ایران بازیگر بازی های برد-برد

 میثم فاطمیان- در آستانه رسیدن به زمان اسنپ بک، اروپایی ها می توانند تحت تاثیر روابط ایران و آمریکا، برخورد نرم تری با ما داشته باشند یا به عبارتی تحت تاثیر مذاکرات ما قرار گیرند. حقیقت این است که اروپایی ها گروگانی به نام مکانیسم ماشه را در دست دارند که می توانند از طریق آن، ما را تحت فشار قرار دهند و اگر قبول نکنند که زمان فعال سازی این مکانیسم را یک سال به عقب بیندازند، می توانند از این طریق ما را تحت فشار قرار دهند. این نکته مهمی است که در فضای عمومی ما، اروپا تا حد معقول مورد نقد است و مثل آمریکا در جایگاهی نیست که برخی احساس تنفر نسبت آن داشته باشند.
دیروز شهر استانبول میزبان دور جدیدی از گفت‌وگوهای دیپلماتیک ایران با سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان در سطح معاونان وزرای خارجه بود. این مذاکرات که با تمرکز بر احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) برگزار می‌شود، در شرایطی حساس و در سایه مذاکرات موازی ایران و آمریکا در مسقط عمان قرار دارد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، با هشدار نسبت به سوءاستفاده از مکانیزم «اسنپ‌بک» برای بازگرداندن تحریم‌ها، بر لزوم گفت‌وگوهای سازنده تأکید کرده و این نشست را فرصتی برای کاهش تنش‌های دیپلماتیک با اروپا می‌داند.
اهمیت این مذاکرات نه تنها در بازسازی اعتماد میان ایران و اروپا، بلکه در تأثیر آن بر روند گفت‌وگوهای ایران با آمریکا است. در حالی که مذاکرات اخیر مسقط با رضایت نسبی دو طرف همراه بوده، تحلیلگران معتقدند گفت‌وگوهای استانبول می‌تواند به هماهنگی بیشتر میان طرف‌های غربی و ایران کمک کند.
گفت‌و‌گو‌ها میان دیپلمات‌های جمهوری اسلامی ایران و تروئیکای اروپایی یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا ابتدا قرار بود در ۲ مه و یک روز پیش از دور چهارم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا برگزار شود، اما پس از تعویق گفت‌و‌گو‌های تهران و واشنگتن، مذاکرات با اروپایی‌ها نیز به تعویق افتاد.
علت تعویق گفتگوی میان ایران و تروئیکای اروپایی این بود که فرانسه، آلمان و بریتانیا در ابتدا نگران بودند که چنین مذاکراتی ممکن است منجر به ایجاد مسیری جدید و در نتیجه به حاشیه راندن مذاکرات تهران و واشنگتن شود. با این حال، آنها در نهایت حفظ گفت‌و‌گو با تهران و تاکید مجدد بر دیدگاهشان نسبت به چارچوب توافق هسته‌ای احتمالی را به نفع خود دانستند و تصمیم به برگزاری مذاکرات گرفتند.
جمهوری اسلامی ایران نیز با هدف باز نگه داشتن گزینه‌های خود و همچنین ارزیابی موضع قدرت‌های اروپایی در قبال بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل مشتاق به برگزاری این مذاکرات است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه طی یادداشتی که روز شنبه در مجله فرانسوی «لوپوئن» منتشر شد، تروئیکای اروپایی را به «انفعال» در قبال مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا متهم کرده و تهدید کرده بود که استفاده از سازوکار «ماشه» در برجام و بازگرداندن تحریم‌ها نه تنها به نقش‌آفرینی اروپا در توافق هسته‌ای با تهران پایان می‌دهد، بلکه منجر به تشدید تنش‌های بی‌بازگشت خواهد شد.
آقای عراقچی نوشته بود: «چنین راهبرد تقابلی ممکن است به بحران جهانی در زمینه اشاعه تسلیحات هسته‌ای منجر شود که در درجه اول گریبان‌گیر خود اروپایی‌ها خواهد بود.»
این درحالی است که وزرای خارجه و رهبران فرانسه، آلمان و بریتانیا در چند هفته اخیر بار‌ها پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران را تهدید جدی برای قلمروی سرزمینشان دانسته و تهدید کرده‌اند که سازوکار ماشه را به کار برند.
ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه روز ۱۴ آوریل و پس از برگزاری نخستین دور مذاکرات ایران و آمریکا ضمن استقبال از این مذاکرات گفته بود: «آمریکا آخر هفته گذشته گفت‌و‌گو‌هایی را با ایران آغاز کرده است و ما از این رویکرد بسیار استقبال می‌کنیم، اما با دوستان و شرکای بریتانیایی و آلمانی خود مراقب خواهیم بود که مذاکرات احتمالی کاملا منطبق با منافع امنیتی ما در قبال برنامه هسته‌ای ایران باشد؛ برنامه‌ای که برای خاک فرانسه و اروپا یک تهدید جدی به شمار می‌رود.»
روابط تروئیکای اروپایی با ایران در یک سال گذشته تیره‌تر شده است. سه قدرت اروپایی در این مدت به دلیل حمایت تهران از روسیه در جنگ اوکراین، تحریم‌های جدیدی را علیه تهران وضع کرده‌اند. از سوی دیگر تهران نیز می‌گوید که کشور‌های اروپایی به خروج آمریکا از برجام واکنش مناسب نشان ندادند و مزایای اقتصادی وعده داده شده در چارچوب برجام هرگز تحقق نیافته است.
آقای عراقچی در یادداشت خود در «لوپوئن» با اشاره به لغو قرارداد‌های شرکت‌های اروپایی با نهاد‌های اقتصادی ایرانی پس از خروج آمریکا از برجام و وضع تحریم‌های ایالات متحده علیه تهران، نوشت که اروپا باید در قبال خروج آمریکا از برجام قاطعیت نشان می‌داد، اما تروئیکای اروپایی در آن زمان واکنش درخور نشان نداد. «مزایای اقتصادی وعده‌داده‌شده در چارچوب برجام هرگز تحقق نیافت و شرکت‌های اروپایی ترجیح دادند به جای رعایت تعهدات دولت‌هایشان به تحریم‌های آمریکا پایبند بمانند.» اگرچه قدرت‌های اروپایی در مذاکرات کنونی ایران و آمریکا شرکت ندارند، اما تلاش کرده‌اند که با هدف تصمیم‌گیری برای استفاده از سازوکار «ماشه» در هماهنگی نزدیک با واشنگتن عمل کنند. به گزارش رویترز به نقل از دیپلمات‌ها، تروئیکای اروپایی درصورت عدم دستیابی به توافق با ایران تا ماه اوت، احتمالا با فعال کردن سازوکار «ماشه» تحریم‌ها را باز می‌گردانند. تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که با امضای برجام در سال ۲۰۱۵ برداشته شدند، شامل تحریم‌های تسلیحاتی، هسته‌ای و موشکی، افراد و نهاد‌ها و مالی و بانکی است. کشور‌های عضو برجام در صورت نقض توافق از سوی ایران می‌توانند با فعال کردن مکانیسم «ماشه» بدون نیاز به رای‌گیری مجدد این تحریم‌ها را بازگردانند. تهران قدرت‌های اروپایی را به سوءاستفاده از این سازوکار به عنوان ابزار فشار دیپلماتیک متهم می‌کند.
ایجاد ارتباط موازی با آمریکا و اروپا هوشمندانه است
علی بیگدلی گفت: «معتقدم در شرایط فعلی که در پی رسیدن به توافق با آمریکایی ها پیش می رویم و بازیگری خوبی نیز در عرصه دیپلماسی نشان داده ایم، می توانیم از موقعیت گفتگو با اروپا نیز به بهترین شکل استفاده کنیم. یکی از اقداماتی که می توانیم در قبال آمریکا انجام داده و بر اساس آن پیش برویم، مرحله بندی سطح مذاکرات با آمریکا است. پذیرفتن غنی سازی 3.67 درصدی از سوی طرفین، پذیرفتن شروط رافائل گروسی و اجازه بازدید برای کارشناسان آژانس و تهیه گزارش های جامع از سوی کارشناسان درباره مسئله هسته ایران، می تواند به کاهش تنش بین طرفین مذاکره کمک کند. هر چه سریعتر تکلیف این موارد مشخص شود، امکان این که بتوانیم تحریم ها را برداشته و تکلیف پولهای بلوکه شده ایران را مشخص کنیم بیشتر خواهد شد. بنابراین گام نخست ما در مذاکرات، شفاف سازی موضوع هسته ای و اعتمادزایی بین طرفین است.»
وی افزود: «در گام دوم مسئله موشکی مطرح است که این موضوع نیز با ایجاد برخی تغییرات قابلیت حل شدن را دارد. در وضعیتی که ما در حال پیش روی گام به گام مذاکرات با آمریکا قرار داریم ، اقدام بسیار هوشمندانه ای است که به شکل موازی، با اروپا نیز مذاکره کرده و مشکلات را حل کنیم. در آستانه رسیدن به زمان اسنپ بک، اروپایی ها می توانند تحت تاثیر روابط ایران و آمریکا، برخورد نرم تری با ما داشته باشند یا به عبارتی تحت تاثیر مذاکرات ما قرار گیرند. حقیقت این است که اروپایی ها گروگانی به نام مکانیسم ماشه را در دست دارند که می توانند از طریق آن، ما را تحت فشار قرار دهند و اگر قبول نکنند که زمان فعال سازی این مکانیسم را یک سال به عقب بیندازند، می توانند از این طریق ما را تحت فشار قرار دهند. این نکته مهمی است که در فضای عمومی ما، اروپا تا حد معقول مورد نقد است و مثل آمریکا در جایگاهی نیست که برخی احساس تنفر نسبت آن داشته باشند. همچنین در جریان راست افراطی ما نیز مخالفت جدی نسبت به اروپایی ها وجود ندارد. به این دلایل است که امیدوارم مذاکرات ما با اروپایی ها نتیجه بخش باشد.»
نباید گفتگو با اروپایی ها را متوقف کنیم
این تحلیلگر ارشد حوزه سیاست خارجی در خصوص شائبه ایجاد تضاد بین خواست های اروپایی ها و آمریکایی ها در مسیر مذاکرات گفت:«اختلافات ما با اروپایی ها حساسیت ها و ریزه کاری های بیشتری نسبت به اختلافات ما و آمریکایی ها دارد. اروپایی ها نسبت به حقوق بشر، تعهد دارند و نسبت به قوانین بین المللی نیز حساسیت های ویژه دارند. این در حالی است که آمریکایی ها بیشتر روی منافع خود متمرکزند و چندان توجهی روی مسائلی که برای اروپایی ها مهم است ندارند. یکی از نقاط افتراق بین بایدن و ترامپ نیز همین اصل است که دولت بایدن به لحاظ دیدگاه در این زمینه ها با اروپایی ها همفکرتر بود. به همین دلایل است که می توانیم با اروپایی ها از طریق توجه به نکات حساسیت برانگیز، بسیار سریعتر به توافق برسیم. ما اکنون در انتهای خیابانی بن بست ایستاده ایم و در نتیجه چاره ای به جز توافق و گفتگو نداریم.»
وی افزود: «با توجه به این موارد باید از گفتگوهای نزدیک با اروپایی ها استقبال کرده و این گفتگوها را بر پایه دیپلماسی شفاف ادامه دهیم. حتی اگر گفتگوها با طرف آمریکایی در مقاطعی متوقف شد یا درگیر پیچیدگی های جدید بود، نباید مذاکراتمان را با اروپایی ها متوقف کنیم. به اعتقاد من این گفتگوها بسیار مهم است و قطعا ایران می تواند با ادامه دیپلماسی فعلی و از مسیر منطق و هوشمندی یک توازن پایدار و غیرشکننده در دیپلماسی بین الملل خود ایجاد کند.»
تهران مذاکرات مستقل با اروپا را ادامه می دهد
 تروئیکای اروپا در روابط خود با ایران نوعی از انفعال خودخواسته‌ای را تجربه می‌کنند که ترس و تردید این کشورها را از طرد شدن در مذاکرات افزایش می‌دهد و در سایه این ترس و تردید است که اروپا برای گرفتن امتیاز از ایران و آمریکا تلاش می‌کند.
 حل و فصل پرونده هسته‌ای ایران و پایان بخشیدن به اتهامات و ادعاها، در سال جدید شمسی شتاب بیشتری یافته و این بار ایران و آمریکا برای این مهم پشت میز گفت‌وگوهای غیر مستقیم نشسته‌اند. منابع خبری از آغاز دور چهارم این مذاکرات در روزهای آینده خبر می‌دهند و به نظر می‌آید؛ واشنگتن پس از تردیدهایی درباره رویکرد خود در قبال تهران، همچنان دیپلماسی را انتخاب کرده است.
تحلیل و یا حتی گمانه‌زنی درباره آینده و نتیجه این مذاکرات با توجه به مجموعه عوامل موثر بر آن، کار آسانی به نظر نمی‌رسد به ویژه آنکه بازیگران ثالثی هم بر روند آن اثرگذار بوده و در پی حداکثرسازی منافع خود از آن هستند. اروپا و سه کشور عضو آن یعنی انگلیس، آلمان و فرانسه که همچنان عضو توافق برجام هستند و تا پیش از آغاز مذاکرات ایران و آمریکا، چهار دوره مذاکره در سطح معاونان وزرا با ایران برگزار کردند. با این حال اما به نظر می‌رسد این کشورها با ادراکی غلط از فرآیند مذاکرات ایران و آمریکا نگران سهم و نقش خود در آینده هرگونه توافق احتمالی میان تهران و واشنگتن هستند.
امتیازخواهی اروپا از مذاکرات ایران و آمریکا
تجربه چند سال مذاکرات ایران با طرف‌های اروپایی یک ارزیابی کلی و مهم از نحوه کنشگری آن‌ها در مذاکرات هسته‌ای با ایران را به مسئولان ایران داده است و به نظر می‌رسد در این دوره هم تروئیکای اروپا در حال تکرار همان نوع از حضور و کنشگری هستند. برای مثال دولت فرانسه هم در مذاکرات سال ۲۰۱۵ میلادی که منجر به توافق برجام شد، معمولا نقش بازدارنده و منفی در مذاکرات را بر عهده داشت. اظهارات روزهای اخیر مسئولان این کشور درباره ایران، پرونده هسته‌ای و توان موشکی و دفاعی بار دیگر آن تجربه را یادآور شده و آموختن از آن را برای دولت فرانسه ضروری نشان می‌دهد.
«ژان نوئل بارو» وزیر خارجه فرانسه در یک ماه گذشته و در دیدارها و تریبون‌های مختلف ادعاهایی را علیه ایران مطرح کرده است که دامنه آن از ادعای تولید سلاح اتمی تا خطرات توان موشکی تهران برای اروپا گسترده شده و در روزهای اخیر به تهدید استفاده از مکانیسم ماشه هم رسیده است. پیش از این هم بارو در کنفرانسی مشترک با «رافائل گروسی» دبیرکل آژانس بین‌ المللی انرژی اتمی مدعی شده بود که ایران به‌دنبال سلاح هسته‌ای است و از تمام تعهدات خود در مورد غنی‌سازی اورانیوم فراتر رفته است.
وزیر امور خارجه فرانسه همچنین به مناسبت‌های مختلف از فعال شدن «مکانیسم ماشه» در صورت تأمین نشدن منافع امنیتی اروپا در مذاکرات ایران و آمریکا هم سخن گفته است. فرانسه مدعی است که برد موشک‌های ایران، شهرهای این کشور و دیگر بخش‌های اروپا را تهدید می‌کند و منظور وزیر امور خارجه از منافع امنیتی اروپا ریشه در این نگاه دارد.
همزمان با افزایش این ادعاها، «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه این موضوعات مطرح شده از سوی فرانسه پیرامون مذاکرات هسته‌ای را عجیب اما مسبوق به سابقه توصیف کرد و گفت: شاید هدف از بیان این اظهارات این است که به دنبال نوعی چانه زنی بیرون از اتاق مذاکره هستند که برای ما قابل پذیرش نیست. «امیر سعید ایروانی» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل هم در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت و نیز «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل با اشاره به اعتبار مخدوش فرانسه در حوزه عدم اشاعه تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران بر تعهد خود به دیپلماسی و تعامل سازنده تأکید می‌نماید. با این حال، دیپلماسی واقعی نمی‌تواند در فضای تهدید و فشار پیش رود. اگر فرانسه و شرکای آن واقعاً به دنبال راه‌حلی دیپلماتیک هستند، باید دست از تهدید برداشته و به حقوق حاکمیتی کشورها تحت حقوق بین‌الملل احترام بگذارند.
با این حال اما فرانسه با وجود تمام این اتهام‌زنی‌ها بازهم از دیپلماسی با ایران به عنوان تنها گزینه ممکن سخن می‌گوید. رویکردی که در نخستین تماس «کایا کالاس» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران، هم تکرار شده و کالاس ضمن تکرار ادعای همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین بر حمایت اتحادیه اروپا از دیپلماسی در مورد مسئله هسته‌ای و کاهش تنش‌های منطقه‌ای تأکید کرده است.
در پاسخ به این نوع رویکرد اروپا عراقچی لازمه رسیدن به توافق با ایران را اجتناب از مواضع غیرواقعی و غیرمنطقی دانست و بر آمادگی ایران برای ادامه تعامل با طرف‌های اروپایی چه در قالب اتحادیه اروپا و چه در قالب سه کشور اروپایی تاکید و ابراز امیدواری کرد این گفت‌وگوها با یک رویکرد سازنده‌ و به دور از غرض‌ورزی‌های سیاسی از سر گرفته شده و ادامه یابد.
رفتار اروپا نوعی امتیازخواهی است
کاردار ایران در انگلستان و عضو پیشین نمایندگی ایران در سازمان ملل با مرور رویدادهای رخ داده در روابط ایران و اروپا در سه سال گذشته گفت: حوادث دو سال گذشته و زمستان سخت روابط ما و اروپا کمی تیره شد. آن‌ها مسئله کمک پهپادی ایران به روسیه علیه اوکراین را مطرح کردند و بعد هم گزارشی در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه ایران صادر و در برهه‌ای حتی تحریم‌هایی هم علیه ایران وضع کرد. این شرایط تا دوران دولت چهاردهم ادامه یافت و نهایتاً مذاکرات در دولت آقای پزشکیان با اروپایی‌ها آغاز شد. چهار دور مذاکره هم با حضور مجید تخت‌روانچی و غریب‌آبادی معاونان وزیر امور خارجه انجام دادیم.
«سیدجلال ساداتیان» افزود: در میانه این مذاکرات، موضوع گفت‌وگو با آمریکا در عمان پیش آمد و اروپایی‌ها واکنش‌هایی نشان دادند که بیشتر از روی دستپاچگی بود. آن‌ها تصور کردند که کنار گذاشته و نادیده گرفته شده‌اند و مورد بی‌اعتنایی قرار گرفته‌اند. عمده صدا هم از ناحیه فرانسوی‌ها بود و می‌توان گفت در روزهای گذشته هم انگلیس به آن اضافه شد و اتهاماتی را به برخی از اتباع ایرانی وارد و آن‌ها را دستگیر کردند.
وی درباره رویکرد آینده ایران در قبال اروپا هم توصیه کرد: مذاکرات مستقل با اروپا می‌توانست و می‌تواند ادامه یابد. در این زمینه از نظر فنی حق با ایران است، از آن جهت که مذاکره‌کنندگان با هیات اروپایی باید همراه وزیر امور خارجه در عمان حضور داشتند و طبیعی بود که عملاً فرصت کافی وجود نداشت و آن‌ها بیشتر متمرکز بر مسئله آمریکا شدند. منتها، به نظر می‌رسد اروپایی‌ها از این جهت نگران شده و حس کردند که دیگر از گردونه خارج شده‌اند. در حالی‌که پیش از این، گفت‌وگوهای ایران ابتدا با این کشورها بود و بعد آمریکا ورود می‌کرد اما این بار برعکس شد یعنی در میانه مذاکرات با اروپا، ایران وارد مذاکره با آمریکا شد و آن‌ها حس کردند که تهران گفت‌وگو با آن‌ها را رها کرده است.
ساداتیان روابط اروپا با آمریکای دوران ترامپ را هم بر روابط آن‌ها با ایران موثر دانست و گفت: ترامپ مدعی کانادا شد و این به مذاق انگلیس و فرانسه خوش نیامد. ادعاهایی درباره گرینلند مطرح کرد که از سوی دانمارک مورد پذیرش نبود. اعلام کرد که کمک نظامی خود به ناتو را قطع می‌کند که مجموعه اروپا و به ویژه انگلیس — که متحد استراتژیک آمریکا هستند و روابط فراآتلانتیکی دارند — در این ماجرا ناراحت شدند و واکنش نشان دادند. در خصوص اوکراین هم، موضع ترامپ و اینکه به شکل ساده انگارانه‌ای اعلام کرد که دو ایالت شرقی اوکراین به همراه کریمه به روسیه داده شود و اوکراین هم عضو ناتو نشود منجر به موضع‌گیری اروپایی‌ها شد. رفتار او با ترامپ هم همه کشورهای اروپایی را به واکنش واداشت که اروپا از این رویکرد حمایت نمی‌کند.
دیپلمات پیشین ایران با بیان اینکه بین اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها در حال حاضر شکافی ایجاد شده است؛ گفت: در چنین شرایطی و با ورود ایران به مذاکرات دو جانبه با آمریکا اروپایی‌ها بار دیگر احساس کردند که کاملا کنار گذاشته شده و هیچ منفعت و نفعی در این قضیه ندارند. کنار گذاشته‌شدن موضوع توان نظامی و موشکی ایران از مذاکرات میان ویتکاف و عراقچی با توجه به ادعاها و نگرانی‌هایی که اروپا از این موضوع دارد، بر نارضایتی آن‌ها افزوده است تا اروپایی‌ها بگویند: «ما هم هستیم، و ایران باید به ما هم توجه کند».
ساداتیان نکته مهم این فرایند را هوشیاری درباره استفاده اروپا از مکانیسم ماشه دانست و گفت: اجرایی شدن مکانیسم ماشه به سه ماه زمان نیاز دارد و بر فرض اگر مذاکرات تا تیر ماه ادامه یابد و اروپا پس از آن، تصمیم به فعال‌سازی مکانیسم ماشه داشته باشد؛ از نظر قوانین برجام، زمان کافی برای آن نخواهد داشت از آن رو که این فرصت تا اوایل مهرماه فراهم است و پس از آن اروپا کارت بازی و ابزار چانه‌زنی خود علیه ایران را از دست خواهد داد. این‌ها همه باعث شده که اروپا از اکنون واکنش‌ و تحرکات خود را افزایش دهد.
وی با اشاره به اینکه منافع اروپایی‌ها دلیل اصلی افزایش فشارها و این رفتار اروپا نوعی امتیازخواهی است گفت: آن‌ها می‌خواهند در زمان کوتاه بتوانند به نتایجی دست یافته، امتیازهای مورد نیاز را گرفته و خیال خود را راحت کنند. برای مثال اگر مکانیسم اسنپ‌بک را فعال نکردند، این عدم فعال‌سازی می‌تواند به‌عنوان یک تقابل با آمریکا هم تلقی شود. یعنی امتیازی به ایران داده ‌شود، در حالی‌که آمریکا هم ممکن است به آن نیاز داشته باشد.
راه‌حل جدید برای غنی‌سازی
از سوی دیگردر فضای مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا، راه‌حل‌هایی برای غنی‌سازی در حال طرح است که یکی از آنها به تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای با مشارکت کشورهای عربی خلیج‌فارس بازمی‌گردد. نیویورک‌تایمز و گاردین به نقل از منابعی به جزئیات این ایده پرداخته‌اند.
مساله غنی‌سازی در طول ۲۰ سال گذشته که پرونده هسته‌ای ایران محور مذاکرات سطح بالا و هم‌زمان تحریم‌های گسترده بوده، همواره به‌عنوان یکی از گره‌های مذاکراتی میان ایران و غرب مطرح بوده است. بعد از برگزاری دور چهارم مذاکرات هسته‌ای تهران و واشنگتن در مسقط پایتخت عمان، آن هم پس از برخی ابهامات درباره مسائل فنی غنی‌سازی در ایران، اکنون دو نشریه آمریکایی و بریتانیایی از پیشنهاد تهران برای مسیر جدیدی جهت توافق با آمریکا خبر داده‌اند. نشریه نیویورک تایمز از پیشنهاد تهران با هدف ایجاد «کنسرسیومی مشترک با کشورهای عربی» برای ادامه برنامه غنی‌سازی خبر داد. ساعاتی قبل‌تر نیز نشریه بریتانیایی گاردین با انتشار مطلبی مشابه اعلام کرده بود، ایران ایده کنسرسیومی متشکل از کشورهای خاورمیانه شامل ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را برای غنی‌سازی اورانیوم در جهت تلاش برای غلبه و حل مخالفت‌ها و اعتراضات آمریکا با برنامه غنی‌سازی‌اش مطرح کرده است.
نیویورک تایمز در تحلیل جزئیات گزارش خود اعلام کرد ایرانی‌ها در گفت‌وگو با مذاکره‌کنندگان آمریکایی، پیشنهاد کنسرسیومی با چندین کشور را مطرح کرده‌اند که به تهران اجازه تولید سوخت هسته‌ای با درجه غیرنظامی، اما با نظارت بیشتر را می‌دهد. این نشریه آمریکایی در گزارش خود به نقل از چهار مقام ایرانی آگاه از این طرح اعلام کرد که ایران پیشنهاد ایجاد یک سرمایه‌گذاری غنی‌سازی هسته‌ای مشترک با مشارکت کشورهای عربی منطقه و نیز سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها به عنوان جایگزینی برای خواسته واشنگتن در جهت برچیدن برنامه هسته‌ای‌اش را داده است.
این نشریه به نقل از چهار مقام ایرانی که خواستند به دلیل حساسیت موضوع نامشان فاش نشود، مدعی شد سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، این طرح را به استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در مذاکرات، روز یکشنبه در عمان ارائه داده است. نیویورک‌تایمز در ادامه نوشت: «دفتر ویتکاف، وزارت خارجه آمریکا و شورای امنیت ملی آمریکا هیچ‌کدام به درخواست‌های [این نشریه] برای اظهارنظر در خصوص این مذاکرات [و این طرح پیشنهادی] پاسخ نداده‌اند. همچنین مشخص نیست یک سرمایه‌گذاری منطقه‌ای هسته‌ای چگونه امکان‌پذیر خواهد بود، اگر با مشارکت ایران و دو تن از رقبای منطقه‌ای این کشور یعنی عربستان سعودی و امارات متحده عربی همراه باشد؟» نشریه گاردین نیز در این رابطه نوشت، مشخص نیست که آیا عباس عراقچی این پیشنهاد را در جلسه نسبتا کوتاه سه‌ساعته با آمریکا در عمان در روز یکشنبه که چهارمین دور از مذاکرات بود، داده است یا خیر؛ اما چنین پیشنهادی در محافل تهران دست‌به‌دست می‌شود. پس از دور چهارم مذاکرات، عراقچی به دبی پرواز کرد و در آنجا با شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات، گفت‌وگو کرد. امارات در‌حال‌حاضر برای برنامه هسته‌ای خود، اورانیوم را غنی‌سازی نمی‌کند.
تفاوت توافق احتمالی با برجام
نیویورک‌تایمز در ادامه به نقل از چهار مقام ایرانی و برخی گزارش‌های خبری می‌نویسد: «پیشنهاد ایران شامل کنسرسیومی شامل سه کشور خواهد بود؛ به‌طوری‌که ایران اورانیوم را در سطوح پایین و پایین‌تر از میزان مورد نیاز برای تسلیحات هسته‌ای غنی‌سازی می‌کند و سپس آن را به دیگر کشورهای عربی برای مصارف غیرنظامی می‌فرستد.» طبق اعلام این نشریه، توافقی که به ایران اجازه غنی‌سازی ۳.۶۷درصد را بدهد، مشابه توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی خواهد بود؛ اما تفاوت عمده آن در حضور فیزیکی نمایندگانی از دیگر کشورها - حتی شاید آمریکا - برای ایجاد لایه بیشتری از نظارت و مشارکت خواهد بود. نیویورک‌تایمز نوشت: «چهار مقام ایرانی اعلام کردند که برخلاف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که تاریخ انقضایی ۱۵ساله داشت، این سرمایه‌گذاری مشترک دائمی خواهد بود و به ترامپ که پیش‌تر کشورش را از برجام خارج کرد، اجازه می‌دهد [در برابر مخالفانش] چنین استدلال کند که بسیار بیشتر از آنچه اوباما انجام داده بود، از ایران [امتیاز] گرفته است.» نیویورک‌تایمز در بخش دیگری از گزارش خود اعلام کرد: «در سال ۲۰۲۰، امارات نخستین کشور عربی شد که یک نیروگاه هسته‌ای را افتتاح و اعلام کرد که به انرژی هسته‌ای برای کاهش وابستگی خود به نفت نیازمند است؛ اما بر‌اساس توافق خود با آمریکا، این کشور از غنی‌سازی اورانیوم منع شد. این مساله همچنین نگرانی‌ها را از ایجاد نوعی رقابت میان کشورهای عربی برای ایجاد برنامه هسته‌ای برانگیخت.»
بازی برد-برد
نشریه بریتانیایی گاردین هم در گزارشی با عنوان «ایران پیشنهاد همکاری امارات و عربستان در زمینه غنی‌سازی اورانیوم را می‌دهد» از طرح تهران برای غنی‌سازی مشترک به این دو کشور خبر داد؛ امری که به تهران کمک می‌کند راه‌حلی برای اعتراضات آمریکا به ادامه برنامه غنی‌سازی خود پیدا کند. بر اساس این گزارش، ایران ایده کنسرسیومی متشکل از کشورهای خاورمیانه شامل ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی را برای غنی‌سازی اورانیوم در جهت تلاش برای غلبه [و حل] مخالفت‌ها و اعتراضات آمریکا با برنامه غنی‌سازی‌اش مطرح کرده است. این طرح به‌عنوان راهی برای نگه‌داشتن کشورهای حوزه خلیج فارس در راستای حمایت از موضع ایران در حفظ توانایی غنی‌سازی‌اش در نظر گرفته می‌شود.
گاردین در ادامه می‌نویسد که ایران این طرح را به‌عنوان اعطای یک امتیاز می‌بیند؛ چرا که به کشورهای همسایه خود دسترسی به دانش فنی [در این زمینه] را می‌دهد و آنها را در این فرآیند نیز ذی‌نفع می‌کند. آمریکا خواهان آن است که ایران به غنی‌سازی خود پایان دهد و تمامی تاسیسات هسته‌ای‌اش را برچیند؛ اما در سایه شکاف‌ها و اختلاف‌ها در واشنگتن، ترامپ هنوز تصمیم نهایی خود را در این زمینه نگرفته و از جدی بودن ایران در مذاکرات تعریف و تمجید کرده است.
شکل‌گیری یک ایده
گاردین در ادامه می‌نویسد که ایده ایجاد چنین کنسرسیومی در ابتدا از سوی سیدحسین موسویان، مذاکره کننده سابق هسته‌ای ایران، و فرانک فون هیپل، فیزیکدان آمریکایی و استاد دانشگاه پرینستون، بسیار پیش‌تر از مذاکرات کنونی تهران و واشنگتن داده شد؛ پیشنهادی که در مقاله اکتبر ۲۰۲۳ در «بولتن دانشمندان اتمی» انتشار و بازتاب گسترده‌ای داشت. حسین موسویان،‌ دیپلمات پیشین کشورمان، در مقاله‌ای که اخیرا در بولتن دانشمندان اتمی آمریکا نوشت بار دیگر بحث تشکیل کنسرسیوم هسته‌ای خلیج فارس را مطرح کرد.  پیش‌تر رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفته بود که این پیشنهاد از گذشته نیز مطرح بوده است و با توجه به الگویی که برزیل و آرژانتین داشتند، پیشنهاد این بود که یک مرکز نظارت مشترک بین ایران و یک کشور منطقه مانند عربستان تشکیل شود و فراتر از آن یک مرکز مشترک غنی‌سازی مانند اورنکو ایجاد شود. به گفته قهرمانپور، طرح‌های فنی‌ زیادی وجود دارد اما مسیر تحقق همه آنها هموار نیست. مثلا در این مورد خاص، کشوری مانند عمان نه علاقه‌ای به داشتن مرکز غنی‌سازی دارد و نه در ساخت آن مشارکت خواهد کرد. ولی عربستان که به دنبال غنی‌سازی است احتمالا با این ایده همراهی خواهد کرد. درواقع به این صورت که ایران و عربستان یک مرکز بازرسی فنی مشترک مانند برزیل و آرژانتین ایجاد کنند و آن مرکز به آژانس گزارش دهد. این بدان معناست که بحث گریز هسته‌ای تحت کنترل آنها خواهد بود و یک مکانیسم اعتمادساز ایجاد می‌شود.
آمادگی تهران برای ادامه گفت‌وگوها
هم‌زمان یک منبع آگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم با اشاره به انتشار برخی اخبار درباره زمان و مکان مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا، گفت: «ایران منتظر اعلام زمان و مکان مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا از سوی وزارت خارجه عمان است و تاکنون زمان و مکان نهایی نشده است.» وی تاکید کرد: «ایران برای ادامه مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا آمادگی دارد و این آمادگی را به عمان اعلام کرده است.»