیاسی و اقتصادی افغانستان، دولت با چالشی چندبُعدی روبه‌روست؛ از فشار بر خدمات عمومی تا کنترل مرزها و سیاست‌گذاری درباره مهاجران غیرمجاز.
۶ میلیون تبعه افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند
در دهه‌های اخیر، ایران یکی از اصلی‌ترین مقاصد مهاجرتی برای اتباع افغانستانی بوده است. جنگ‌های داخلی، ناامنی و بحران اقتصادی در افغانستان، میلیون‌ها نفر را وادار به ترک کشورشان کرده و بخش قابل‌توجهی از آنان به ایران پناه آورده‌اند. طبق برآوردهای مختلف، بین ۳.۸ تا ۶ میلیون تبعه افغانستانی در ایران حضور دارند. این اختلاف در آمار، ناشی از تفاوت در ثبت قانونی مهاجران و حضور بخش بزرگی از آنان به‌صورت غیرمجاز است.بر اساس اطلاعات منتشرشده، بیش از ۶ میلیون تبعه افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند، اما تنها حدود نیمی از آنان دارای مدارک اقامت رسمی هستند. این اقامت‌ها به چند دسته تقسیم می‌شوند: دارندگان کارت آمایش، دارندگان گذرنامه با ویزا و اقامت، دارندگان دفترچه حمایت تحصیلی، بیماران خاص تحت حمایت، و کسانی که در برنامه بازگشت داوطلبانه ثبت‌نام کرده‌اند.باتوجه‌به تصمیم جدید دولت، تنها شش گروه از اتباع افغانستانی اجازه اقامت در کشور را خواهند داشت.سیاست‌های مهاجرتی ایران در سال‌های اخیر به‌شدت سخت‌گیرانه‌تر شده است. طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، تنها در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۲ میلیون افغان از ایران اخراج شده‌اند که بیش از نیمی از آنان به‌صورت اجباری بازگردانده شده‌اند. این در حالی است که موج بازگشت مهاجران افغان از ایران و پاکستان به افغانستان، در سال ۲۰۲۳ نیز شدت گرفت و به گفته مقام‌های بین‌المللی، در برخی موارد بازگشت‌ها بدون هماهنگی با نهادهای بین‌المللی صورت‌گرفته است.
تحصیل ۷۰۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در ایران
 با وجود محدودیت‌ها، ایران تاکنون برنامه‌هایی برای آموزش کودکان افغانستانی اجرا کرده است. در حال حاضر، حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار دانش‌آموز افغانستانی در مدارس دولتی ایران تحصیل می‌کنند که این خود چالشی برای نظام آموزشی ایران محسوب می‌شود. افزون بر آن، حدود ۶۰ هزار دانشجوی افغان در دانشگاه‌های ایران حضور دارند. بااین‌حال، از سال ۱۴۰۴، ادامه تحصیل برای دانش‌آموزان فاقد مدرک قانونی مجاز نخواهد بود، مگر آنکه مدارک اقامتی معتبر ارائه دهند.
اتباع افغان به جای کارگران و مستأجران ایرانی !
حضور بی‌ضابطه کارگران افغان در بازار کار ایران، علاوه بر کاهش دستمزدها و استانداردهای شغلی، فشار مضاعفی بر رقابت نابرابر کارگران ایرانی وارد کرده و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای به دنبال داشته است.
اولین و ملموس‌ترین اثر حضور مهاجران، تضعیف موقعیت چانه‌زنی کارگران ایرانی است. کارفرمایانی که با نیروی کار ارزان و بی‌ادعا مواجه می‌شوند، ترجیح می‌دهند از این نیروهای خارجی استفاده کنند، حتی اگر کیفیت کار پایین‌تر باشد. این موضوع موجب کاهش دستمزدها، افت استانداردهای شغلی و فشار مضاعف بر کارگران ایرانی شده که ناچارند خواسته‌های خود را در رقابتی نابرابر با مهاجران تعدیل کنند.
از سوی دیگر، بسیاری از این کارگران مهاجر از بیمه و حمایت‌های قانونی برخوردار نیستند و این موضوع سبب می‌شود که نرخ رسمی بیکاری و دستمزد در کشور به‌درستی منعکس نشود. این شرایط، کارگران ایرانی تحت پوشش قوانین کار را با خطر حذف از بازار و جایگزینی با نیرویی کم‌هزینه‌تر مواجه می‌سازد.
این پدیده اثرات اجتماعی نیز دارد. تجمع مهاجران در برخی مناطق، رقابت شدید بر سر منابع محدود شغلی، خدمات عمومی و مسکن را به وجود آورده و در مواردی به تنش‌های محلی و نارضایتی‌های اجتماعی منجر شده است. نبود سیاست‌های شفاف و عادلانه در حوزه مهاجرت کاری، این وضعیت را پیچیده‌تر کرده و امنیت شغلی کارگران بومی را بیش از پیش تهدید کرده است.
در نهایت، بدون وجود چارچوبی دقیق برای مدیریت حضور کارگران خارجی، شرایط می‌تواند بحران‌زا شود. راه‌حل این مسئله نه نفی مطلق حضور مهاجران، بلکه تنظیم عادلانه روابط کاری در راستای منافع ملی و حقوق قانونی کارگران ایرانی است.
پس از تحولات سیاسی در افغانستان در مرداد ماه سال ۱۴۰۰، تعداد زیادی از افغان‌ها به ایران پناه آوردند و از طریق طرح سرشماری ۱۴۰۱ به صورت قانونی در این کشور اقامت کردند.
این مهاجران عمدتا در بخش‌های مختلف بازار کار، به‌ویژه در صنعت ساختمان مشغول به فعالیت شدند. بیشتر این افراد در مناطق حاشیه‌ای شهرها یا در محیط‌های کاری خود مستقر هستند، اما تاثیر قابل توجهی بر بازار مسکن و نیروی کار ایران داشته‌اند.
هر چند تعداد دقیق کارگران افغان فعال در بخش ساخت و ساز ایران به دلیل ماهیت غیررسمی و غیرقانونی اشتغال آنها قابل تعیین نیست، بر اساس گزارش‌ها و اظهارات مسئولان، نقش این کارگران در این بخش بسیار چشمگیر است. تخمین زده می‌شود که تعداد کارگران ساختمانی در ایران در سال ۱۴۰۳ حدود ۱.۵ میلیون نفر باشد که این آمار تنها مربوط به کارگران ایرانی است و شامل کارگران مهاجر نمی‌شود.
تغییرات در ترکیب نیروی کار ساختمانی
در گذشته ۷۵ درصد نیروی کار و کارگران ساده در صنعت ساختمان را اتباع افغانستانی تشکیل می‌دادند، اما با بازگشت تعدادی از آنها به کشورشان اکنون ۵۰ درصد این نیروها در این بخش فعال هستند. دستمزد کارگران ساختمانی، بخشی تاثیرگذار بر هزینه‌های ساخت و ساز محسوب می‌شود که حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد از مخارج این حوزه را شامل می‌شود. افزون بر این، زمانی که دستمزدها افزایش می‌یابد، هزینه سایر بخش‌های ساخت و ساز نیز بالا می‌رود.
مهدی سلطان‌محمدی، یکی از کارشناسان حوزه مسکن درباره نقش مهاجران افغان در صنعت ساختمان‌سازی می‌گوید، حضور این افراد عمدتا به مناطق حاشیه‌ای شهرها و محل‌های کاری خود محدود است. با این وصف، آنها سهم مهمی در بازار مسکن شهری ندارند.
وی ادامه می‌دهد که مشکلات مسکن در مناطق حاشیه‌ای کمتر از مناطق مرکزی و شمالی شهرهاست و خروج آنها تاثیری قابل توجه بر بازار مسکن در شهرهای بزرگ که اصلی‌ترین تنگناهای مسکن در آنجا دیده می‌شود، ندارد. با این حال، خروج نیروی کار افغانستانی (اعم از ماهر و نیمه‌ماهر) تاثیر چشمگیری بر بازار کار ایران، خصوصا در بخش ساخت و ساز گذاشته است.
گرانی مسکن؛ پیامد نیروی کار
وی اشاره می‌کند که چند عامل همچون افزایش دستمزدها به دلیل کمبود نیروی کار افغانستانی و رشد قیمت مصالح ساختمانی باعث شده هزینه‌های ساخت‌وساز در شهرهایی چون تهران افزایش یابد. برآوردها نشان می‌دهند که هزینه ساخت مسکن در شمال تهران برای هر مترمربع حداقل ۵۰ میلیون تومان و در حاشیه شهر تهران حدود ۲۰ میلیون تومان برآورد شده است.
تاثیرات مهاجران بر بازار مسکن
بیت‌الله ستاریان، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصاد مسکن، بیان می‌کند که حضور مهاجران افغان فشار زیادی بر بازار مسکن وارد کرده است. اگرچه جمعیت مهاجران در آمار رسمی کشور لحاظ نمی‌شود، نیاز به مسکن برای آنها باید در نظر گرفته شود. در صورت خروج مهاجران، بخش نیروی کار ساختمانی در کوتاه‌مدت با کمبود مواجه خواهد شد که منجر به افزایش دستمزدها و هزینه‌های ساخت‌وساز می‌شود.
اصلاحات در قوانین مهاجرتی
نماینده مردم مشهد در مجلس اعلام کرده است که اخراج اتباع غیرمجاز به یک اولویت تبدیل شده است. طبق این برنامه‌ریزی‌ها، مهاجران غیرمجاز دیگر قادر نخواهند بود اقدام به خرید یا اجاره املاک و یا کالا کنند و هرگونه تخلف در این خصوص به شدت برخورد خواهد شد. این مقررات جدید، چارچوبی مشخص برای فعالیت مهاجران تعیین کرده و تمامی موارد تخلف به دقت پیگیری خواهد شد.
سیاست‌های جدید دولت ایران
دولت جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر سیاست‌های خود در قبال مهاجران افغانستانی را تغییر داده است. از جمله این سیاست‌ها، می‌توان به توقف ارائه خدمات درمانی، آموزشی، و بانکی به اتباع غیرمجاز از ابتدای سال ۱۴۰۴ اشاره کرد. هدف این سیاست، تشویق مهاجران غیرقانونی به بازگشت داوطلبانه و نیز کنترل بحران مهاجرت در کشور است.
پیشروی پروژه دیوار مرزی
در پاسخ به افزایش مهاجرت غیرقانونی و تهدیدات مرزی، ایران ساخت دیواری در امتداد مرزهای شرقی خود با افغانستان را آغاز کرده است. این دیوار به طول بیش از ۹۰۰ کیلومتر در سه مرحله اجرا می‌شود ۷۵ کیلومتر آن تکمیل شده و ۳۰۰ کیلومتر دیگر در استان خراسان رضوی در حال ساخت است. این دیوار از پنل‌های بتنی ۴ متری با ضخامت ۱.۱ متر ساخته می‌شود و به دوربین‌ها و حسگرهای الکترونیکی پیشرفته مجهز است. هزینه اجرای این پروژه حدود ۳.۴ میلیارد دلار برآورد شده است.
نیاز به مدیریت هوشمند مهاجرت
کارشناسان معتقدند که بازگشت گسترده مهاجران و فشار ناشی از آن بر زیرساخت‌ها، آموزش و خدمات عمومی، نیازمند سیاست‌گذاری دقیق، هماهنگی‌های منطقه‌ای و مدیریت کارآمد مرزها است. پیشنهادهایی چون تسهیل بازگشت داوطلبانه، تقویت حمایت از مهاجران بازگشتی و تکمیل زیرساخت‌های مرزی برای مقابله با قاچاق و مهاجرت غیرقانونی در این راستا مطرح شده‌اند.
مخالفان حضور اتباع افغانستان چه می گویند؟
جمعی از فعالین سیاسی و اجتماعی نسبت به تبعات اجتماعی و امنیتی حضور بدون ضابطه اتباع افعانستان هشدار  میدهند و از رییس جمهور میخواهند به این وضعیت سر و سامان دهد و جلوی حضور اتباع این کشور در ایرا ن را بگیرد . از جمله این افراد مصطفی هاشمی طبا فعال سیاسی است که در این ارتباط می گوید: در حالی که در تهران دولت تاکنون اجازه مسجد اهل تسنن نداده، در عبدل‌آباد نماز جمعه اهل تسنن افغانستانی با چندین هزار افعانستانی برگزار می‌شود. در شیراز نماز عید فطرشان شاید با ۵۰ هزار نفر برپا می‌شود. الان این موضوع یک تهدید برای کشور شده است.
وی ضمن انتقاد از حضور پررنگ پشتون ها در ایران می گوید: اگر ما فقط از سمت افغانستان تهدید شویم ، دچار مشکلات بسیار زیادی در داخل خواهیم بود. این‌ها مسائل ساده‌ای نیست؛ مسائل بسیار سنگینی است و اصلا نیازی نیست که آمریکا به ما حمله کند. این‌ها جزو اولویت‌ها است.
از سوی دیگر عدم ساماندهی مناسب و دقیق اتباع افغانستان در ایران باعث شده است که متاسفانه در بسیاری از آسیب های اجتماعی این گروه نقش پررنگی داشته باشند و همین موضوع  منجر به پررنگ شدن نگاه های افراطی به موضوع مهاجران افغان شده است .
موافقان حضور پررنگ اتباع افغان در ایران چه نظری دارند ؟
از همان زمان دولت سیزدهم نگاه غالب مسوولین این دولت و طیف نزدیک به آن به موضوع مهاجرین افغانی مثبت بود . احمد وحیدی وزیر کشور وقت معتقد بود که مهاجرین افغانی چالش امنیتی برای ایران ندارند هرچند به ساماندهی این گروه اعتقاد داشت .
 یا حتی کارشناس مذهبی صدا و سیما پیشنهاد دادن شناسنامه به اتباع افغانی می دهد و معتقد است مهاجرین افغانی باید بتوانند در انتخابات شرکت کنند !
این روزها نیز گروهی از پژوهشگران و فعالان مدنی ایران در نامه ای به رئیس جمهور خواستار توقف اخراج اجباری دو میلیون افغانستانی ساکن ایران شدند. این گروه معتقدند ؛  این موضوع اکنون بیش از هرزمان دیگری نیازمند مدیریتی مبتنی بر عدالت، اخلاق و کارآمدی برای کاهش تنش‌های اجتماعی و رنج‌های انسانی است.
۶ گروه از اتباع افغانستانی می‌توانند در ایران بمانند
با توجه به ضرورت تعیین تکلیف این گروه به دلیل موقتی بودن برگه‌های سرشماری و همچنین قانون‌مند شدن حضور آنها در کشور، شیوه‌نامه اجرایی براساس مصوبات بالادستی تهیه و ابلاغ شده است که براساس این شیوه‌نامه و به تشخیص دستگاه‌های متولی امر برای اتباعی که نمی‌توانند به کشور خود بازگردند سازوکاری را تعریف کرده‌ایم.
مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور با اعلام تععین تکلیف اتباع دارای برگه سرشماری در ۶ گروه، گفت: با توجه به افزایش نظارت‌ها برای قانونمند کردن اتباع، از اول فروردین سال آینده خدمات بهداشتی، درمانی، معاملات ملکی و ... به اتباع غیر مجاز ارائه نمی‌شود.
 نادر یاراحمدی با اشاره به این‌که بعد از آخرین موج مهاجرت از کشور افغانستان در سال ۱۴۰۰ تعداد زیادی از افرادی که احساس می‌کردند شرایط زندگی برایشان در کشور ما فراهم است وارد ایران شدند اظهار کرد: این موج ورود به حدی بود که کنترل آن برای مرزبانان ما نیز سخت شده بود، امروز ما تلاش می‌کنیم اتباع غیرمجاز و حتی مجازینی که خودشان تمایل به بازگشت دارند به کشور افغانستان بازگردند. ضمن این‌که این افراد باید برای استفاده از تسهیلات اقامتی کوتاه‌مدت خود را معرفی کرده و هویت‌شان را نزد مقامات مسئول اظهار کنند. وی با بیان اینکه وزارت کشور برای ساماندهی اتباع افغانستانی و شناسایی اتباع خارجی طرحی سرشماری را راه‌اندازی کرد، افزود: در این طرح اتباع افغانستانی وارد شده سرشماری شده و اتباعی هم که قبلا سرشماری شده بودند مورد بازشماری قرار گرفتند.
یاراحمدی تاکید کرد: با توجه به ضرورت تعیین تکلیف این گروه به دلیل موقتی بودن برگه‌های سرشماری و همچنین قانون‌مند شدن حضور آنها در کشور، شیوه‌نامه اجرایی براساس مصوبات بالادستی تهیه و ابلاغ شده است که براساس این شیوه‌نامه و به تشخیص دستگاه‌های متولی امر برای اتباعی که نمی‌توانند به کشور خود بازگردند سازوکاری را تعریف کرده‌ایم. وی ادامه داد: برای سایر اتباع افغانستانی با توجه به ثبات نسبی ایجاد شده و سیاست‌های اعلامی حاکمیت فعلی افغانستان، هیچ مانعی برای بازگشت به کشورشان وجود ندارد، بنابراین طبق هماهنگی‌های صورت گرفته با سفارت افغانستان این افراد می‌توانند به کشور خود بازگشته و با گذرنامه قانونی وارد کشور شوند.
مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور تاکید کرد: کلیه اتباع و مهاجرین خارجی دارای برگه سرشماری باید طبق سیاست‌ها و برنامه‌های این مرکز برای حضور قانونی در ایران همکاری‌های لازم را به عمل آورند چرا که در غیر این صورت غیرمجاز تلقی شده و از خدمات قابل ارائه، چون خدمات آموزشی و درمانی، بیمه‌ای و ... برخوردار نمی‌شوند.
وی به شش گروه مهاجرین دارای برگه‌های سرشماری که می‌توانند درایران بمانند اشاره کرد و گفت: گروه اول کسانی هستند که یکی از زوجین (مرد یا زن) دارای کارت آمایش بوده و دیگری برگه سرشماری دارد. در گروه دوم کسانی قرار می‌گیرند که یکی از زوجین (مرد یا زن) دارای مدرک آمایش بوده و همسر و فرزندان برگ سرشماری داشته باشند.
وی گروه سوم را اتباعی عنوان کرد که دارای پاسپورت معتبر و ویزای منقضی می‌باشند، گفت: این اتباع پس از پرداخت جریمه به پلیس جهت صدور ویزای کوتاه‌مدت خروج باید اقدام کرده و با اخذ ویزای مجدد به کشور ایران بازگردند.
یاراحمدی افراد دارای شناسه شغلی یا کارت کار که بتوانند در مهلت تعیین شده اقدام به اخذ مدرک قانونی کنند را گروه چهارم اتباع افغانستانی دارای سرشماری اعلام کرد و ادامه داد: این افراد می‌توانند بعد از دریافت مدرک قانونی به شغل خود در کشور ادامه دهند.
مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور گروه پنجم را افرادی دانست که در دولت گذشته نظامی، کارمند یا از مقامات دولتی بودند، یادآور شد: برگشت این افراد در صورت تایید مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور جهت تعیین تکلیف به سازمان‌های بین‌المللی و معرفی به این سازمان‌ها است.
وی ششمین گروه از اتباع خارجی دارای برگه سرشماری را اتباع افغانستانی دانست که با خروج از کشور و اخذ گذرنامه معتبر می‌توانند حضور خود در کشورمان را قانونمند کنند.
مدیرکل اداره امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور تاکید کرد: کلیه دانش آموزان و دانشجویان از سال ۱۴۰۴ صرفا با داشتن مدارک اقامتی قانونی (پاسپورت و کارت آمایش) می‌توانند ادامه تحصیل دهند این در حالی است که با توجه به افزایش نظارت‌ها از اول فروردین‌ماه برای قانونمند کردن اتباع، صرفا برای اتباع مشمول، خدمات ارائه می‌شود در غیر این صورت خدماتی از قبیل آموزشی، بهداشتی، درمانی، معاملات ملکی، اجاره‌نشینی و ... به آنها ارائه نخواهد شد.
وی در پایان تنها مرجع و متولی امور مربوط به اتباع مهاجرین خارجی را مرکز امور اتباع و مهاجرین وزارت کشور دانست و گفت: مجری طرح‌ها ادارات کل امور اتباع و مهاجرین خارجی سراسر کشور و دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی بوده و مورد تایید هستند، بنابراین ارائه هرگونه خدمات از سازمان‌ها، ادارات، شرکت‌ها و دفاتر و ... مورد قبول مرکز امور اتباع خارجی و وزارت کشور نیست.
طرح‌های سازمان ملی مهاجرت
سازمان ملی مهاجرت وزارت کشور با همکاری بانک ملی ایران و شرکت مدیریت زنجیره تأمین دانش و با هدف ساماندهی منابع مالی و سرمایه‌های اتباع و مهاجرین خارجی در عرصه اقتصاد ایران طرحی را کلید زده است. «طرح جذب و مدیریت منابع مالی و سپرده گذاری اتباع و مهاجرین خارجی در زنجیره‌های تولید کشور» هم‌اکنون در استان‌های هدف در حال اجراست وبه‌گفته عبدالله مبینی رییس سازمان ملی مهاجرت اتباع مجاز استقبال خوبی از این طرح داشته اند. این طرح هفت هدف عمده دارد که به شرح زیر هستند:
توانمندسازی مالی و اقتصادی با رویکرد کارآفرینی برای مهاجرین و اتباع خارجی و بازگشت کرامت آمیز آنان به کشورشان، ساماندهی پولی و بانکی سپرده‌های خرد مهاجرین و ایجاد منفعت مشترک بین ایرانیان و اتباع خارجی با اجرای کامل طرح، احداث بیش از هزار کارخانه در مناطق محروم ایران و ایجاد یک میلیون فرصت شغلی جدید بدون بودجه دولتی و بدون استفاده از تسهیلات از منابع بانک که بخشی از سهامداران آن به صورت غیرمستقیم اتباع و مهاجرین خارجی هستند، جذب، هدایت مدیریت و راهبری منابع مالی اتباع و مهاجرین خارجی در چرخه اقتصاد کشور، مبارزه با پولشویی سوداگری سفته بازی و سودجویی از اتباع و مهاجرین خارجی، برخورداری از امتیازات و تسهیلات متمایز نظیر خدمات بیمه‌ای خدمات، بانکی تحصیل در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز فنی و حرفه‌ای برای همه اتباع و مهاجرین خارجی ساکن در ایران و تغییر رویکرد صرفا تهدید محور به رویکرد متوازن و بهره گیری از فرصت‌های اقتصادی اتباع و مهاجرین.
روش‌های افتتاح حساب برای اتباع افغان در شرایط محدودیت کنونی
طبق گزارش ایرنا، در شرایط کنونی افتتاح حساب بانکی برای اکثریت قریب به اتفاق جمعیت اتباع و مهاجرین خارجی میسر نیست و آنان اجازه افتتاح حساب بانکی در بانک‌های ایران را ندارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد منابع مالی آنها به دلیل عدم اجازه افتتاح حساب بانکی به صورت فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی رایج بوده و عامل پولشویی و انتقال وجوه خارج از شبکه بانکی کشور شده است.
در شرایط کنونی و به دلیل محدودیت بانکی، روش‌هایی زیر در بین اتباع متداول است: اخذ کارت بانکی اشخاص ثالث دارای کارت بانکی ایرانی در قالب کارت‌های عاریه و اجاره‌ای و با هدف پولشویی و فرار مالیاتی، هدایت به خارج از کشور به صورت غیر قانونی از طریق صرافی‌ها و یا افراد فرصت طلب، تبدیل به پول نقد راکد و نگهداری در منازل و خارج از سیستم بانکی، تبدیل به سرمایه راکد با خرید، طلا نقره مسکوکات که این امر تأثیر بسزایی در اقتصاد غیرمولد در بازار به دنبال دارد.
جذب سرمایه‌های خرد اتباع و مهاجرین خارجی منفعت مشترکی را برای جامعه میهمان و جامعه میزبان به دنبال خواهد داشت. بر اساس طرح سازمان ملی مهاجرت، بیشتر جمعیت اتباع و مهاجرین خارجی از خدمات درمانی در ایران بی بهره‌اند و حوادث ناشی از کار برای اتباع و کارفرمایان ایرانی و به دنبال آن برای کشور یا دولت خسارت‌ها و آسیب‌های جدی در پی دارد. جمعیت کثیر اتباع که عموم آنها در مراکز پر جمعیت کشور ساکن هستند، به دلیل نداشتن پوشش‌های بیمه‌ای پایه و تکمیلی مراجعه کمتر از حد نیاز و استاندارد به مراکز درمانی و بهداشتی دارند که این امر افزایش احتمال شیوع بیماری‌های واگیردار را در پی دارد.
ارایه طرح‌های ویژه بیمه‌ای به اتباع و مهاجرین خارجی توسط شرکت‌های بیمه‌ای منتخب طرح شامل دو بسته بیمه‌ای جامع است؛ نخست بیمه‌های اولیه که بیمه درمان تکمیلی، بیمه حوادث و بیمه زندگی و سرمایه گذاری را در بر می‌گیرد. دوم بیمه‌های ثانویه که شامل بیمه مسئولیت مدنی، بیمه آتش سوزی، بیمه پس انداز، بیمه جبران حق الوکاله است.
جزئیات دقیق طرح سپرده‌گذاری اتباع افغان
جامعه هدف شرکت کننده در طرح سپرده گذاری از لحاظ نحوه پرداخت مبلغ سپرده گذاری. مبلغ سپرده گذاری طرح مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۲ تعیین می‌شود که در حساب سپرده گذار نزد بانک ملی ایران خواهد بود. دسته اول پرداخت نقدی سپرده تبعه‌ای که مبلغ سپرده گذاری را نقدا پرداخت کند موارد ذیل را دریافت خواهد نمود:
- تمدید آنی مجوز سکونت و تردد از سازمان ملی مهاجرت
پروانه اشتغال از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با پرداخت تعرفه دولتی صدور پروانه و در چارچوب اطلس اشتغال اتباع خارجی در کشور خدمات بیمه پایه از سازمان تأمین اجتماعی پس از پرداخت حق بیمه افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه ٫ جاری و دریافت کارت بانکی
برخورداری از اولویت برای دریافت برگ سهام تشویقی مشارکت در پروژه‌های صنعتی تولیدی، عمرانی معدنی و خدماتی حداکثر پس از ۴ ماه
دسته دوم پرداخت سپرده در اقساط ۱۰ ماهه - ماهانه ۱۰ میلیون تومان
تبعه‌ای که مبلغ سپرده گذاری را در اقساط منظم ۱۰ ماهه پرداخت نماید امتیازات طرح را به شکل ذیل دریافت می‌کند:
- تمدید سکونت و تردد از سازمان ملی مهاجرت پروانه اشتغال از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مشروط بر پرداخت ۵۰% اقساط یعنی ۵۰ میلیون تومان و پس از پرداخت تعرفه دولتی صدور پروانه- افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه جاری و دریافت کارت بانکی
- برخورداری از اولویت برای دریافت برگ سهام تشویقی مشارکت در پروژه‌های صنعتی، تولیدی، عمرانی معدنی و خدماتی مشروط بر پرداخت کامل و به موقع اقساط- پایداری مجوز منوط به پرداخت به موقع اقساط است.
دسته سوم پرداخت سپرده در اقساط ۲۰ ماهه - ماهانه ۵ میلیون تومان
تبعه‌ای که مبلغ سپرده گذاری را در اقساط منظم ۲۰ ماهه پرداخت نماید امتیازات طرح را به شکل ذیل دریافت می‌نماید:
 تمدید سکونت تردد از سازمان ملی مهاجرت
مجوز اشتغال از سازمان ملی مهاجرت مشروط بر پرداخت منظم ۷۰% اقساط یعنی ۷۰ میلیون تومان پروانه اشتغال از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مشروط بر پرداخت ۷۰ اقساط یعنی ۷۰ میلیون تومان و پس از پرداخت تعرفه دولتی صدور پروانه
افتتاح حساب سپرده قرض الحسنه ٫ جاری و دریافت کارت بانکی برگ سهام تشویقی مشارکت در پروژه‌های صنعتی تولیدی عمرانی معدنی و خدماتی مشروط بر پرداخت کامل و به موقع اقساطپایداری مجوز منوط به پرداخت به موقع اقساط است
خرید انواع بیمه‌های اولیه و ثانویه برای هر ۳ دسته شرکت کننده در طرح انجام خواهد شد.
آیا اتباع افغان با طرح سازمان ملی مهاجرت شناسنامه دریافت می‌کنند؟
انتشار خبر شناسنامه ایرانی تبعه افغان جننجال رسانه‌ای ایجاد کرده مبنی بر اینکه سازمان ملی مهاجرت به دلیل مشارکت اتباع در این طرح‌ها شناسنامه صادر کرده است، اما خود سازمان ملی مهاجرت در اطلاعیه‌ای این خبر را تکذیب کرد و گفت مشارکت در طرح‌ها مشمول ارائه تابعیت ایرانی به اتباع نمی‌شود.
چه کسانی می‌توانند در طرح مشارکت کنند؟
جامعه هدف اتباع و مهاجرین خارجی مشمول طرح افراد زیر را شامل می‌شود:
دارندگان گذرنامه با پروانه اقامت معتبر، دارندگان دفترچه اقامت، دارندگان کارت آمایش، دارندگان کارت هویت، دارندگان دفترچه اقامت ویژه، مشمولین طرح کلیه کسانی که مدارک قانونی دارند، دارندگان دفترچه پناهندگی شکل ۲، مشمولین سرشماری، مشمولین بازشماری
گروه اول افراد دارای برگه‌های سرشماری و باز شماری اولویت اول طرح می‌باشند و این دسته از اتباع نیز مانند سایر اتباع می‌توانند جهت تمدید حضور خود در کشور در این طرح اقتصادی شرکت کنند.
گروه دوم همه کسانی که مدارک شناسایی و اقامتی از قبیل آمایش دفترچه ویژه اقامت، هویت گذرنامه خانواری دارند و به صورت قانونی حضور آنان در کشور به رسمیت شناخته شده است می‌توانند به صورت اختیاری و در جهت بهره مندی از امتیازات طرح از قبیل بیمه در این طرح شرکت کنند.
نحوه شرکت در طرح سرمایه‌گذاری سازمان ملی مهاجرت
فرآیند کلی اجرایی طرح از تمایل به مشارکت اتباع و مهاجرین خارجی جهت ورود به طرح تا دریافت مجوز اقامت تردد و اشتغال و بیمه نامه است. در شرایط کنونی محدودیت زمانی برای ثبت نام در این طرح وجود ندارد و افراد می‌توانند بسته به شرایط خود اقدام به ثبت نام در یکی از ۳ حالت پرداختی ذکر شده در دستور العمل فوق نمایند.
در صورتی که سرپرست خانوار شرایط ثبت نام در طرح را داشته باشد کلیه اعضای خانواده وی به استثنای پسران بالای ۱۸ سال می‌توانند از مزایای آن استفاده کنند.
شرکت در این طرح اختیاری بوده و افرادی که اقدام به ثبت نام ننموده اند تا زمان اجرای طرح‌های بعدی در حوزه‌های اقتصادی فرهنگی و اجتماعی وضعیت آنان مانند گذشته است. مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان وثیقه برای سال ۱۴۰۲ می‌باشد و در صورت ادامه طرح در سال‌های آینده تغییر خواهد داشت. این طرح برای تمامی اتباع و مهاجرین خارجی قابل اجرا است.
اتباع خارجی خواهان حضو در طرح می‌توانند برای ثبت نام به ادارات کل اتباع استان ها، دفاتر کفالت دفاتر پیشخوان و مراکز پذیرش بعد از فراخوان مراجعه کنند. شرکت کنندگان در طرح مجاز هستند در طرح ساماندهی شغلی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حضور یابند و با پرداخت هزینه پروانه مذکور، پروانه اشتغال نیز دریافت کنند. در آینده نزدیک ممکن است امتیازات و تسهیلات دیگری نیز به طرح اضافه شود. در هر زمانی که اتباع تصمیم به خروج از کشور یا انصراف از حضور در طرح را داشته باشند امکان دریافت وجه سپرده و سلب امتیازات ارایه شده به صورت همزمان پیش بینی شده است.
فاز اول این طرح به صورت آزمایشی در استان گلستان اجرا شده است. صرفاً افراد حاضر در طرح می‌توانند در دوره‌های مهارت آموزی و توانمند سازی جهت اشتغال فرا سرزمینی حضور یابند. دفترچه اعطایی در طرح فعلاً به صورت شش ماهه توسط مدیرکل اتباع و مهاجرین خارجی هر استان تمدید می‌شود. در صورت ورود و خروج قانونی از کشور اعتبار دفترچه مذکور برقرار است و در صورت خروج بیش از ۳ ماه و عدم بازگشت دفترچه باطل می‌شود.