تهران؛ حلقه اتصال دیپلماسی میان همسایگان شبه‌قاره

 در پی موج جدید التهابات در جنوب آسیا و افزایش تنش‌ها میان هند و پاکستان، جمهوری اسلامی ایران با ابراز نگرانی از تحولات اخیر، ابتکار کاهش تنش را در دستور کار خود قرار داد و تهران با تکیه بر روابط دوستانه با هر دو کشور و از طریق رئیس دستگاه دیپلماسی خود «سید عباس عراقچی» تلاش‌های هماهنگ دیپلماتیک را برای وساطت و تسهیل گفت‌وگو بین دو همسایه اتمی شبه قاره آغاز کرده است.
تنش های اخیر میان هند و پاکستان بار دیگر منطقه حساس جنوب آسیا را در آستانه بحرانی جدید قرار داده است. جرقه این بحران با حمله‌ای در منطقه پهلگام در تاریخ ۲ اردیبهشت (۲۲ آوریل ۲۰۲۵) زده شد؛ حادثه‌ای که در آن ۲۶ نفر عمدتاً گردشگران جان خود را از دست دادند. این حادثه نه تنها واکنش تند افکار عمومی هند را در پی داشت، بلکه مقام های دهلی نو را بر آن داشت تا با اتخاذ تدابیر شدید، موضع سخت تری در قبال اسلام‌آباد اتخاذ کنند.
در واکنش به این حمله، دولت هند بی‌درنگ پاکستان را به حمایت از گروه های تروریستی فرامرزی متهم کرد. در نتیجه، تصمیماتی از جمله تعلیق معاهده آب، اخراج دیپلمات های پاکستانی، بستن مرزها و تشدید تدابیر امنیتی در امتداد خط کنترل (LoC) به اجرا درآمد. این اقدامات موجب واکنش متقابل اسلام‌آباد شد؛ از جمله بستن حریم هوایی بر روی پروازهای هندی، بستن مرز زمینی و توقف کامل روابط تجاری با هند. تشدید این تنش ها در نهایت به درگیری های پراکنده و نگران کننده در مناطق مرزی دامن زد.
در چنین شرایطی، جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر روابط دوستانه و متوازن خود با هر دو کشور، آمادگی اش را برای ایفای نقش میانجی اعلام کرد. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در تماس تلفنی با سناتور محمد اسحاق دار، همتای پاکستانی خود، ضمن محکوم کردن حوادث تروریستی، بر لزوم خویشتنداری دو طرف تأکید کرد. این موضع گیری ایران با استقبال مقام های پاکستانی مواجه شد و نخست وزیر پاکستان نیز همزمان از پیشنهاد تهران برای میانجی گری قدردانی کرد.
ایران تلاش دارد با بهره گیری از تجربیات دیپلماتیک خود در حل وفصل بحران های منطقه ای، از جمله در افغانستان، سوریه و عراق، بستری برای گفت وگو و کاهش تنش میان دو قدرت هسته ای جنوب آسیا فراهم کند. روابط مستمر تهران با دهلی نو در حوزه انرژی، ترانزیت و همکاری های اقتصادی و همچنین ارتباطات سنتی و فرهنگی با پاکستان، جمهوری اسلامی را در موقعیتی قرار داده که بتواند به عنوان یک میانجی بی طرف ایفای نقش کند.
در همین راستا، ایران در بحران اخیر میان هند و پاکستان نیز با اتخاذ رویکردی فعال وارد عرصه شد و گام هایی عملی برای کاهش تنش ها برداشت.
دولتمردان ایران از جمله ریاست جمهوری و وزیر امور خارجه آمادگی کشورمان را برای میانجی گری بین هند و پاکستان اعلام کرده اند. این اعلام آمادگی نه تنها نشان دهنده تعهد ایران به صلح و ثبات در منطقه است، بلکه پیام روشنی به جامعه بین المللی در خصوص نقش سازنده ایران در تحولات منطقه ای می فرستد. استقبال مقام های پاکستانی از این پیشنهاد نیز بیانگر اعتماد متقابل میان دو کشور و اعتبار نقش ایران در منطقه است.
اهمیت ورود ایران به مناقشات هند و پاکستان به عنوان میانجی
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی و قدرت های برتر در آسیا و با توجه به سطح اشتراکات فرهنگی بالا با هر دو کشور هند و پاکستان می تواند به عنوان یک میانجی اصلی در کاهش سطح تنش میان دهلی نو و اسلام آباد ایفای نقش کند.
ایران با توجه به روابط تاریخی، فرهنگی و مذهبی با هر دو کشور و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی خود، می تواند نقش مؤثری در کاهش تنش ها ایفا کند. سابقه میانجی گری ایران در مسائل منطقه ای، از جمله در روابط با افغانستان و عراق، نشان دهنده ظرفیت تهران در تسهیل گفت وگوهای دیپلماتیک است.
در بحران اخیر کشمیر، ایران با اعلام آمادگی برای میانجی گری میان هند و پاکستان، بار دیگر نقش خود را به عنوان بازیگری مسئول و متوازن در منطقه نشان داد.
ایران در گذشته نیز در بحران های منطقه ای نقش میانجی گر را ایفا کرده است. برای مثال، در مناقشه قره باغ، ایران با ارائه پیشنهادات صلح آمیز و تلاش برای کاهش تنش ها، توانست نقش مثبتی ایفا کند. همچنین، در بحران تاجیکستان، ایران با برگزاری مذاکرات صلح و حمایت از روند آشتی ملی، به بازگشت ثبات به این کشور کمک کرد. این تجارب نشان می دهد که ایران توانایی و تجربه لازم برای میانجی گری در مناقشات منطقه ای را دارد.
روابط اقتصادی و استراتژیک ایران با هر دو کشور نیز می تواند به عنوان ابزاری برای تقویت نقش میانجی گری مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال ـ جنوب (INTC) که ایران، هند و روسیه در آن همکاری دارند، می تواند زمینه ساز همکاری های بیشتر و کاهش تنش ها باشد. همچنین، توسعه بندر چابهار با مشارکت هند و افغانستان، نشان دهنده اهمیت ایران در تأمین منافع اقتصادی منطقه است.
نقش ایران به عنوان میانجی در بحران کشمیر و تنش های هند و پاکستان، نه تنها به کاهش تنش ها کمک می کند، بلکه می تواند زمینه ساز تقویت همکاری های منطقه ای و بازگشت ثبات به جنوب آسیا باشد.
در این میان جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ممیزات خاص خود می تواند نقش تاثیرگذارتر و پررنگ تری در کاهش سطح تنش و همچنین عادی سازی روابط میان هند و پاکستان ایفا کند. از جمله این ممیزات ویژه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• روابط حسنه با هر دو کشور: ایران با هر دو کشور هند و پاکستان روابط دوستانه و نزدیکی دارد و این امر، جایگاه ویژه ای به ایران برای ایفای نقش میانجی گر می دهد.
• موقعیت ژئوپلیتیک: ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود و همجواری با هر دو کشور، می تواند به عنوان یک پل ارتباطی بین آن ها عمل و زمینه را برای گفت وگو و مذاکره فراهم کند.
• تلاش برای صلح و ثبات منطقه ای: ایران همواره بر ضرورت حفظ صلح و ثبات در منطقه تأکید داشته و معتقد است که حل مناقشات از طریق مسالمت آمیز و دیپلماتیک، به نفع همه کشورهای منطقه است. تداوم تلاش های ایران برای میانجی گری، استفاده از ظرفیت های دیپلماتیک و تأکید بر حل مسالمت آمیز اختلافات، می تواند زمینه را برای تعامل و مذاکره بین هند و پاکستان فراهم کند.
دکتر پزشکیان نیز بر اهمیت تقویت همکاری های علمی، اقتصادی و فرهنگی در میان کشورهای اسلامی تأکید کرده و گفته است که این همکاری ها می تواند به توسعه پایدار و رفاه ملت های منطقه کمک کند.
ایران با اتخاذ رویکردی متوازن و تأکید بر ضرورت حل اختلافات از طریق دیپلماتیک، می تواند به عنوان یک میانجی گر مورد اعتماد، به کاهش تنش ها میان هند و پاکستان کمک کند.
نقش ایران، به ویژه در شرایطی که منطقه با چالش های امنیتی متعددی روبرو است، از اهمیت بسزایی برخوردار است. پاکستان نیز از تلاش های ایران برای صلح در منطقه استقبال می کند و این امر، زمینه را برای همکاری های بیشتر در جهت کاهش تنش ها و ایجاد ثبات فراهم خواهد کرد.