پیونددهنده دل‌ها و زداینده کدورت‌ها

 میلاد رهامی- بهار آغازی دوباره برای زمین است که با جشن و سرور همراه می شود و رنگی تازه به شهرها، روستاها و خانه ها می دهد. آداب و رسوم نوروز، آیین استقبال از این فصل سبز است؛ فصلی که آمدنش بهانه خوبی به دست مان داده تا به تکاپو بیفتیم و سنت هایی کهن را به جا بیاوریم. حالا وقت آن است که از نوروز و رسم و رسومش بیشتر بدانید و این کهن‌جشنِ گره خورده با فرهنگ ایرانی را بیشتر بشناسید.
نوروز فراتر از یک جشن، نماد دوستی بین ملت‌هاست
وزیر امور خارجه گفت: نوروز فراتر از یک جشن ملی نمادی از پیوندهای فرهنگی، دوستی بین ملت‌ها و احترام به طبیعت و زمان است.
سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه در آیین افتتاحیه جشن جهانی نوروز که شامگاه جمعه، ۲۴ اسفند ماه در مجموعه فرهنگی‌هنری برج آزادی برگزار شد، گفت: باعث افتخار من است که در کنار نمایندگان کشورهای دوست که نوروز را به عنوان میراث فرهنگی خود گرامی می‌دارند، حضور دارم.
او ادامه داد: نوروز کهن قرن‌هاست که در جغرافیای وسیعی از آسیای جنوبی و بالکان و آسیای مرکزی و قفقاز و فراتر از آن الهام‌بخش نوزایی و همبستگی است. این جشن از دل تاریخ برآمده و پیام آور صلح و همزیستی مسالمت آمیز است. امیدوارم که نوروز امسال پیام آور صلح و دوستی و بهروزی برای همگان باشد و ما را به سوی جهان سرشار از امید، همدلی و پیشرفت هدایت کند. در آیین جشن جهانی نوروز علاوه بر وزیر امور خارجه، سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سید رضا صالحی امیری وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، یومیکو ایشیکاوا-تاکاشیما نماینده سازمان ملل در تهران، سفرای وزارت خارجه و جمعی از مدیران فرهنگی و هنری و حضور داشتند.
جشن نوروز فرصتی برای همنوایی با طبیعت و گسترش مهرورزی در میان انسانهاست
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: نوروز، تجلی پیوند با تاریخ، طبیعت و انسان است. این جشن، فرصتی برای ارتباط با نیاکان، همنوایی با طبیعت و بهسازی روح و جان و گسترش مهرورزی در میان انسانهاست.
در پیام سیدعباس صالحی آمده است:در این روز‌های پرشکوه، طبیعت جامه‌ای نو بر تن می‌کند و نسیم جان‌بخش نوروز، پیام تحول و شکوفایی را بر گوش جان می‌نشاند. تقارن مبارک این جشن کهن با میلاد سراسر نور کریم اهل‌بیت، امام حسن مجتبی (ع)، فرصتی است تا از دو سرچشمه جوشان معرفت و مهر، یکی از دلِ فرهنگ دیرپای ایران‌زمین و دیگری از دامان معارف ناب اسلامی، جرعه‌ای بنوشیم.
 ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی
 نوروز، در جان و جهان ما ایرانیان و دیگر ساکنان سرزمین حوزۀ نوروز ریشه دارد و همواره پیونددهنده دل‌ها و زداینده کدورت‌ها بوده است.
این جشن، نه‌فقط یک مناسبت ملی، بلکه یک میراث جهانی است که در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ثبت شد و از آن پس، در گستره گیتی، پیام‌آور صلح و همبستگی میان ملت‌ها گشته است.
این جشن در این فرهنگ کهن، آیینه‌ای است از روح بلند مردم سرزمین حوزۀ نوروز، آیینی که به ما میآموزد چگونه از دل سختی‌ها، سبزی و رویش را بجوئیم و از زمستان سردیها، به بهار امید و شکوفایی راه یابیم.
در پس پرده این جشن دیرینه، حقیقتی ژرف نهفته است: نوروز فقط گردش زمان و دگرگونی فصل‌ها نیست، بلکه نو شدن جان و دل انسان است و در حقیقت نوروز، تجلی پیوند با تاریخ، طبیعت و انسان است. این جشن، فرصتی برای ارتباط با نیاکان، همنوایی با طبیعت و بهسازی روح و جان و گسترش مهرورزی در میان انسانهاست و با این تصویر، چه ارتباطی ژرف‌تر از این، میان نوروز و آموزه‌های کریم اهل‌بیت (ع)، که سراسر وجودش عطوفت و بخشش بود!  این هم‌سویی نوروز و مکتب امام حسن (ع)، نشان از آن دارد که فرهنگ ایرانی و آموزه‌های اسلامی، دو جلوه از یک حقیقت‌اند؛ حقیقتی که صلح، مدارا و مهرورزی را سرلوحه خویش می‌داند.
نوروز، زبانی مشترک میان ملت‌های گوناگون است، پلی است که دل‌های مردم ایران، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، ترکیه، ازبکستان، قزاقستان و دیگر سرزمین‌های حوزۀ نوروز را به هم پیوند می‌دهد. امروز که جهان بیش از همیشه به دوستی و گفت‌و‌گو نیازمند است، می‌توان از این میراث مشترک برای گسترش تعاملات فرهنگی و تحکیم پیوند‌های انسانی بهره گرفت.
ایران، این کهن‌دیار فرهنگ و تمدن، همواره دروازه‌ای گشوده به روی صلح، همبستگی و گفت‌و‌گو بوده است. نوروز، فرصتی است تا بار دیگر این حقیقت را یادآور شویم و جهان را به بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی برای هم‌زیستی مسالمت‌آمیز دعوت کنیم. از همین رو، پیشنهاد می‌کنم که همکاری‌های مشترک میان کشور‌های حوزه نوروز، در زمینه‌هایی، چون دیپلماسی فرهنگی، گردشگری، ادبیات و هنر و سینما و رسانه بر محور نوروز بیش از پیش گسترش یابد و جشن‌های نوروزی، نه‌تنها در شهر‌های ایران، بلکه در دیگر کشور‌های عضو این میراث جهانی، به‌عنوان فرصتی برای دوستی و تعاملات بین‌المللی برگزار گردد. در همین راستا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آمادگی دارد که با همکاری وزارت امور خارجه و وزارت میراث فرهنگی، برنامه‌های فرهنگی و هنری مشترک را با کشور‌های دوست اجرا کند؛ از هفته‌های فرهنگی نوروز گرفته تا تولیدات سینمایی و مستند‌های بین‌المللی درباره این میراث مشترک.
کرامت، همان است که در نوروز دیده می‌شود و در آیینه سخاوت امام حسن مجتبی (ع) می‌درخشد. باشد که این نوروز، نه‌فقط طبیعت، که جان‌هایمان را نیز نو کند و ما را به سوی جهانی سرشار از مهر، دوستی و برادری رهنمون سازد.
 منشا پیدایش نوروز کجاست؟
نوروز یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی است که به ارث رسیده‌ است اما شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده ی افراد و اقوام ایرانی ایران یاد می‌شود. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده‌ و این روز یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به‌ شمار می‌رود.
همچنین در شاهنامه درباره نوروز اینگونه نوشته شده است: جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا میگیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می نامند.
تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز
ماه فروردین به فروهر ها یا فروشی ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و در واقع نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می آید و بعد از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می گردد.
در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز نوشته شده است که ایرانیان باستان تنها قهرمان را فروهر می دانستند اما بعدها پرهیزگاران نیز از این نعمت برخوردار شدند. آن ها سالی یک بار برای دیدار بازماندگانشان در خانه های خویش فرود می آیند و اگر خانه را درخشان تمیز ببینند، ورود آن ها موجب خیر و برکت خواهد شد. اگر خانه را در هم و آشفته ببینند، برای آن ها طلب برکت نخواهند کرد.
عید نوروز چیست؟
تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز این روز در ایران و افغانستان نوید‌ دهنده سال جدید است. نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند. ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم.
شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری همزمان است. موعدی که خورشید در حرکت ظاهری‌اش در ابتدای برج حمل، استوای زمین را قطع می‌کند و ساعات روز و شب با هم برابر می‌شود. در تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین شمرده می‌شود.
ریشه‌یابی واژه نوروز
واژه نوروز از زبان فارسی میانه (nōgrōz) گرفته شده که ریشه در زبان اوستایی دارد. مورخان، معادل اوستایی آن را navaka raocah حدس زده‌اند.
امروزه در فارسی این واژه برای دو معنی استفاده می‌شود:
نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو
نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام «روز خرداد»
ایرانیان باستان از نوروز به عنوان «ناوا سرِدا» یعنی سال نو یاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه در دوره‌های سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی، به معنای سال نو می‌خواندند.
به عقیده احسان یارشاطر، بنیان‌گذار دانشنامه ایرانیکا، با توجه به قواعد آواشناسی، نگارش این واژه در الفبای لاتین به صورت Nowruz توصیه می‌شود (وی در این رابطه تلفظ فارسی را مبنا قرار داده است). امروزه در نوشته‌های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی این شکل از املا استفاده می‌شود.
نوروز سمبل پیروزی
در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز آمده است که نوروز سمبل پیروزی خوبی بر بدی است به این دلیل رسم دعای رپیثون در نوروز انجام می شود. (رپیثون) غلبه ی گرمای نیمروز و ماه های تابستان است با حمله غول زمستان به زمین ریپثون به زیر زمین می رود تا آبهای زیرزمینی را گرم نگه دارد و با اینکار گیاهان و ریشه درختان را از مرگ نجات دهد گرما در بهار نمادی است از پیروزی خوبی بر بدی به همین علت جشن دعای مخصوص در مراسم نوروز به ریپثون تعلق می گیرد.
در دوره سلجوقیان ، به دستور شاه سلجوقی  تعدادی از ستاره شناسان از جمله خیام برای بهبود تقویم ایرانی دعوت شدند، در آن زمان نوروز را اول بهار زمان وارد شدن آفتاب به ماه فروردین و آنرا اول سال نامیدند. این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای تثبیت نوروز در آغاز بهار، این طور وضع شد که هر چهار سال یک‌بار و یا هر پنج سال یک بار  تعداد روزهای سال بجای ۳۶۵ روز ۳۶۶ روز در نظر گرفته شود . آغاز این تقویم از سال ۳۹۲ هجری بود.
روز جهانی عید نوروز
مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را که ریشه ایرانی دارد در تقویم خود ثبت کرده است. در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸، سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، نوروز را به عنوان میراث جهانی به ثبت رساند.
چهارشبنه سوری
مراسم نوروز از مجموعه‌ای از جشن‌ها و مناسب‌ها تشکیل شده است. جشن نوروز ابتدا با آداب و رسوم چهارشبنه سوری شروع می‌شود. سپس نوبت به آخرین پنجشنبه سال و رفتن به مزار درگذشتگان می‌رسد.
سومین برنامه که بیشتر در خراسان برگزار می‌شود مراسم الفه است این مراسم که در آرامگاه‌ها، قبرستان‌ها و مساجد بر پا می‌شود برای تکریم و احترام به گذشتگان است. طی این مراسم، شیرینی و کیک محلی (نان شیری، قطاب، گمک) در کنار سبزه بر سر سفره گذارده می‌شود.
خانه‌تکانی
از دیگر آداب و رسوم عید نوروز در ایران می‌توان به خانه‌تکانی اشاره کرد. اقوام و مردمی که نوروز را جشن می‌گیرند به این مناسبت نیز پایبند هستند.
در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز نظافت وسایل خانه و اسباب و اثاثیه گردگیری، شستشو و تمیز می‌شود. همچنین مردم کشورهایی مثل افغانستان و تاجیکستان هم پیرو این رسم هستند.
افروختن آتش
از دوران کهن، در برخی مناطق رسم آتش افروختن نیز متداول بوده است. این رسم در ایران، آذربایجان و بخش‌هایی از افغانستان در قالب روشن کردن آتش در آخرین چهارشنبه سال (همان چهارشنبه سوری) مرسوم بوده است.
سفره عید نوروز (هفت سین)
در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز پهن کردن سفره عید نوروز نیز آورده شده است. عناصر این سفره که در ایران سفره هفت سین نام دارد به دو نوع تقسیم می‌شوند:
عناصری که جنبه نمادین دارند: مثل سیر، سکه، سمنو، سبزه، قرآن و …
عناصری که جنبه خوراکی و پذیرایی از مهمان را دارند: مثل انواع و اقسام آجیل، شیرینی سنتی یا امروزی
در قرن‌های گذشته، اکثر مردم فقط سالی یکبار می‌توانستند پلو بخوردند که آن هم شب نوروز بود. در این شب، همه یا اکثر مردم پلو می‌پختند و از این پلوی نوروزی برای فقرا، سلمانی‌ها، حمامی‌ها، کدخدا و روحانی محل پیشکشی می‌بردند.
انداختن سفره نوروزی که در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز هم به آن اشاره شده است آداب و رسومی خاصی دارد و روی سفره وسایل دیگری از قبیل آیینه، شمع و آب نیز قرار میدهند. ماهی و تخم‌مرغ رنگی نیز در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز دیده می‌شوند.
 شرح معنای نمادین هفت اقلام سفره‌ی هفت‌سین
سبزه: از کاشت گندم حاصل می‌شود و نماد تولد دوباره‌ی طبیعت است.
سمنو: خوراکی شیرین شبیه پودینگ که جوانه‌های گندم تهیه می‌شود و نماد لحظات شیرین زندگی است.
سیب: سیب سرخ نماد زیبایی است.
سنجد: میوه‌ای شیرین به اندازه توت سفید است و نماد عشق می‌باشد.
سیر: نماد سلامت است.
سماق: ادویه ایرانی که نماد رنگ سپیده‌دم قبل از طلوع خورشید و پیروزی نور بر تاریکی است.
سرکه: نماد صبر و کهن‌سالی است.
مراسم عید نوروز در دوران معاصر
نوروز تنها در ایران و افغانستان، ولی به شکل متناوب، جشن گرفته می‌شد. پس از فروپاشی جماهیر شوروی، کشورهایی نظیر قرقیزستان، آذربایجان و سپس دیگر کشورها هم این عید را جشن ملی خود اعلام کردند. در دوران شوروی برگزاری این جشن ممنوع اعلام شده بود و برای همین اقوام مختلف مخفیانه این جشن را بر پا می‌کردند.
از طرفی، مردم برخی از مناطق برای متقاعد کردن مقامات محلی، نام‌هایی دیگر برای جشن سال نو انتخاب می‌کردند. مثلا در تاجیکستان سعی کردند با انتخاب نام «جشن لاله» یا جشن 8 مارس بدون مخالفت دولت مرکزی نوروز را پاس بدارند. همچنین در دوران حکمرانی طالبان در افغانستان به دلیل ‌رسمیت داشتن تقویم قمری، کسی حق برگزاری جشن سال نو را نداشت.
ترکیه هم تا قبل از سال 2000 این جشن را که برای کردها همچون نماد نیرومندی از هویتشان بود ممنوع کرده بود.
وشبختانه در سال‌های اخیر، نوروز جهانی شده است. مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2010 با تصویب قطعنامه‌ای، 21 مارس برابر اول فروردین را روز جهانی نوروز نام گذاری کرد.
روز جهانی عید نوروز
مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز را که ریشه‌ی ایرانی دارد در تقویم خود ثبت کرده است. همچنین در تاریخ ۸ مهر ۱۳۸۸، سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، این جشن باستانی را به‌عنوان میراث جهانی به ثبت رساند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ 4 اسفند 1388 برابر با 23 فوریه 2010، روز 21 ماه مارس را به‌عنوان «روز جهانی عید نوروز» به رسمیت شناخت. در متن تصویب شده توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ایرانی و قدمتی بیش از 3 هزار سال توصیف شده است که امروزه بیش از 300 میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.
در تاریخ 7 فروردین 1389 نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار و این شهر به‌عنوان «دبیرخانه نوروز» تعیین شد. پس از آن در سال 1391 برای نخستین بار این جشن باستانی را در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفتند و بان کی مون، دبیرکل سازمان ملل، به این مناسبت پیام تبریک عید صادر کرد.
جشن نوروز در سفرنامه‌های مستشرقان
انگلبرت کمپفر در دوره‌ی شاه سلیمان صفوی به ایران سفر کرده بود. او در بخشی از سفرنامه خود درباره عید نوروز می‌نویسد: «نوروز از آداب و رسوم ایرانیان قدیم به جا مانده است و هنوز هم بزرگترین و درخشـان‌ترین جشن ایرانیان به شمار می‌رود. همه در این روز لباس نو می‌پوشند. دوستان و آشنایان به دیدن یکدیگر می‌روند، مهمانی‌ها برپا می‌شود و به تفریح می‌پردازند.» مادام کارلا سرنا هم در سفرنامه‌ی خود علت برگزار نشدن مراسم سلام نوروزی در یکی از سال‌های زمان ناصرالدین شاه قاجار را چنین بیان می‌کند: «شاه در این‌باره هم خواسته یا ناخواسته نظر منجم باشی را خواسته بود و او به علت نزدیکی ستاره‌ها (قران کواکب) یا قمر در عقرب بودن، روز دوم نوروز را برای برگزاری مراسم سلام مناسب تشخیص داده بود.» نوروز در دوره ساسانیان
مراسم نوروز در دربار پادشاهان ساسانی و اشکانی با شکوه و جلال خاصی برگزار می شد. پادشاه در ایام نوروز امر و نهی نمی کرد تا شفقت به خرج دهد و در آن ایام مبارک کسی را از خود نرنجاند.
در زمان ساسانیان این مراسم حداقل ۶ روز به طول می انجامید و شامل دو دوره نوروز کوچک یا عامه و نوروز بزرگ یا خاصه بود. نوروز کوچک از اول تا پنجم فروردین برگزار و نوروز بزرگ در ششمین روز فروردین برپا می شد. در مراسم نوروز کوچک، هر روز به یکی از طبقات مردم تعلق داشت که باید برای دیدار شاه به نزد او می رفتند:
روز اول فروردین: عامه مردم
روز دوم فروردین: دهقانان، خدمتگزاران آتشکده ها
روز سوم فروردین: روحانیان و موبدان
روز چهارم فروردین: اعضای خاندان سلطنت، رجال، مردم کشور و فرماندهان ارتش
روز پنجم فروردین: اشراف
روز ششم فروردین: ندیمان و مشاوران
شاه به سخنان هر یک از آنها گوش فرا می داد و اگر مشکلی داشتند، دستور حل آن را صادر می کرد. نوروز بزرگ نیز متعلق به نزدیکان شاه بود و فقط آنان به حضور وی می رسیدند.
نکته جالب این است که در دوره ساسانیان سال کبیسه وجود نداشت و روز برگزاری نوروز در هر ۴ سال، یک روز از آغاز فروردین عقب می ماند. به همین دلیل زمان نوروز ثابت نبوده و در فصل های مختلف برگزار می شد.
در این دوران، ۲۵ روز پیش از آغاز سال نو دوازده ستون از خشت خام در حیاط منزل پادشاه برپا می شد و انواع حبوبات و غلات (برنج، گندم، جو، نخود، ارزن، و لوبیا) را بر آنها می‌کاشتند. این ستون ها تا روز شانزدهم فروردین بر جای خود می ماندند و سپس با شادمانی جمع آوری می شدند. باور مردم بر این بود که هر کدام از گیاهان کاشته شده بر ستون ها زودتر به بار نشیند، در آن سال محصول بهتری از آن گیاه وجود خواهد داشت.
یکی دیگر از رسوم متداول در زمان ساسانیان این بود که به شادمانی آغاز سال نو در بامداد نوروز بر روی یکدیگر آب می پاشیدند و جشنی برپا می ساختند.
از زمان هرمز اول (سومین پادشاه ساسانی) روشن کردن آتش در شب نوروز مرسوم و پس از آن در زمان هرمز دوم، رسم دادن سکه به‌ عنوان عیدی در نوروز بنیان نهاده شد.
خوردن لقمه ای پنیر تازه با مقداری ماست نیز یکی دیگر از مراسم نوروز در زمان ساسانیان بوده و عملی با شگون پنداشته می شده است.
نوروز در زمان هخامنشیان
در سنگ‌نوشته‌های به‌جا مانده از دوران هخامنشیان، به برگزاری جشنی تحت عنوان نوروز به طور مستقیم اشاره نشده است؛ اما همین کتیبه ها حکایت از برگزاری شکوهمند این جشن در زمان آنها دارد. شواهد حاکی از آن است که مراسم ویژه نوروز از ۲۱ اسفند تا ۱۹ اردیبهشت برگزار می شده است.
کوروش بزرگ، بنیانگذار سلسله هخامنشی در سال ۵۳۸ پیش از میلاد، نوروز را به عنوان یک جشن ملی اعلام کرد. ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان از جمله مراسم مهم جشن نوروز بود.  در زمان داریوش یکم، تخت جمشید به عنوان محل برگزاری مراسم نوروز برگزیده شد. حتا برخی پژوهشگران معتقدند که این محل برای برپایی جشن نورورز ساخته شده است اما برخی دیگر آن را به طور کامل رد می کنند.
این پادشاه به مناسبت نوروز سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه ای از طلا را ضرب کرد که در پشت آن سربازی در حال تیراندازی دیده می شد.
نوروز پس از اسلام
پس از ورود اسلام به ایران، بی‌توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان از دلایلی بودند که باعث پاک شدن بسیاری از جشن های ایرانی از این فرهنگ کهن شدند؛ اما نوروز به سبب پیوند عمیق با تاریخ و فرهنگ این دیار، توانست جان سالم به در ببرد و تا به امروز باقی بماند.
خلفای دو پادشاهی امویه و عباسی با وضع مالیات های سنگین برای برگزاری جشن های مهرگان و نوروز تمام تلاش خود را کردند تا مردم را از انجام این رسم باز دارند؛ اما این موضوع نتوانست مانعی برای حفظ نوروز باشد چرا که بعدها همین افراد نیز به شرکت در مراسم نوروز روی آوردند.
برافروختن آتش در روز نوروز و پاشیدن آب بر روی عابران، پوشیدن لباس نو، هدیه سیب به یکدیگر، پخت غذاهای ویژه، خرید عطرهای نوروزی و مخصوص و ... از جمله مراسم نوروز در این دوران بودند.
سلسله‌های طاهریان، سامانیان و آل بویه، جشن نوروز را با گستردگی بیشتری برگزار می کردند و سرودن شعر توسط شاعران دربار یکی از مراسم ویژه نوروز در این دوران به حساب می آمد.
جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی در دوران پادشاهی خود دستور داد تا تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام گرد هم آیند و گاهشمار ایرانی را بهبود ببخشند. این گروه، اول بهار را روز ورود آفتاب به برج حمل و جشن نوروز دانستند و جایگاه آن را ثابت کردند. این گاهشمار به تقویم جلالی شهرت پیدا کرد و در آن برای ثابت ماندن زمان نوروز تعبیری اندیشیده شد. در این تقویم هر چهار سال یک بار و گاهی هر پنج سال یک بار، روزهای سال را به‌جای ۳۶۵ روز، ۳۶۶ روز  در نظر گرفتند و از سال ۳۹۲ هجری بر اساس این تقویم، نوروز را جشن گرفتند.
نوروز در دوران صفویان
در دوران صفویان نوروز دوباره به جایگاه خود بازگشت و به عنوان یک نماد ملی مطرح شد. شاه عباس صفوی در سال ۱۵۹۷ میلادی، با برگزاری مراسم نوروز در عمارت نقش جهان اصفهان، این شهر را به عنوان پایتخت معرفی کرد.
در این زمان یکی از مراسم مردم، تخم مرغ بازی بود که در طی آن دو نفر تخم مرغی را در دست خود می گرفتند. یکی نوک تخم مرغ خود را به نوک تخم مرغ دیگری می زد و هر کس که تخم مرغش می شکست بازنده محسوب می شد.
یک یا دو ساعت مانده به آغاز نوروز، منجمان با لباس فاخر به پشت بام کاخ سلطنتی می رفتند و با اسطرلاب مشغول به کار می شدند. به محض دادن علامت توسط این منجمان، سال جدید با شلیک توپ و تفنگ اعلام می شد. صدای نواختن طبل و شیپور، نای و نقاره در همه جا می پیچید و مراسم سرور  را با رقص و طرب، آتش‌بازی و صحنه‌های کمدی در مقابل کاخ شاهنشاه برگزار می کردند. ایام عید، ۸ روز به طول می انجامید. نخستین روز عید، به مراسم بارِ عام اختصاص داشت. بارِعام مراسمی است که طی آن شاه و درباریان به گروهی از مردم اجازه می دهند تا با شاه و درباریان دیدار داشته باشند.
در روز دوم علما و دانشمندان و مخصوصا اخترشناسان به حضور شاه می رسیدند. روز سوم به‌ مغان و موبدان، روز چهارم به قضات، روز پنجم به بزرگان و اعیان و اشراف کشور و روز ششم به خویشاوندان و منسوبین شاهنشاه اختصاص داشته است و دو روز آخر نیز زنان و کودکان سلطان، نزد وی می آمدند.
نوروز در عهد قاجار
جملی کارری هم که اتفاقا پس از کمپفر به ایران سفر کرده بود می‌نویسد: «در نوروز بزرگان برای عرض تبریک به حضور شاه می‌رسند و نسبت به وسع و امکان خود سکه‌های زرین و هدایایی تقدیم می‌کنند. خان‌هایی که به علت دوری راه نتوانند به حضور شاه برسند، با چند تن از غلامان و کنیزان خود که لباس فاخر بر تن می‌کنند، هدیه عیدانه خود را به پیشگاه شاه می‌فرستند. ایرانیان در این روز لباس نو می‌پوشند. زیرا معتقدند کسی که سال نو را با لباس کهنه آغاز کند، از خوشی‌های تازه سال جدید بی‌بهره خواهد ماند. از دیگر مراسم عید ، یکی هم آماده کردن انواع غذاهای لذیذ در خانه‌ها و پذیرایی گرم از دوستان و آشنایان است.»
آنچه که امروز در نوروز انجام می دهیم
نوروز هم مثل خیلی از جشن های دیگر آداب و رسوم خاص خود را دارد که به مدت ۱۳ روز در ایران برگزار می شود. این مراسم عبارتند از:
1- چیدن هفت سین
هفت سین شاخص ترین نماد نوروز است و آغاز سال معمولا در کنار آن جشن گرفته می شود. از دیرباز این سفره رنگین، ۷ روییدنی و خوراکی را که با حرف ” سین ” شروع می شوند را در خود جای داده است: سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سمنو.
تاریخچه و فلسفه سفره هفت سین
قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه و … نیز گوشه دیگری از این سفره را پر می کنند و هریک به نشانه و نمادی خاص در کنار یکدیگر قرار می گیرند.
رسم دیرین این است که به هنگام تحویل سال همه در کنار سفره هفت سین باشند و برای یکدیگر خوشی و شادمانی و سلامتی در سال جدید بخواهند.
۲- خوردن رشته پلو و آش رشته
پس از سال نو اولین وعده غذایی رشته پلو یا آش رشته است که بر اساس باور قدیمی خوردن آن موجب می شود تا سر سرشته کار تا آخر سال دست اعضای خانواده بیاید.
رشته پلو غذایی لذیذ است که با رشته پلویی و برنج همراه با خرما و کشمش سرخ کرده آماده می شود و آن را در مراسم نوروز میل می کنند.
۳- عیدی و هدایا
یکی از رسم های دیرین در نوروز، عیدی دادن و عیدی گرفتن است. کوچکترها از شوق گرفتن اسکناس های نو و تانخورده سر از پا نمی شناسند و با شوقی خاص منتظر دریافت آنها هستند.
بزرگترها قبل از تحویل سال اسکناس های عیدی را به نشانه تبرک لای قرآن می گذرند و پس از آغاز سال، آنها را به عنوان عیدی به کوچکترها می دهند. برخی به جای اسکناس، هدایایی را برای عزیزان شان تهیه و به آنها تقدیم می کنند.
 ۴- دید و بازدید
احتمالا در گذشته، مردمان می دانستند که روزی آنقدر غرق در دغدغه ها و روزمرگی ها می شویم که فرصت دیدن اقوام خویش را هم نداریم. رسم دیرین دید و بازدید نوروز بهانه خوبی است تا حداقل سالی یک بار گرد هم بیاییم و شادی این جشن باستانی را با عزیزان مان شریک شویم.
۵- پوشیدن لباس نو
رسم بر این است که در ایام نوروز و به هنگام دید و بازدیدها به نشانه نو شدن لباس زمین، جامه نو بر تن می کنند و خود را می آرایند تا به بهترین شکل در طول این جشن دیده شوند.
۶- سیزده به در
سیزدهمین روز از جشن های نوروزی با عنوان سیزده به در شهرت دارد و حسن ختام جشن نوروز به حساب می آید. باوری قدیمی حکایت از این دارد که باید در این روز برای راندن نحسی از خانه خارج شد و به دامان طبیعت رفت. امروزه در تقویم رسمی ایران این روز تحت عنوان روز طبیعت نام گذاری شده و با برپایی پیک نیک توسط خانواده ها در سراسر کشور جشن گرفته می شود.
ثبت جهانی نوروز
در سال ۲۰۰۹ جشن باستانی نوروز با ریشه ایرانی در تقویم مجمع عمومی سازمان ملل جای گرفت. این جشن در متن تصویب نامه به صورت زیر توصیف شده است:
نوروز، ۲۱ ماه مارس جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.
برای نخستین بار، نوروز ۱۳۹۱ در صحن عمومی سازمان ملل و یونسکو به میزبانی ایران جشن گرفته شد و جهانیان این میراث فرهنگی ارزشمند را شناختند.