چالش‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی

نکیسا اباذری - می‌توان گفت که فناوری و نوآوری دو روی یک سکه هستند که به طور متقابل یکدیگر را تقویت می‌کنند. فناوری ابزاری قدرتمند برای نوآوری است، در حالی که نوآوری محرک اصلی پیشرفت فناوری می‌باشد. درک و تشخیص تفاوت بین فناوری و نوآوری اساسی برای توسعه پایدار و پیشرفت جوامع و سازمان‌هاست. با درک تفاوت‌های ظریف بین این دو مفهوم می‌توانیم از آنها به طور موثرتر برای حل مشکلات، ایجاد فرصت‌های جدید و ارتقای کیفیت زندگی خود استفاده کنیم.
اصطلاح «تکنولوژی» آنقدر وسیع است که می‌توان آن را به روش‌های مختلف تفسیر کرد. اما در حالت کلی می‌توان گفت که فناوری، مجموعه‌ای از تکنیک‌ها، مهارت‌ها، روش‌ها و فرایندهایی است که برای تولید کالاها یا خدمات یا تحقق اهدافی مانند تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع، فناوری از اصول علمی استفاده می‌کند و آنها را برای تغییر محیطی که انسان در آن زندگی می‌کند به کار می‌گیرد. به همین دلیل نیز به طور معمول فناوری را تجسم دانش علمی در دنیای واقعی می‌دانند که برای رفع مشکلات و نیازهای انسان به کار می‌رود. نوآوری به معنای ایجاد تغییر در محصولات، خدمات یا روش‌های ارائه آنها با هدف پاسخگویی به نیازهای جدید یا بهبود نیازهای موجود است. این تغییر می‌تواند شامل ایجاد محصولات یا خدمات جدید، بهبود محصولات یا خدمات موجود و یا تغییر در روش‌های ارائه آنها باشد. نوآوری عنصری کلیدی برای رشد و پیشرفت در هر زمینه ای است و مزایای بسیاری مانند افزایش رقابت‌پذیری، ایجاد فرصت‌های جدید و بهبود کیفیت زندگی را به همراه دارد.
رصد جایگاه فناوری و نوآوری می‌تواند به برنامه ریزان و سیاستگذاران حوزه علم و فناوری کمک کند. شناخت وضعیت موجود، مهمترین گام برای برنامه ریزی و سیاست گذاری آینده در مورد هر نظام است. نظام علم و فناوری کشورها نیز به عنوان نظامی گسترده، پیچیده و دارای اجزا و ابعاد رسمی و غیررسمی از این قاعده مستثنی نبوده و به منظور برنامه ریزی و سیاست گذاری در مورد آن، شناخت دقیق وضع موجود و همچنین تعقیب روند تغییرات در طول زمان در مقایسه با دیگر کشورها ضروری است. طبق اطلاعات منتشر شده در گزارش فناوری و نوآوری سال ۲۰۲۵، جایگاه جدید ایران در میان ۱۶۶ کشور مورد بررسی اعلام شده است.
بر اساس گزارش فناوری و نوآوری ۲۰۲۵، ایران در نسخه جدید این گزارش موفق به کسب رتبه ۷۲ از میان ۱۶۶ کشور جهان شده است. این رتبه‌بندی نشان‌دهنده رشد و توسعه فناوری در کشور است، هرچند که ایران در برخی از شاخص‌های کلیدی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین زیرساخت‌های صنعتی، به ترتیب در رتبه‌های ۹۴ و ۹۴ قرار گرفته است. در ادامه با انتشار جزئیات این خبر همراه گجت نیوز باشید.
از سوی دیگر، ایران در شاخص تأمین مالی نوآوری، توانسته رتبه ۵۶ جهانی را به دست بیاورد. این موفقیت نهادهای مرتبط با صندوق‌های نوآوری و رشد اکوسیستم دانش‌بنیان را نمایان می‌سازد. به‌عبارت دیگر، فعالیت‌های این نهادها در تامین منابع مالی و حمایت از طرح‌های نوآورانه و استارتاپ‌ها، اثرات مثبتی در ایجاد فضایی مناسب برای رشد و پیشرفت فناوری در کشور داشته است. ایران به‌تازگی به گروه BRICS+ پیوسته است؛ مجموعه‌ای از اقتصادهای نوظهور شامل چین، هند، روسیه، برزیل و آفریقای جنوبی که به‌دنبال بازطراحی نظام جهانی اقتصاد و فناوری هستند. عضویت ایران در این گروه، فرصت‌های بالقوه‌ای چون «تبادل دانش و الگوریتم‌های هوش مصنوعی»، «بهره‌گیری از زیرساخت مشترک ابری و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی» و «حضور در بازارهای نوآورانه جهانی» را فراهم می‌کند. اما این فرصت‌ها در صورتی محقق می‌شود که ایران زیرساخت داخلی خود را برای مشارکت فعال ارتقاء دهد.
چالش‌های ایران در توسعه فناوری‌های مرزی و هوش مصنوعی شامل «ضعف زیرساخت اینترنت، شبکه‌های انتقال داده و مراکز ابری»، «نبود سیاست ملی جامع در حوزه هوش مصنوعی و داده‌های عمومی»، «خروج نخبگان و محدود بودن ارتباط دانشگاه با صنعت» و «نبود حمایت کافی از استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه Deep Tech» است.