مصرف گرایی ما

 محمود طاهری ادهم- انسان­ها با توجه به خصوصیت اجتماعی خود، همواره در پی تلاش برای ایجاد دنیایی با روابط گسترده بوده‌اند. مصداق بارز این امر اوج گرفتن بحثی به نام جهانی شدن است. در جهانی شدن مرزهای جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی به تدریج محو می‌شوند و جهان به نوعی همگونی اجتناب ناپذیر می‌رسد. برای ایجاد این همگونی لازم است شاخصه­های زندگی اجتماعی اعم از اقتصاد، سیاست و فرهنگ دگرگون شده و در یک راستا قرار گیرند تا با ایجاد یک سبک زندگی مشابه، به استانداردهای تعیین شده در سطح جهانی دست یافت.هرچند به عقیده بسیاری از اندیشمندان، جهانی شدن رویکردی اقتصادی دارد؛ اما بحث فرهنگ و به خصوص فرهنگ مصرف از آن جهت که می‌تواند زمینه جهانی شدن اقتصاد را فراهم کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مصرف ، یعنی آنچه مردم در درجه ی نخست آن را می سازند و سپس مصرف می کنند. اگر این کار جنبه ی فرهنگی داشته باشد ، مصرف فرهنگی خوانده می شود. مصرف فرهنگی هم ما را متوجه این نکته می کند که چگونه فرهنگ در جریانهای متفاوتی شکل می گیرد و هم با بحثی به نام صنایع فرهنگی آشنایمان می کند. به همین منظور مصرف فرهنگی هم بحث شخصی است و هم اجتماعی. مصرف گرایی ایده مصرف را بر زندگی فردی ، سبک زندگی و شیوه ی رفتار فرد در زندگی فردی – اجتماعی او را بررسی می کند. بحثی اجتماعی است ؛ زیرا در زمان مصرف فرد احساس می کند که هویتش از جنبه های مختلف اجتماعی مصرف تأثیر پذیرفته است. بحثی شخصی است ؛ زیرا فرد از طریق مصرف قصد دارد برای خود هویت خاص فردی بسازد ؛ اینکه چگونه مصرف می کنیم ، به ما می گوید که ما چه هستیم و دوست داریم چه باشیم. در این صورت ، مصرف امری است فردی که هدف آن در عین حال ساختن هویت اجتماعی در جامعه است.
فرهنگ مصرفی به مجموعه اعتقادات، ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارهایی اطلاق می‌شود که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم بر تصمیمات مصرفی افراد تأثیر می‌گذارد. این فرهنگ شامل الگوهای خرید، استفاده و دورانداخت کالا و خدمات، نحوه تبلور و نمایش ثروت و قدرت، روابط اجتماعی بین افراد براساس خصوصیات مصرف‌کننده و سبک زندگی آنان، تأثیرات رسانه‌ای و تبلیغات در جامعه و سایر عوامل فرهنگی است. به عبارت دیگر، فرهنگ مصرفی نشان‌دهنده الگوها و روش‌های مصرف کالا و خدمات در یک جامعه است که تحت تأثیر عوامل فرهنگی قابل شناسایی است.
در جامعه‌شناسی، فرهنگ مصرفی به مجموعه‌ای از ارزش‌ها، هنجارها، باورها و رفتارهایی اطلاق می‌شود که بر مصرف کالاها و خدمات به عنوان راهی برای تعریف هویت، کسب منزلت اجتماعی و دستیابی به خوشبختی تأکید دارند.در این فرهنگ، مصرف به فعالیتی فراتر از صرفاً رفع نیازهای اساسی تبدیل می‌شود و به ابزاری برای خود-بیانگری، تفاوت‌گذاری و جستجوی رضایت تبدیل می‌شود.اما ویژگی‌های کلیدی فرهنگ مصرفی چیست؟تمرکز بر مصرف: در فرهنگ مصرفی، افراد تشویق می‌شوند تا کالاها و خدمات بیشتری را مصرف کنند، حتی اگر به آنها نیازی نداشته باشند.ارتباط مصرف با هویت: در این فرهنگ، هویت افراد تا حد زیادی با کالاها و خدماتی که مصرف می‌کنند تعریف می‌شود. افراد از طریق مصرف، سعی می‌کنند خود را از دیگران متمایز کنند و جایگاه اجتماعی خود را ارتقا دهند.نقش رسانه‌ها: رسانه‌ها در ترویج فرهنگ مصرفی نقش کلیدی دارند. آنها از طریق تبلیغات، افراد را تشویق می‌کنند تا کالاهای جدید را خریداری کنند و به آنها القا می‌کنند که برای خوشحال و موفق بودن، به این کالاها نیاز دارند.تاثیر بر محیط زیست: فرهنگ مصرفی به دلیل تشویق به مصرف بیش از حد، تأثیر قابل توجهی بر محیط زیست دارد. تولید و مصرف کالاها و خدمات، منجر به آلودگی، اتلاف منابع و تخریب زیستگاه‌های طبیعی می‌شود.
انتقادات به فرهنگ مصرفی چیست؟مادی‌گرایی: فرهنگ مصرفی به عنوان عاملی برای ترویج مادی‌گرایی و بی‌توجهی به ارزش‌های معنوی و انسانی مورد انتقاد قرار می‌گیرد.عدم برابری: این فرهنگ می‌تواند منجر به افزایش نابرابری اجتماعی شود، زیرا افراد ثروتمند می‌توانند کالاها و خدمات بیشتری را مصرف کنند، در حالی که افراد فقیرتر از این امکان محروم هستند.استثمار: فرهنگ مصرفی به استثمار نیروی کار و منابع طبیعی در کشورهای در حال توسعه منجر می‌شود.