نفوذ اقتصادی ایران در قاره سیاه

 صادق بایرامی- یکی از مناطقی که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه خاصی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد، قاره پهناور آفریقا بود؛ ازاین رو، روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای قاره آفریقا در اولویت های سیاست خارجی کشور قرار گرفت. انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیت و روح آزادیخواهی، استعمارستیزی و خدامحوری اش (ر.ک: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول 2، 3، 9، 11، 56، 152، 154) به سرعت مورد توجه مردم کشورهای آفریقایی قرار گرفت و با کسب جایگاه ارزشمندی نزد ملت های آفریقایی، از وجهه و اعتبار خاصی برخوردار گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، گسترش و تعمیق روابط با کشورهای قاره آفریقا در تمامی ابعاد آن، یکی از مهم ترین رویکردها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار گرفت؛ از این رو، از ابتدای پیروزی انقلاب، به نحو چشمگیری بر میزان سطح همکاری با کشورهای آفریقایی افزوده شد و در حال حاضر به گونه ای با تمام کشورهای آن قاره روابط سیاسی برقرار است. قاره آفریقا، مجموعه ای از کشورهای درحال توسعه با درجات پیشرفت و توسعه متفاوت است. این قاره در کنار ظرفیت های سیاسی و فرهنگی چشمگیر، سرزمینی غنی از لحاظ مواد خام و معدنی، استعدادهای بسیار کشاورزی، ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی فراوان، بازار بکر و گسترده، نیروی کارگر ارزان و بدون چالش های مربوط به اتحادیه کارگری می باشد؛ همچنین مورد توجه جدی قدرت های اقتصادی غرب و مقصد برنامه های میان و بلندمدت قدرت های اقتصادی میانی (چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و...) و اولویتی مهم در سیاست خارجی این کشورهای محسوب می شود. جمهوری اسلامی ایران نیز در این خصوص، سیاست خارجی خود را در آن قاره بر مبنای بسط و گسترش روابط با کشورهای آفریقا قرار داده است.
آفریقا در حال تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین مراکزتوسعه اقتصادی  در جهان است، اما چالش‌های عظیمی  مانند ضعف زیرساخت‌ها، فساد و رقابت قدرت‌های بزرگ مسیر توسعه آن را پیچیده کرده است. در همین حال، ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده است روابط خود را با کشورهای آفریقایی تقویت کند. در دوره ریاست جمهوری دولت سیزدهم ، روابط ایران و برخی کشورهای آفریقایی توسعه یافت و انتظار می‌رود که دولت چهاردهم با توجه به تحریم ها و مشکلات اقتصادی حاد نیز به این روند ادامه دهد. با این حال، چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و نفوذ رقبا همچنان موانعی در مسیر همکاری‌های گسترده میان ایران و آفریقا خواهند بود.
قاره سیاه به دلیل ویژگی‌های ذاتی ژئوپلیتیک و مؤلفه‌های ژئواکونومیک در ابعاد گوناگون به عرصه راهبردی و استراتژیک در حوزه رقابت قدرت‌های نوظهور کنونی در آمده است. قاره آفریقا، با 54 کشور مستقل و بیش از 1.4 میلیارد نفر جمعیت، به‌عنوان یکی از مناطق کلیدی در اقتصاد جهانی شناخته می‌شود. این قاره منابع طبیعی غنی، نیروی کار جوان و بازارهای نوظهور دارد که آن را به مقصد جذابی برای سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی تبدیل کرده است. در عین حال، چالش‌هایی مانند ضعف زیرساخت‌ها، بی‌ثباتی سیاسی و وابستگی به صادرات مواد خام، مسیر توسعه آن را پیچیده کرده است.
در رویداد اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا ،ایران میزبان مقامات اتحادیه آفریقا، رئیس‌جمهور، نخست وزیر، وزیران اقتصادی و تجاری، روسای اتاق‌های بازرگانی، تجار، فعالان اقتصادی، روسای بانک‌ها و بیمه، واحدهای تولیدی و مدیران شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی کشورهای آفریقایی خواهد بود.
اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا نقطه عطفی برای نظام‌مند شدن همکاری‌ها ایران با این قاره است در عین حال قاره آفریقا فرصتی بی‌نظیر برای کشورهای درحال توسعه تجارت است.
کشورهای آفریقای برای گذر از عقب ماندگی تاریخی، نیازمند واردات کالا، خدمات و نیروهای متخصص هستند و به نظر می‌رسد که ایران می‌تواند در این مسیر به کشورهای آفریقایی کمک کند.
در سومین اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا، بیش از ۷۰۰ تاجر از ۳۸ کشور آفریقایی برای حضور در این رویداد ثبت نام کردند و بیش از ۵۰ مقام قاره سیاه در سطح وزیر و روسای اتاق بازرگانی از ۲۹ کشور آفریقایی برای حضور در این اجلاس به ایران آمدند.
در این رویداد چهار پنل تخصصی در سطح وزرا در چهار حوزه پتروشیمی، صنایع معدنی و فلزی، کشاورزی و صنایع غذایی و سلامت و دارو برگزار می شود همچنین نشست‌های B۲B (رو در رو) اختصاصی متناسب با پنل‌ها در دستور کار است.
در روز نخست اجلاس چهار پنل تخصصی برگزار شد، روز دوشنبه تجار از نمایشگاه ایران اکسپو بازدید خواهند کرد و سه شنبه بعد از برگزاری یک پنل تخصصی در سالن خلیج فارس همراه با هیات‌های دولتی و تجار آفریقایی عازم اصفهان خواهند شد تا در آنجا ضمن برگزاری نشست‌ های تخصصی از بیش از ۱۰ مرکز و کارخانجات صنعتی این استان بازدید کنند. البته در اصفهان حوزه گردشگری و صنایع دستی هم به حوزه‌های یادشده اضافه می‌ شود.
پزشکیان: آماده گسترش روابط با آفریقا در همه زمینه‌ها هستیم
رئیس‌جمهور با اشاره به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بالای قاره آفریقا، گفت: آمادگی داریم در همه دستاوردهای خود با آفریقا شریک شویم و همکاری‌ها را در همه زمینه‌ها توسعه و گسترش دهیم.
«مسعود پزشکیان» ۱۴۰۴ در سومین اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا که با حضور نمایندگان ۵۱ کشور در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد، با تسلیت به خانواده جانباختگان حادثه انفجار در بندر شهید رجایی، افزود: برای همه مصدومان آرزوی سلامتی داریم، دستورات لازم به همکاران در وزارت بهداشت داده شده است و امیدواریم که در اسرع وقت بتوانیم مشکلات ایجاد شده را رفع کنیم.
پزشکیان در ادامه سخنان خود در جمع میهمانان اجلاس همکاری های ایران و آفریقا، افزود: همه ما در خانه کوچکی در این دنیا با نام هایی مانند آفریقا، آسیا، یا آمریکا زندگی می کنیم، اما اگر دیدگاه وسیعی داشته باشیم همه ما بر روی این کره خاکی زندگی می‌کنیم و خداوند نعمت‌هایی را در اختیار ما قرار داده است که می‌توانیم با هم از آن بهره ببریم.
رئیس جمهور با اشاره به آیاتی از قرآن کریم که بشریت را یک امت واحد می‌داند، اظهار داشت: خداوند پیامبران و کتاب را فرستاد که ما انسان‌ها با یکدیگر اختلاف نداشته باشیم و دعوا نکنیم، کتاب خدا حکم بر عدالت و انصاف می‌کند و لذا هر کس باید بر حق خود قانع باشد و متجاوز نباشد، انسان باشد و ارزش‌های انسانی را در وجود خود بپروراند.
پزشکیان تاکید کرد: متاسفانه گروهی متجاوز و زیاده‌طلب هستند که به حقوق دیگران تجاوز کرده و جنایت می کنند، گروهی را از سرزمین خود بیرون کردند و کشتند و انسانیت را زیر سوال بردند، اینها در پشت چهره‌های انسانی وحشی ترین و جانی‌ترین موجودات روی کره خاکی هستند و بی هیچ واهمه‌ای انسان‌های بیگناه از زن و کودک و پیر و جوان قتل عام می‌کنند.
رئیس‌جمهور تاکید کرد: باور و اعتقاد ما در ایران این است که همه ما از یک ریشه هستیم و همه یک امت واحد هستیم، برتری بین ما و شما وجود ندارد مگر اینکه براساس انسانیت و توانمندی و خدمت بیشتر باشد.
وی افزود: ما آماده‌ایم که تمام دستاوردهایی که به دست آورده‌ایم را با شما سهیم باشیم، در سلامت، تجارت، صنعت، کشاورزی، امنیت و صلح و آرامش داشته های خود را با شما به اشتراک بگذاریم تا دنیایی درست کنیم که همه انسان‌های کره خاکی بتوانند در رفاه و امنیت و صلح و آرامش در کنار هم زندگی کنند.
پزشکیان ادامه داد: باید به هم کمک کنیم و دست به دست هم بدهیم و خانه‌ای مملو از سلامت، عشق، محبت، آزادگی و انسانیت بسیازیم و باید به جای کاشتن بذر نفرت و کینه، اراده و باور دوستی و برادری و محبت را شکل دهیم، با هم رفت و آمد و تجارت داشته باشیم و حق و حقوق یکدیگر را محترم بشماریم.
رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه باور و اعتقاد به برادری و محبت است که می‌تواند زندگی در کره خاکی را برای همه ساده‌تر کند، افزود: ما و شما می‌توانیم آینده‌ای را برای همه مردم جهان بسازیم که مملو از عشق، محبت، رحمت و انسانیت باشد.
وی افزود: تجارت و داد و ستد میان ما و شما برای ایجاد آرامش و روح پاکی است که در کنار هم و با هم می‌توانیم داشته باشیم. امیدوارم در فرصتی که در کشور ما حضور دارید، بتوانیم وحدت و انسجام و ارتباط را برقرار کنیم و ما نیز در تمام زمینه‌ها آماده همکاری با کشورهای آفریقایی هستیم.
پزشکیان اظهار داشت: می‌توانیم و به عنوان یک انسان این وظیفه را در خود می‌بینیم که به هم کمک کنیم تا صلح و انسانیت و آرامش را در کره خاکی خلق کنیم. انسان‌ها خلق شده‌اند تا در خدمت و در کنار یکدیگر بهترین کار، بهترین راه، بهترین خدمت و بهترین حرکت را در محدوده زندگی خود انجام دهد.
عارف:اراده ایران برای توسعه روابط اقتصادی با آفریقا راسخ است
معاون اول رئیس‌جمهور در آیین افتتاحیه سومین اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا گفت: به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس ستاد آفریقا اطمینان می‌دهم اراده کشور ما برای بازتعریف و توسعه همه جانبه روابط اقتصادی با آفریقا، استوار و راسخ است.
معاون اول رئیس‌جمهور در این اجلاس که با حضور سران و مقامات و همچنین نمایندگان و فعالان بخش خصوصی کشور‌های آفریقایی در سالن اجلاس سران برگزار شد، در ابتدای این مراسم با تسلیت حادثه ناگوار روز گذشته در بندر شهید رجایی که به مصدومیت چند صد نفر و جان باختن چندین نفر از هم‌وطنان در این حادثه ناگوار شد، برای مصدومان شفای عاجل و خانواده عزیزان از دست رفته در این حادثه از خداوند متعال صبر طلب کرد.
وی با قدردانی از نهاد‌های ذیربط برای مهار آتش و مدیریت بحران تاکید کرد: بار دیگر دستور رئیس‌جمهور را برای رسیدگی و درمان مصدومان و توجه به خانواده‌های جانباخته تکرار می‌کنم.
متن کامل سخنان آقای عارف در آیین افتتاحیه سومین اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا به این شرح است:
عالیجنابان، مقامات محترم، نمایندگان گرامی سازمان‌های ملی و منطقه‌ای، سفرای محترم، نمایندگان گرامی و فعالان اقتصادی قاره آفریقا و جمهوری اسلامی ایران
مایه افتخار و خرسندی است که در جمع فرهیخته‌ای از نمایندگان ملل شریف قاره آفریقا حضور دارم قاره‌ای که همواره در تاریخ بشریت جایگاهی درخشان داشته و به عنوان مهد تمدن و انسانیت شناخته می‌شود.
آفریقا، سرزمین آفتاب سرافراز، جنگل‌های پرطراوت و مردمانی اصیل و پرمهر، با فرهنگی غنی و تاریخی پرفراز و نشیب همواره در خاطره تاریخی ملت ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است. ما به پیوند‌های بیش از هزار ساله خود با این قاره عظیم می‌بالیم؛ پیوند‌هایی که امروز بیش از هر زمان دیگر- مستعد تعمیق، توسعه و تحول در چارچوب منافع مشترک است.
جمهوری اسلامی ایران نیز با تکیه بر ظرفیت‌های درونی، اراده‌ای مستقل و نگاهی مبتنی بر همکاری‌های جهانی توانسته است در مواجهه با چالش‌های سیاسی و اقتصادی الگویی پایدار از رشد و پیشرفت را به جهانیان عرضه نماید.
در چنین بستری تعامل جمهوری اسلامی ایران با ملت‌ها و دولت‌های آفریقایی بر پایه اصول انسانی، عدالت محوری، کرامت ملت‌ها و اشتراکات تاریخی و تمدنی استوار است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله العالی)، در بیانات راهبردی خویش، بار‌ها بر ضرورت گسترش همکاری یا قاره آفریقا تاکید فرموده‌اند، و با الهام از این رهنمود‌ها و با تکیه بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی ما در دولت وفاق ملی خواستار تقویت روابط و گسترش همکاری‌هایی فراگیر عمیق و نهادینه با ملت‌های آفریقایی هستیم.
در اسناد بالادستی کشور از جمله سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران، قانون هفتم پیشرفت و برنامه‌های توسعه ملی صراحتاً بر توسعه روابط جنوب-جنوب و گسترش تعاملات با کشور‌های آفریقایی تأکید شده است.
ما در جمهوری اسلامی ایران آفریقا را نه صرفاً بازار‌های مصرفی، بلکه شریکی راهبردی، دارای جایگاه ویژه در هندسه نوین قدرت جهانی می‌دانیم. خواهران و برادران گرامی زمان آن رسیده که ملت‌های جنوب، برای نخستین بار در تاریخ معاصر قواعد بازی را خودشان بنویسند.
ایران ملتی که هزاران سال روی پای خود ایستاده است، ملتی که در دل طوفانها، پرچم، تمدن شرافت و آزادگی را افراشته نگه داشته است و شما ملت‌های بزرگ آفریقا نیز در حافظه تاریخ هم پیمان این شکوه‌اید. ما را قرن‌هاست که یک رنج مشترک یک آرمان مشترک و یک رؤیای مشترک به هم پیوند داده است؛ رؤیای استقلال، عزت و ساختن جهانی بر مبنای عدالت و نه سلطه.
امروز در این اجلاس گرد هم آمده‌ایم برای اعلان یک ائتلاف تاریخی؛ ائتلاف ملت‌هایی که دیگر نمی‌پذیرند در حاشیه‌ی معادلات جهانی بمانند.
ائتلاف جنوب جهانی، ائتلافی برای طراحی نظمی نو، نظمی برخاسته از قلب ملتها، نه از پشت در‌های بسته قدرت. ما در ایران نه تنها نفت داریم گاز داریم معدن داریم؛ ما اراده داریم، دانش داریم فناوری داریم و آماده‌ایم این توان را نه به قیمت سلطه که در مسیر برادری و هم سرنوشتی با آفریقا به کار گیریم.
در نفت، گاز و پتروشیمی ایران صاحب زنجیره‌ی کامل فناوری و تولید است.
محصولات پتروشیمی ما امروز نه فقط صادرات بلکه آماده شتاب دادن به جهش صنعتی آفریقاست ما نه فقط می‌فروشیم؛ ما شریک می‌شویم.
در معدن و صنایع معدنی ما آماده‌ایم تا تجربه فناوری و سرمایه را با شما شریک شویم؛ نه برای استخراج بی‌رحمانه بلکه برای آفرینش ارزش در دل خاک‌های زرین آفریقا.
در کشاورزی و امنیت غذایی ما به دنبال یک پیوند تمدنی هستیم؛ کشاورزی دانش بنیان، اقلیم پایدار و غذا برای همه نه فقط برای بازار.
در انرژی بیایید با هم چراغ روشنی را در تاریکی وابستگی روشن کنیم.
ایران آماده است در طراحی شبکه‌های انرژی پاک و برق منطقه‌ای با آفریقا شریک راهبردی باشد.
برای همکاری‌های فناورانه و انتقال دانش توسعه زیرساخت‌های پیونددهنده، تسهیل تجارت و همکاری‌های مالی، سلامت و بهداشت تقویت نهاد‌های هماهنگ کننده همکاری‌ها حوزه گردشگری و فرهنگی و سایر حوزه‌ها آماده همکاری هستیم.
قاره آفریقا به عنوان یکی از قطب‌های نوظهور اقتصادی، با تجارت سالانه‌ای بالغ بر ۱۵۰۰ میلیارد دلار نرخ رشد متوسط ۴ درصدی - که انتظار می‌رود در سال جاری به ۴،۵ درصد برسد - منابع طبیعی غنی و جمعیتی جوان شریک راهبردی ارزشمندی برای جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
ر راستای تحقق این چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران با برنامه‌ریزی دقیق و درک متقابل اقدام به ایجاد سازوکار‌هایی مؤثر برای تعمیق روابط با کشور‌های آفریقایی نموده است.
نخستین اجلاس همکاری‌های ایران و غرب آفریقا با حضور ۱۵ کشور عضو اتحادیه اکوواس در سال ۱۴۰۱ برگزار گردید و به امضای تفاهم‌نامه‌هایی بالغ بر یک میلیارد دلار انجامید. این اراده مشترک بستر برگزاری دومین اجلاس با مشارکت ۲۸ کشور آفریقایی را فراهم ساخت.
با تشکیل دولت چهاردهم و و دولت وفاق راهبرد توسعه همکاری‌ها با جهان به ویژه با قاره آفریقا با جدیت بیشتری دنبال شد و بر اساس مصوبه دولت دبیرخانه دائمی اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا تأسیس و فعالیت خود را آغاز نمود تا مسیر این تعاملات به طور مستمر و هدفمند پیگیری شود.
به عنوان معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس ستاد آفریقا، اطمینان می‌دهم اراده کشور ما برای بازتعریف و توسعه همه‌جانبه روابط اقتصادی با آفریقا، استوار و راسخ است.
در این راستا اقدامات عملی متعددی در دستور کار قرار دارد که به اختصار به آنها اشاره می‌کنم:
- تأسیس دبیرخانه دائمی اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران وآفریقا
- راه اندازی خطوط کشتیرانی منظم به غرب و جنوب آفریقا
- طراحی سازوکار‌های مالی برای مبادلات بانکی از طریق تهاتر؛ صندوق تسویه ارزی و سامانه‌های بانکی یکپارچه -توسعه کشاورزی فراسرزمینی و تأمین نهاده‌های راهبردی
- اختصاص دو میلیارد یورو منابع مالی توسط صندوق توسعه ملی و بانک مرکزی برای حمایت از فعالان اقتصادی دو طرف
- فراهم سازی زمینه مشارکت شرکت‌های دولتی و خصوصی ایران در پروژه‌های سرمایه گذاری آفریقا
-تقویت اتاق‌های مشترک بازرگانی
- افزایش مراکز تجاری ایران در قاره آفریقا از ۱۳ مرکز به ۲۰ مرکز و برنامه ریزی برای اعزام ۱۲ رایزن اقتصادی جدید تا پایان سال جاری
- مشارکت فعال در نمایشگاه‌ها و رویداد‌های اقتصادی ملی ومنطقه‌ای قاره آفریقا
- سرمایه گذاری در پروژه‌های فنی و مهندسی به ویژه در حوزه انرژی، نفت، گاز و پتروشیمی
- اجرایی کردن حداقل پنج پروژه بزرگ عمرانی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار بر اساس قرارداد‌های موجود
- تسهیل روادید، خطوط هوایی مستقیم و شبکه حمل ونقل دریایی برای تقویت زیرساخت تجارت و گردشگری
- برگزاری منظم نمایشگاه‌ها و نشست‌های تخصصی بخش خصوصی برای پیوند بازار‌ها
- تدوین نقشه راه ۱۰ ساله همکاری‌های اقتصادی ایران- آفریقا بر مبنای اصول عدالت، احترام متقابل و توسعه پایدار -توانمندسازی شرکت‌های دانش بنیان و خصوصی بعنوان موتور پیشران این همکاری
- همکاری در تمام زمینه‌های علم و فناوری و نوآوری
جمهوری اسلامی ایران آمادگی کامل دارد تا در تمامی حوزه‌ها از جمله حوزه‌های فوق الذکر همکاری‌های خود را گسترش دهد و با رویکردی بلندمدت، مشارکتی متقابل و پایدار پایه گذاری نماید.
همچنین با هدف ارتقاء سطح روابط و ایجاد تحولی بنیادین، پیشنهاد می‌نماییم اجلاس مشترک سران کشور‌های افریقایی و ایران در سال ۲۰۲۶ برگزار گردد.
ما امروز در آغاز راهی تازه‌ایم؛ راهی که نه از مسیر نگاه‌های پدرسالارانه جهانی، بلکه از دل احترام متقابل، درک مشترک و اراده ملت‌ها آغاز شده است.
این اجلاس باید نقطه عزیمتی باشد برای عبور از سطح مناسبات تجاری به سطح مشارکت راهبردی و تمدنی.
از حضور ارزشمند شما و پذیرش دعوت جمهوری اسلامی ایران صمیمانه سپاسگزارم. سلام گرم ملت و دولت ایران را به دولت‌ها و ملت‌های شریف آفریقا تقدیم می‌دارم.
در پایان از همه مسئولان محترمی که در برگزاری این اجلاس نقش‌آفرینی کردند به ویژه وزیر محترم امور خارجه همکارانشان، وزیر محترم صمت و همکارانشان، رئیس محترم سازمان توسعه تجارت و سایر دستگاه‌های ذی ربط، صمیمانه قدردانی می‌نمایم.
وزیر صمت:جهش ۱۰ میلیارد دلاری مبادلات ایران و آفریقا در راه است
وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به ظرفیت‌های گسترده همکاری ایران و آفریقا، از برنامه‌ریزی برای افزایش ۱۰ برابری مبادلات تجاری تا سقف ۱۰ میلیارد دلار خبر داد.
محمد اتابک در افتتاحیه سومین اجلاس همکاری‌های ایران و آفریقا که با حضور مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری و محمدرضا عارف معاون اول رئیس جمهور و رئیس ستاد آفریقا در محل اجلاس سران برگزار شد، اظهار کرد: دوستی ایران و آفریقا، یک پیوند دیرپای فرهنگی و تاریخی است که امروز به سرمایه‌ای گرانقدر تبدیل شده است.
اتابک با اشاره به روابط اقتصادی دیرینه دو طرف، سطح فعلی مبادلات تجاری را ناکافی خواند و اظهار کرد: حجم تجارت ایران با آفریقا اکنون تنها ۳ درصد از صادرات و یک درصد از واردات کشور را تشکیل می‌دهد که به حدود ۸۰۰ میلیون دلار محدود شده است. وزیر صنعت، معدن و تجارت با بیان اینکه تصور کنید افق همکاری ایران و آفریقا سالانه بیش از ۱۰ میلیارد دلار مبادله کالا، خدمات، دانش فنی و زنجیره ارزش باشد، اظهار کرد: برنامه‌های کلانی برای تحقق این هدف داریم.
وی توسعه زیرساخت‌ها، احداث شهرک‌های صنعتی و پالایشگاه‌ها، گسترش انرژی‌های نوین و کشت فراسرزمینی، راه‌اندازی خطوط کشتیرانی به جنوب و جنوب غرب آفریقا، راه‌اندازی خطوط هوایی، تسهیل تبادلات بانکی و تهاتر با مکانیسم تسویه از طریق صندوق ارزی، تدوین برنامه عملیاتی معادن استراتژیک آفریقا و تخصیص ۲ میلیارد یورو تسهیلات در قالب اعتبارات خریدار فروشنده از سوی صندوق توسعه ملی، افزایش تعداد اتاق‌های بازرگانی مشترک از ۱۳ به ۲۰ مورد و ارتقای رایزنان تجاری به ۱۲ نفر را از محورهای کلان این رویداد برشمرد.
وزیر صمت از تأسیس صندوق توسعه مشترک ایران و آفریقا خبر داد و گفت: این صندوق با هدف جذب ۲ میلیارد دلار سرمایه و پوشش ۷۵ درصدی بیمه‌ای ریسک‌های تجاری را کاهش می‌دهد. اتابک همچنین بر ایجاد نمایشگاه‌های دائمی و مجازی ایران و آفریقا تأکید کرد و افزود: ما می‌توانیم با شناسایی نیازمندی‌ های تولیدی و معدنی، گام‌های بلندی در تأمین متقابل برداریم.
وزیر صنعت، معدن و تجارت اظهار کرد: ایران آمادگی دارد تا توانمندی‌های فناورانه و نیروی متخصص خود را در اختیار کشورهای آفریقایی قرار دهد.
وی با بیان اینکه سومین اجلاس ایران و آفریقا، ایستگاه حرکت بزرگی در روابط دو طرف است گفت: تلاش داریم با الگویی کارآفرینانه و مشارکت دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و تولیدکنندگان، عصر نوینی در همکاری‌های دوجانبه خلق کنیم.
چشم‌انداز اقتصادی آفریقا در پنجاه سال آینده: فرصت‌ها و چالش‌ها
بنا به نوشته محمد موحد کارشناس ارشد دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ،قاره آفریقا در پنجاه سال آینده به یکی از مهم‌ترین بازیگران اقتصاد جهانی تبدیل خواهد شد. با دارا بودن منابع طبیعی غنی، رشد سریع جمعیت، توسعه دیجیتال و افزایش همگرایی اقتصادی منطقه‌ای، این قاره پتانسیل بالایی برای تبدیل‌شدن به یک قطب اقتصادی دارد. با این حال، موانعی همچون ضعف زیرساخت‌ها، بی‌ثباتی سیاسی، فساد اداری و وابستگی به صادرات مواد خام می‌توانند تحقق این پتانسیل را به تأخیر بیندازند. در این مقاله، بر اساس یافته‌های پژوهشی در مجلات معتبر بین‌المللی  ، به بررسی ظرفیت‌های رشد اقتصادی آفریقا و چالش‌های پیش روی آن می‌پردازیم.
در حالی که بسیاری از مناطق جهان با کاهش رشد اقتصادی، پیری جمعیت و رکود تولیدی روبه‌رو هستند، آفریقا با رشد سریع جمعیت، گسترش فناوری و افزایش ادغام اقتصادی، در حال شکل‌گیری و به‌عنوان یکی از نیروهای اقتصادی قرن بیست و یکم مطرح است.  مهم‌ترین محرک‌های رشد اقتصادی آفریقا در پنجاه سال آینده  و چالش‌های کلیدی که ممکن است این قاره با آن مواجه شود، به شرخ ذیل است.
رشد سریع جمعیت و نیروی کار جوان
بر اساس گزارش بانک جهانی (2023)، تا سال 2050، بیش از 40 درصد از نیروی کار جهانی در آفریقا متمرکز خواهد بود. این رشد جمعیتی، فرصت‌های گسترده‌ای برای توسعه بازارهای داخلی، تقویت تولید صنعتی و افزایش بهره‌وری ایجاد می‌کند. در مقایسه با سایر مناطق جهان که با کاهش نرخ زاد و ولد و پیری جمعیت مواجه‌اند، آفریقا دارای مزیتی رقابتی در نیروی کار ارزان و در دسترس است. آفریقا سریع‌ترین رشد جمعیتی جهان را دارد و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2050 جمعیت این قاره به 2.5 میلیارد نفر و تا سال 2075 به بیش از 3 میلیارد نفر برسد. این رشد جمعیتی باعث افزایش نیروی کار جوان و بالقوه ارزان خواهد شد که می‌تواند به رشد تولید صنعتی و توسعه اقتصادی کمک کند. طبق یافته‌های نشریه «رشد اقتصاد» کشورهایی که دارای نیروی کار جوان و سیاست‌های مناسب آموزشی و اقتصادی هستند، قادر به دستیابی به رشد اقتصادی پایدار خواهند بود. بنابراین، سرمایه‌گذاری در آموزش و بهداشت عمومی در آفریقا می‌تواند باعث بهره‌وری بیشتر نیروی کار شود.
توسعه دیجیتال و انقلاب فناوری در آفریقا
در سال‌های اخیر، استارتاپ‌های فناوری در کشورهای آفریقایی مانند نیجریه، کنیا و آفریقای جنوبی رشد چشمگیری داشته‌اند. به گفته مؤسسه جهانی مک کیزنی بخش فناوری دیجیتال آفریقا تا سال 2050 می‌تواند بیش از 5 درصد از تولید ناخالص داخلی قاره را تأمین کند. رشد خدمات مالی دیجیتال مانند  M-Pesa در کنیا و گسترش اینترنت پرسرعت در مناطق شهری و روستایی، نشان‌‌دهنده پتانسیل قاره در این حوزه است. پژوهش‌های مؤسسه اطلاعات اقتصاد و سیاست نشان می‌دهد که افزایش دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند بهره‌وری اقتصادی را افزایش دهد و توسعه مشاغل جدید را تسهیل کند. یکی از مهم‌ترین تحولات در اقتصاد آفریقا، رشد فناوری دیجیتال و استارتاپ‌های نوآورانه است. کشورهایی مانند نیجریه، کنیا و آفریقای جنوبی به قطب‌های فناوری در قاره تبدیل شده‌اند و استارتاپ‌های فعال در حوزه‌های فین‌تک، تجارت الکترونیک و هوش مصنوعی در حال رشد هستند. شرکت‌های فناوری مانند گوگل و ماکروسافت نیز سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در آفریقا انجام داده‌اند.
منابع طبیعی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی
آفریقا دارای 30 درصد از ذخایر معدنی جهان و 60 درصد از زمین‌های قابل کشت است. همچنین، کشورهایی مانند چین، آمریکا، روسیه، ترکیه و اتحادیه اروپا در حال افزایش سرمایه‌گذاری در آفریقا هستند. بر اساس پژوهش‌ منتشر شده در نشریه مقالات اقتصادی آکسفورد اگر آفریقا بتواند سیاست‌های اقتصادی پایدار و چارچوب‌های قانونی شفافی برای سرمایه‌گذاری خارجی ایجاد کند، می‌تواند از این منابع برای توسعه اقتصادی خود بهره ببرد.
تجارت منطقه‌ای و اجرای توافقنامه تجارت آزاد قاره‌ای آفریقا
توافقنامه تجارت آزاد قاره‌ای آفریقا که در سال 2021 اجرایی شد، بزرگ‌ترین بازار آزاد در جهان را ایجاد کرده و می‌تواند تا سال 2050 بیش از 450 میلیارد دلار به اقتصاد این قاره اضافه کند. به گفته فرانکل و رومر در فصلنامه اقتصاد، افزایش تجارت بین‌قاره‌ای موجب بهبود بهره‌وری و افزایش نوآوری در تولید می‌شود. اگر این توافقنامه به درستی اجرا شود، می‌تواند وابستگی کشورهای آفریقایی به صادرات مواد خام را کاهش داده و رشد صنعتی را تقویت کند. یکی از بزرگترین بازارهای آزاد جهان توافقنامه تجارت آزاد قاره ای آفریقا با ارزش 4/3 تریلیون دلار ایجاد کرده است هدف این توافق کاهش موانع تجاری ، تقویت تجارت بین کشورهای آفریقایی و کاهش وابستگی به صادرات مواد خام است .
ضعف زیرساخت‌ها و وابستگی به صادرات مواد خام
بیشتر اقتصادهای آفریقایی به صادرات نفت، گاز، طلا و مواد معدنی وابسته‌اند که باعث آسیب‌پذیری در برابر نوسانات قیمت‌های جهانی می‌شود. علاوه بر این، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ و نقل، انرژی و ارتباطات مانع توسعه اقتصادی پایدار شده است.
بی‌ثباتی سیاسی و فساد
کودتاهای نظامی، جنگ‌های داخلی و حکومت‌های غیرشفاف در برخی کشورهای آفریقایی مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده است. بر اساس گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل (2023)، برخی از فاسدترین کشورها در شاخص جهانی فساد، در قاره آفریقا قرار دارند.
نفوذ قدرت‌های خارجی و افزایش بدهی‌ها
بدهی کشورهای آفریقایی به چین، صندوق بین‌المللی پول و سایر نهادهای مالی بین‌المللی در حال افزایش است. برخی کشورها مانند زامبیا و اتیوپی برای بازپرداخت بدهی‌های خود با بحران‌های مالی مواجه شده‌اند. این مسئله باعث شده که برخی تحلیل‌گران نسبت به «دام بدهی» در آفریقا هشدار دهند.
 روابط ایران و آفریقا پس از روی کار آمدن دولت های سیزدهم و چهاردهم
روابط ایران و آفریقا به دوره پهلوی و تأسیس جنبش عدم تعهد باز می‌گردد. پس از انقلاب اسلامی 1979، ایران تلاش کرد روابط خود را با کشورهای آفریقایی به‌ ویژه در زمینه‌های دیپلماتیک، اقتصادی و فرهنگی گسترش دهد. با این حال، فشارهای تحریمی، رقابت قدرت‌های دیگر و تحولات سیاسی در کشورهای آفریقایی، بر روابط دو طرف تأثیر گذاشته است.  آغاز انقلاب و دهه 60 روابط با قاره سیاه بیشتر مبنای صدور انقلاب و فرهنگی داشت. اما دهه 70 و 80 به دلایل مختلف خصوصآ گفتمان مبتنی بر سازندگی و پیشرفت اقتصادی اولویت مسئولین و مقامات عالی کشور شد.در سال 75 رئیس دولت سازندگی به آفریقا سفر داشت. البته بدون راهبرد و استراتژی مشخصی برای توسعه روابط با آفریقا انجام گردید. دولت اصلاحات نیز در این خصوص موفقیتی نداشت. در دولت‌های نهم و دهم بیشترین سفر مقامات مختلف از رئیس دولت گرفته تا مقامات دیگر به کشورهای آفریقایی سفر داشتند. قرار بود که در سال 96 رئیس دولت دوازدهم سفری به آفریقا داشته باشد که انجام نگردید. در دولت سیزدهم با ریاست شهید رئیسی و رئیس دیپلماسی کشور شهید امیر عبداللهیان برای گسترش همکاری‌ها با آفریقا بر مبنای اقتصادی  آغاز شد . شهید رئیسی به کشورهای اوگاندا ، کنیا و زیمباوه و وزیر شهید سفری به کشورهای مالی ، تانزانیا و زنگبار داشته‌اند و اقداماتی صورت پذیرفت و سرنوشت یاری نکرد.
روابط ایران با  مصر
ایران و مصر پس از انقلاب اسلامی روابط دیپلماتیک محدودی داشته‌اند. در دولت سیزدهم، برخی گام‌ها برای بهبود روابط برداشته شد، اما هنوز پیشرفت چشمگیری حاصل نشده است. با روی کار آمدن دولت چهاردهم، گمانه‌زنی‌هایی در مورد بهبود روابط به‌ویژه در حوزه‌های انرژی و تجارت مطرح شده است.
مراکش و الجزایر
روابط ایران و مراکش در سال 2018 به دلیل حمایت ادعایی ایران از جبهه پولیساریو قطع شد. در دوره شهید رئیسی، این تنش‌ها کاهش نیافت و انتظار نمی‌رود که در دوره جناب آقای پزشکان تغییر محسوسی رخ دهد. در مقابل، روابط ایران و الجزایر به‌ویژه در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی تقویت شده است، زیرا الجزایر نیز سیاستی تقریبآ مستقل در برابر غرب دارد.
روابط جمهوری اسلامی ایران با آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی یکی از شرکای مهم ایران در آفریقا محسوب می‌شود. روابط اقتصادی دو کشور، به‌ویژه در حوزه انرژی، ادامه دارد. پس از روی کار آمدن دولت چهارده ، انتظار می‌رود که همکاری‌ها در زمینه‌های تجاری و فناوری تقویت شود.
روابط با کشور اتیوپی
در سال‌های اخیر، ایران سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه آموزش، بهداشت و زیرساخت در اتیوپی انجام داده است. دولت شهید رئیسی تلاش کرد روابط خود را با این کشور گسترش دهد و دولت چهاردهم نیز احتمالاً این سیاست را ادامه خواهد داد.
فرصت‌ها و چالش‌های روابط ایران و آفریقا
  فرصت ها:افزایش صادرات غیر نفتی به آفریقا ؛گسترش همکاری‌های علمی و آموزشی و بهداشتی و درمانی ؛همکاری در حوزه انرژی و پتروشیمی
چالش ها :رقابت با قدرت‌های دیگر مانند آمریکا، چین، روسیه و ترکیه؛ تحریم‌های اقتصادی و مشکلات بانکی؛ بی‌ثباتی سیاسی در برخی کشورهای آفریقایی