صفحه اول
دانشگاه هاروارد، به‌عنوان یکی از نمادهای آموزش عالی جهان، بار دیگر در مرکز حملات دولت دونالد ترامپ قرار گرفته است. این مواجهه که ریشه در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ دارد، اکنون در دوره دوم او وارد مرحله‌ای تازه و جدی‌تر شده است. بررسی ابعاد سیاسی، فرهنگی و علمی این درگیری و پیامدهای آن بر استقلال دانشگاهی، جایگاه بین‌المللی آمریکا و آینده مهاجرت تحصیلی، لازم و قابل توجه است. از تنش مهاجرتی تا نزاع بر سر استقلال علمی نخستین دور درگیری میان ترامپ و دانشگاه‌های پیشروی آمریکا، به‌ویژه هاروارد، به سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ بازمی‌گردد. در آن دوره، فرمان اجرایی منع ورود اتباع برخی کشورهای مسلمان‌نشین، از جمله ایران، موجب واکنش شدید جامعه دانشگاهی شد. هاروارد در بیانیه‌هایی صریح، این تصمیم را مغایر با اصول عدالت آموزشی و تنوع فرهنگی دانست. در سال ۲۰۲۰، در بحبوحه همه‌گیری کووید-۱۹، دولت ترامپ اعلام کرد که دانشجویان خارجی در صورت شرکت در کلاس‌های آنلاین باید خاک آمریکا را ترک کنند. دانشگاه‌های هاروارد و MIT در واکنشی سریع، از دولت فدرال به دادگاه شکایت بردند و در نهایت با حکم قضایی این سیاست لغو شد. این رخداد، نقطه عطفی در دفاع از استقلال نهادهای علمی در برابر تصمیمات سیاسی تلقی شد. بازگشت تنش در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ در اردیبهشت ۱۴۰۴ (مه ۲۰۲۵)، در دومین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، تنش‌ها وارد فازی حادتر شد. دولت ایالات متحده، با استناد به برخی دغدغه‌های امنیتی، از دانشگاه هاروارد خواست اطلاعات مربوط به فعالیت‌های سیاسی دانشجویان بین‌المللی را ارائه دهد. هم‌زمان، در بحبوحه اعتراضات دانشجویی علیه سیاست‌های دولت آمریکا در قبال غزه، تهدیدهایی چون لغو مجوز جذب دانشجوی خارجی، تعلیق برنامه SEVP و قطع بودجه تحقیقاتی فدرال علیه هاروارد مطرح شد. اتهاماتی مانند «ترویج یهودستیزی»، «همکاری با حزب کمونیست چین» و «ضدیت با ارزش‌های آمریکایی» نیز از سوی کاخ سفید متوجه این دانشگاه شد. چنین ادعاهایی، فضای عمومی را دوقطبی‌تر کرده و زمینه را برای برخوردهای قضایی فراهم آورد. هاروارد در واکنش، با تنظیم شکایتی رسمی در دادگاه فدرال، این اقدامات را «نقض فاحش آزادی دانشگاهی» توصیف کرد. دادگاه با صدور حکمی موقت، اجرای تصمیمات دولت را متوقف کرد. بیش از ۵۰ دانشگاه آمریکایی نیز در بیانیه‌ای مشترک، از موضع هاروارد حمایت کردند. لایه‌های فرهنگی و سیاسی در یک نزاع ساختاری آنچه در تقابل دولت آمریکا با دانشگاه هاروارد روی می‌دهد، صرفاً یک اختلاف‌نظر سیاسی نیست، بلکه بیانگر رویارویی دو گفتمان متضاد است. از یک‌سو، دولت ترامپ که خود را نماینده مردم عادی و مخالف نخبگان لیبرال معرفی می‌کند، دانشگاه‌ها را به سنگر ایدئولوژی‌های چپ‌گرا متهم می‌کند. از سوی دیگر، دانشگاه‌هایی چون هاروارد بر آزادی علمی، تنوع فرهنگی و پذیرش دانشجویان از سراسر جهان تأکید می‌ورزند. برنامه‌های عدالت آموزشی، تنوع نژادی و حمایت از اقلیت‌ها نیز به‌ویژه در دوره دوم ترامپ هدف حمله قرار گرفته‌اند. منتقدان، این برنامه‌ها را مخالف شایسته‌سالاری و عامل تضعیف «هویت ملی» آمریکایی می‌دانند، حال آنکه هاروارد و همتایانش آن‌ها را مصداق مسئولیت جهانی آموزش عالی می‌خوانند. تشدید این درگیری‌ها، بازتابی فراتر از مرزهای آمریکا دارد. بسیاری از نخبگان علمی از کشورهای آسیایی، اروپایی و خاورمیانه، اکنون مسیرهای جایگزینی چون کانادا، استرالیا و کشورهای اروپایی را ترجیح می‌دهند. شرکت‌های فناوری نظیر گوگل و اپل، نسبت به «خروج استعدادها» هشدار داده‌اند. از سوی دیگر، تعلیق بودجه‌های فدرال، پروژه‌های حساسی در زمینه سرطان، هوش مصنوعی و اقلیم را متوقف یا کند کرده است. همکاری‌های علمی بین‌المللی نیز به دلیل بی‌ثباتی سیاسی و نگرانی از امنیت دانشجویان آسیب دیده‌اند. آینده در گروی استقلال نهادهای علمی درگیری تازه میان ترامپ و هاروارد را باید بازتاب نوعی شکاف ژرف میان پوپولیسم سیاسی و نهادهای علمی دانست. این نزاع تنها درباره یک دانشگاه یا یک سیاست مهاجرتی نیست، بلکه درباره این پرسش بنیادین است که چه کسی باید چشم‌انداز علمی و فرهنگی آینده آمریکا را ترسیم کند: نهادهای آکادمیک مستقل یا سیاست‌مداران با دستور کار سیاسی؟ در شرایطی که جهان بیش از هر زمان دیگر به همکاری علمی، گفت‌وگوهای فرهنگی و انتقال آزاد دانش نیاز دارد، تضعیف نهادهایی چون هاروارد نه‌تنها به ایالات متحده، بلکه به کل جامعه جهانی آسیب خواهد زد. اگر دانشگاه‌ها نتوانند در برابر فشارهای سیاسی مقاومت کنند، آنچه از استقلال علمی، آزادی بیان و عدالت آموزشی باقی می‌ماند، صرفاً شعارهایی بی‌محتوا خواهد بود. آینده آموزش عالی آمریکا اکنون بیش از همیشه به ایستادگی این نهادها در برابر دخالت‌های سیاسی وابسته است.