منافع ما و منفعت ملی

گلاره ثروتی - از جمله مفاهيمي كه در حوزه علوم راهبردي و مطالعات سياسي طرح و بحث مي‌گردد كليدواژه «منافع ملي» است. منافع ملي اولويت‌ها و اهداف يك دولت-ملت را در فضاي بين‌المللي و در مقابل قدرت‌هاي ديگر و تحولات جهاني ترسيم مي‌كند. اكنون تمامي كشورها بر اساس منافع ملي خود برنامه‌ريزي و چارچوب‌هاي اقدام خود را تعريف مي‌كنند. منافع ملی به مفهوم گسترده آن به دو سطح بزرگ و کوچک قابل بحث است. منافع ملی که به اهداف که یک دولت در سطح بین‌المللی برای حفظ آنها تلاش می‌کند اطلاق می‌شود را می‌توان از لحاظ درجه اهمیت به سه دسته تقسیم کرد:
– منافع حیاتی: منافعی که با موجودیت یک دولت در ارتباط است و به هیچ وجه قابل مذاکره نیست.
– منافع مهم: منافعی که دولت‌ها برای حفظ و صیانت آنها در مذاکرات تلاش می‌کنند
– منافع حاشیه‌ای: منافعی که تنها برای بالا بردن قدرت چانه‌زنی یک دولت در مذاکرات ایجاد شده و قابل چشم‌پوشی است.
منافع ملی ممکن است به مثابه‌ هدف‌های اولی و همیشه‌گی کشور تعریف شوند و این هدف‌های همیشه‌گی به ارزش‌های چهارگانه‌ زیر اطلاق می‌شود: ۱. امنیت وجودی۲. امنیت رفاهی۳. حفظ و ازدیاد قدرت کشور در روابط با کشورهای دیگر۴. پرستیژ.
یکی از منافعِ مهم ملی کشور به کارگیری انواع امکانات، سرمایه هایِ فردی و جمعی، مادی و معنوی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، بهره گیری از ابتکارات و استعدادهای ملی کشور و ... تا به وسیلۀ آن، جامعه بتواند به آرمان های خود نزدیک تر شود، چرا که افراد جامعه برای دست یابی به آرمان ها و نیز حفظ موجودیت و هویت خویش و نظام، باید از هر نوع ابتکار، فعالیت و خلاّقیت دریغ نورزند. به وضوح، همه، این واقعیت را درک می کنند که اگر فرد یا جامعه بخواهد به حیات خود ادامه دهد و شخصیت و هویت خود را در سطح جهانی حفظ کند، باید به او این حق داده شود که از همۀ امکانات و استعدادهای مادی و معنوی برای رشد و شکوفایی خود و جامعه، استفاده کند. بنابراین نمی توان حقّ حیات را برای کسی یا کسانی قائل شد و آنان را به حفظِ نظام و ارزش های آن ملزم کرد، ولی به آن ها اجازه نداد که برای حفظ هویت خود و نظام اسلامی، از امکانات لازم استفاده کنند. بر این اساس می گوییم منافع ملّی جامعه اقتضا می کند که افراد همۀ امکاناتِ مادّی و معنوی خود را در این راه بسیج کنند. در این زمینه امام امّت در وصیت نامه خویش می فرمایند:
«من وصیّتِ دلسوزانه و خادمانه می کنم به ملّت عزیز که اکنون تا حدودِ بسیار چشم گیری از بسیاری از این دام ها نجات یافته و نسلِ محروم حاضر، به فعالیت و ابتکار برخاسته و دیدیم که بسیاری از کارخانه ها و وسایل پیشرفته، مثل هواپیما و دیگر چیزها که گمان نمی رفت متخصّصین ایران قادر به راه انداختن کارخانه ها و امثال آن باشند و همه دست ها را به سوی غرب یا شرق دراز کرده بودیم که متخصّصین آنان، این ها را به راه اندازند و در اثرِ محاصرۀ اقتصادی و جنگِ تحمیلی، خودِ جوانان عزیز ما، قطعات محل احتیاج را ساخته و با قیمت های ارزان تر عرضه کرده و رفع احتیاج نمودند و ثابت کردند که اگر بخواهیم، می توانیم».[38]
امام در این بخش از وصیت نامه، تأکید می کند که موفقیت در امرِ صنایع، مرهونِ بهره گیری از همۀ امکانات مادی و معنوی است که استقلال اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و ... را به دنبال می آورد. از این رو منافع ملّی کشور اقتضا می کند که با بسیج همۀ نیروها و بهره گیری از امکانات بالفعل و بالقوه، بتوان جامعه را به سوی موفقیت سوق داد. از این رو امام برای تأمینِ این منافع ملی به دولت ها و دست اندرکاران این گونه توصیه می کند: «بر دولت ها و دست اندرکاران است، چه در نسلِ حاضر و چه در نسل های آینده که از متخصّصینِ خود قدردانی کنند و آنان را با کمک های مادّی و معنوی تشویق به کار نمایند و از ورود کالاهای مصرف ساز و خانه برانداز جلوگیری نمایند و به آن چه دارند، بسازند تا خود، همه چیز بسازند و از جوانان، دختران و پسران می خواهم که استقلال و آزادی و ارزش های انسانی را، ولو با تحملِ زحمت و رنج، فدای تجمّلات و عشرت ها و بی بند و باری ها و حضور در مراکز فحشا ـ که از طرف غرب و عمّالِ بی وطن به شما عرضه می شود ـ نکنند که آنان، چنان چه تجربه نشان داده، جز تباهی شما و اغفال تان از سرنوشت کشورتان و چاپیدن ذخایرِ شما و به بند استعمار و ننگ وابستگی کشانیدن تان و مصرفی نمودن ملّت و کشورتان، به چیز دیگر فکر نمی کنند و می خواهند با این وسایل و امثال آن، شما را عقب مانده و به اصطلاح نیمه وحشی نگه دارند».