زنگ خطر آبی

   فریده لارودی- چندی پیش پزشکیان درباره مصرف آب هشدار داده و گفت: بدمصرف‌ها باید هزینه تمام شده آب را بپردازند. اصلاح الگوی مصرف در آب باید شدیدتر از برق دنبال شود؛ چرا که بی‌برقی را می‌شود تحمل کرد اما بی‌آبی، قابل تحمل نیست.دیروز هم رئیس جمهور خواستار راه اندازی پویشی در این زمینه شد.
امروز ایران با ورشکستگی آبی روبرو است، به این معنا که میزان مصرفی منابع آب شیرین تجدیدپذیر، بیشتر از موجودی و مقدار آبی است که دولت قولش را داده و ذخیره آبی باقی‌مانده منحصر و محدود به سفره‌های آب زیرزمینی است که عملاً در حال محو شدن هستند.میزان ورودی آب به آبخوان‌ها بسیار کمتر از میزان برداشت آن است.
باتوجه به ضعیف بودن بارش‌های برفی در سال جاری، وضعیت نامناسب منابع آبی ادامه خواهد داشت، که پیش‌بینی‌ها نشان‌دهنده ادامه خشکسالی در سال آینده است و شهروندان باید با همکاری در مصرف بهینه آب، به حفظ منابع محدود موجود کمک کنند.
در حالی که تهران پنجمین سال پیاپی خشکسالی را پشت سر می‌گذارد، کاهش ۴۵ درصدی بارندگی‌ها زنگ خطر کم‌آبی را برای پایتخت به صدا درآورده است. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد که برنامه‌ای برای نوبت‌بندی آب وجود ندارد، اما از شهروندان درخواست کرد مصرف خود را ۲۰ درصد کاهش دهند تا تابستان سختی را پیش رو نداشته باشیم.
بر اساس گزارش‌های رسمی، وضعیت منابع آبی تهران به شدت بحرانی شده است. حجم ذخایر سدهای تأمین‌کننده آب پایتخت کاهش یافته و پیش‌بینی‌های هواشناسی نیز از ادامه خشکسالی برای سال آینده خبر می‌دهد.
چشم انداز آب در ایران
رشد سریع جمعیت مهم ترین عامل کاهش سرانه آب تجدید شونده کشور در طول دهه های گذشته بوده است. با هر نرخ از رشد جمعیت پیش بینی شده توسط سازمان ملل متحد کشورمان تا سال ۲۰۵۰ جزء ۲۰ کشور پرجمعیت جهان خواهد بود. بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر کشور نیز از ۱۳۲ میلیارد متر مکعب در سال ۱۳۸۵ تقلیل چشمگیری یافته و در صورت ادامه این روند وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهد شد.
در حالی که ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و متوسط بارش آن ۲۵۰ میلی متر است و ۲۵ درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، ۴۰ درصد در مناطق خشک و ۲۵ درصد در مناطق غیر خشک قرار دارند مصرف زیاد، عدم تقارن بارندگی ها در کشور، رشد جمعیت و توسعه ناهمگون و ناپایدار در بخش های مختلف از جمله دلایل اصلی برای بروز بحران ها و چالش های بخش در ایران آب است.
بانک جهانی در گزارش سال ۲۰۰۷ خود با تأکید بر اینکه کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین در ایران ۳/۶ برابر استاندارد‌ها و شاخص های جهانی است، اعلام کرد که کشاورزی عامل ۹۱ درصد کاهش سالانه منابع آب شیرین در ایران است.
 همچنین طبق این گزارش کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین طی سال‌های ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۲ میلادی در جهان ۹ درصد بوده است و این رقم در کشور ما ۷/۵۶ درصد و معادل ۹/۷۲ میلیارد متر مکعب بوده است. این کاهش سالانه منابع داخلی آب شیرین در ایران طی مدت یاد شده ۶/۸ برابر انگلیس، ۳/۳ برابر آمریکا و ۷/۲ برابر ژاپن بوده است. بر اساس این برآورد‌ها طی این مدت، کاهش سالانه آب شیرین ایران حدود ۵/۵ برابر کشور‌های فقیر و ۹/۸ برابر کشور‌های با درآمد متوسط بوده است.
 در مجموع، منابع آبی کشور برابر ۱۳۰ میلیارد متر مکعب گزارش شده است. ۸۵ میلیارد متر مکعب آن آب های سطحی، ۷ میلیارد متر مکعب آن چشمه های پراکنده، ۳۹ میلیارد متر مکعب منابع آب های زیرزمینی آبرفتی و آهکی می باشد
 متوسط بارندگی سالیانه در ایران ۲۸۹ میلیمتر، یعنی حدود یک چهارم متوسط باران سالانه ی کره زمین است. حجم متوسط باران سالیانه حدود ۴۰۰ متر مکعب و صورت تقریبی به میزان یک هزارم حجم باران سالیانه ی دنیا است. از حجم ۴۰۰ میلیارد متر مکعب آب تولیدی در سطح کشور، ۲۷۴ میلیارد متر مکعب یعنی بیش از ۶۸ درصد آن تبخیر می شود.
 حجم آب های رودخانه های مرزی ورودی به کشور حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب و رودخانه های خروجی ۶ میلیارد متر مکعب است. ۸۵ میلیارد مترمکعب حجم آب قابل استحصال از جریان آب سطحی کشور و ۳۵ میلیارد مترمکعب حجم آب قابل استحصال از منابع آب های زیرزمینی برآورد گریده است. در مجموع میزان متوسط ذخایر آبی قابل استحصال شامل آب های سطحی، آب های زیرزمینی و چشمه های پراکنده ۱۳۰ میلیارد مترمکعب است.
کمبود آب در تهران جدی است
​معاون وزیر نیرو گفت: حجم ذخایر سدهای کلیدی تأمین آب تهران نسبت به سال‌های گذشته با کاهش جدی روبرو است. این در حالی است که بخشی از این موجودی سدها نیز به‌عنوان حجم مرده و مباحث مرتبط با پایداری سازه قابل بهره‌برداری نیست و این موضوع، محدودیتی جدی برای تأمین آب تهران محسوب می‌شود که اهمیت مدیریت مصرف آب را دوچندان می‌کند.
محمد جوان‌بخت معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران درخصوص وضعیت منابع آبی تهران اظهار داشت: به دلیل کاهش ۴۷ درصدی بارش استان تهران نسبت به متوسط بلند مدت، منابع تأمین آب شرب تهران در سدهای لار، لتیان، ماملو و به ویژه سد کرج که بخش زیادی از آب شرب تهران را تأمین می‌کند با کاهش قابل ملاحظه‌ای روبرو است.
وی با اشاره به آخرین آمار حجم مخزن سدهای تهران بیان داشت: سد کرج با  ۷ درصد پرشدگی در شرایط بحرانی و بی‌سابقه‌ای قرار دارد. سد لار نیز با یک درصد پرشدگی و سدهای لتیان و ماملو با ۱۲ درصد پرشدگی، شرایطی مشابه سد کرج دارند.
معاون وزیر نیرو درباره وضعیت نگران‌کننده سد کرج بیان داشت: خالی بودن سد کرج که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب شرب تهران محسوب می‌شود، در طول تاریخ بهره‌برداری این سد بی‌سابقه است و محدودیتی جدی برای تأمین پایدار آب پایتخت محسوب می‌شود.
عوامل موثر بر کمبود آب
کاهش منابع آبی در جهان علل و عوامل عدیده­ای دارد که در ادامه به صورت کلی به نقش اصلی­ترین عوامل موثر بر کمبود آب اشاره می­شود:
1-انسان­ها: انسان ها و عوامل طبیعی تأثیر عمیقی بر چرخه و بحران آب دارند.  انسان­ها بر فرآیند کاهش آب و آلودگی بیشتر آن تأثیر شدیدتری می­گذارند. نیاز به آب برای مصارف کشاورزی تولید انرژی، تولیدات صنعتی و مصارف شهری، به سرعت در حال افزایش است. امروزه رشد روزافزون جمعیت جهان و افزایش مصرف آب، قطع بی­رویه درختان جنگل­ها، رشد شهرسازی و افزایش صنایع آلوده کننده آب شیوه­های نامناسب و غیر اصولی کشاورزی احداث سدهای مخزنی و ایجاد دریاچه های مصنوعی از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح جهان به شمار می­آیند که در نهایت همه آنها نوعی تهدید برای جامعه بشری محسوب می شوند.
2-کشاورزی: بخش کشاورزی و صنعتی از مهم­ترین بخش­های مصرف آب است. در خاورمیانه بیش از 70%منابع آب به بخش کشاورزی اختصاص داده شده­است. در حالی که اکثر کشورهای واقع در خاورمیانه دچار کمبود آب هستند و در منطقه گرم و کم  آب قرار گرفته­اند که میزان بارندگی بسیار پایین و گاهی در حد صفر دارند.
3-مصرف خانگی: بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی، حداقل مصرف آب خانگی 100لیتر به ازای هر نفر در روز است. اما این میانگین در میان خانوارها رعایت نمی­شود. پس می­توان گفت عامل مهم دیگری که سبب رشد مصرف آب گردیده نیاز و اقتضای بهداشت عمومی است. با پیشرفت­هایی که از نظر بهداشت در بسیاری از کشورها دیده می­شود مصرف آب روزانه هر فر سیر صعودی طی می­نماید. امروزه مسائلی نظیر رشد جمعیت، ارتقای سطح زندگی و بهداشت، گسترش شهرنشینی، گسترش صنایع، کشاورزی و... افزایش مصرف آب را موجب گردیده است  به طوری که مصرف آب نسبت به اوایل قرن 20 هفده برابر و نسبت به 3 قرن قبل 45 برابر شده است.
آبفای تهران: باتوجه به استمرار خشکسالی و کاهش حجم مخازن سد‌ها ناگزیر به کاهش فشار آب در شبکه خواهیم بود
مدیرعامل شرکت آبفای استان تهران با بیان اینکه بارندگی در استان تهران ۲۵ درصد نسبت به سال گذشته کم‌تر بوده است، گفت: میزان پرشدگی سد‌های ۴ گانه تهران ۶ درصد ثبت شده و مردم برای خروج از چهارمین خشکسالی، حداقل ۲۰ درصد مصرف آب را کاهش دهند.
در حالی که تهران پنجمین سال پیاپی خشکسالی را پشت سر می‌گذارد، کاهش ۴۵ درصدی بارندگی‌ها زنگ خطر کم‌آبی را برای پایتخت به صدا درآورده است. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرد که برنامه‌ای برای نوبت‌بندی آب وجود ندارد، اما از شهروندان درخواست کرد مصرف خود را ۲۰ درصد کاهش دهند تا تابستان سختی را پیش رو نداشته باشیم.
 محسن اردکانی مدیرعامل شرکت آبفای استان تهران درخصوص میزان بارندگی ها در کشور اظهار کرد: کاهش 22 درصدی بارندگی در کشور نسبت به سال گذشته و 42 درصدی نسبت به میانگین بلند مدت در کشور ناشی از تغییر اقلیم است.
 وی گفت: باتوجه به اینکه 25 درصد از آب شرب کشور در تهران توزیع می‌شود، اما خشکسالی و تغییر اقلیم در شهر تهران هم سبب شده است تا میزان بارندگی در این شهر، 25 درصد نسبت به سال گذشته و 45 درصد نسبت به میانگین بلند مدت با کاهش همراه باشد.
 اردکانی افزود: در حال حاضر استان تهران، در طول دوره آماری 57 سال گذشته کمترین میزان بارندگی را در سال آبی جاری داشته است که ناشی از تغییر اقلیم خواهد بود. استان تهران همیشه بعد از پشت سر گذاشتن 2 سال خشکسالی با چند سال پیاپی‌ ترسالی مواجه بودیم.
 مدیرعامل شرکت آبفای استان تهران ادامه داد: طی سال‌های گذشته، برای اولین بار در طول دوره آماری، در حال سپری کردن چهارمین سال خشکسالی هستیم و همین موضوع کاهش ذخایر سدی کشور را به همراه داشته است. میزان پرشدگی سد‌های 4 گانه که آب تهران را تامین می‌کنند 6 درصد ثبت شده است.
 وی اضافه کرد: گرچه در 4 سال گذشته، در مجموعه وزارت نیرو با اجرای اقدامات فنی و مهندسی اجازه ندادیم تا آثار کاهش بارندگی در خانه‌های مردم ملموس شود، اما باتوجه به استمرار خشکسالی در کشور و کاهش قابل توجه حجم مخازن سد‌ها ناگزیر به کاهش فشار آب در شبکه خواهیم بود.
 اردکانی بیان کرد: در شهر تهران 35 درصد از مشترکین پایین‌تر از الگو یعنی 12 متر مکعب آب در ماه مصرف میکنند، 60 درصد تا دوبرابر الگو و 5 درصد بیش از 2 برابر الگو، آب مصرف می‌کنند که این ارقام از آمار جهانی بسیار بالاتر است.
 مدیرعامل شرکت ابفای استان تهران از مردم خواست برای پشت سر گذاشتن این روز‌ها و چهارمین خشکسالی مستمر در کشور، حداقل 20 درصد مصرف آب را کاهش دهند.
احتمال جیره‌بندی آب در تهران قوت گرفت
معاون بهره برداری و توسعه آب گفت: جیره بندی آب در دو حالت اتفاق می‌افتد یکی شرایط بسیار دشوار و نبود نزولات آسمانی و دیگری عدم همکاری مردم؛ بنابراین احتمال جیره بندی آب در تهران وجود دارد.
حسام خسروی معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آبفای تهران در رابطه با کاهش فشار و قطعی آب در بیشتر مناطق تهران گفت: امسال بارندگی ۴۶ درصد نسبت به سال‌های نرمال کمتر شده و نسبت به سال گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته است؛ همین امر موجب شده سدهای آبی در وضعیت بدی قرار بگیرند به طوری که ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران نزدیک به ۶ درصد است.
وی با اشاره به اینکه طی روزهای اخیر به دلیل ایام خانه تکانی و ماه مبارک رمضان مصرف آب شدت بگیرد، این موضوع منجر به افزایش مصرف و تشدید ضعف منابع آبی شد به همین علت امکان جبران آن وجود نداشت و مجبور هستیم فشار آب شهر را کنترل کنیم.
خسروی اضافه کرد: شرایطی که ما ایجاد کرده‌ایم آن است که فشار آب تا طبقه دوم وجود دارد و اگر کسی در این دو طبقه با مشکل آب و فشار آب مواجه است این مسئله را به واحدهای ۱۲۲ اطلاع دهند تا آن مورد را برطرف کنیم.
وی در پاسخ به این موضوع که حتی بسیاری از مشترکان طبقه دوم نسبت به فشار آب گلایه دارند، گفت: این شرایط از این به بعد وجود دارد و در تابستان شرایط بسیار سخت‌تری را پیش رو خواهیم داشت و آنطور که پیش بینی شده بارندگی جدیدی وجود ندارد.
معاون بهره برداری و توسعه آب توضیح داد: در هر شرایطی دو طبقه را آبرسانی می‌کنیم اما بیش از آن امکان آبرسانی وجود ندارد و همشهریان باید از مخزن و پمپ استفاده کنند.
به گفته این مقام مسئول، این پیک را همیشه در روزهای انتهایی اسفند داشتیم که اکنون به دلیل ماه مبارک رمضان کمی زودتر اتفاق افتاده است و تا ابتدای فروردین ماه این مشکل برطرف می‌شود.
خسروی اضافه کرد: در صورتی که همشهریان بتوانند ۲۰ درصد مصرف خود را کاهش دهند امکان افزایش فشار آب وجود دارد؛ ضمن آنکه با سپری شدن ایام خانه تکانی فشار آب به حالت قبل باز می‌گردد.
وی در پاسخ به این سوال که با وجود این شرایط امکان جیره بندی آب در تابستان وجود دارد، اضافه کرد: جیره بندی آب در دو حالت اتفاق می‌افتد یکی شرایط بسیار دشوار و نبود نزولات آسمانی و دیگری عدم همکاری مردم احتمال جیره بندی آب وجود دارد.
خسروی با اشاره به محدودیتی که در تولید وجود دارد، اضافه کرد: با توجه به محدودیتی که در تولید وجود دارد همشهریان باید با مدیریت مصرف مانند سال‌های گذشته کمک کنند تا از جیره بندی آب جلوگیری شود. ما سعی می‌کنیم که این اتفاق نیفتد زیرا صدمات فراوانی را به شبکه وارد می‌کند.
معاون بهره برداری و توسعه آب گفت: ما به دنبال آن هستیم که با حداقل آبی که در شهر وجود دارد این دوران را طی کنیم که مستلزم همکاری مردم است. شرکت آب و فاضلاب استان تهران با صدور اطلاعیه‌ای از رشد ۲۰ درصدی مصرف لحظه‌ای آب تهران در روز جمعه ۱۰ اسفندماه خبر داد و از شهروندان تهرانی درخواست کرد که با توجه به کمبود ۴۵ درصدی بارندگی نسبت به بلندمدت و کمبود ذخایر سدها، در مصارف خود به طور جدی صرفه‌جویی کنند. همچنین، شرکت آبفای استان تهران اوج مصرف لحظه‌ای آب پایتخت در روز جمعه ۱۰ اسفندماه را رکورد ۴۸ هزار لیتر بر ثانیه اعلام و تصریح کرده بود که افزایش ۲۰ درصدی میزان مصرف لحظه‌ای در شرایطی که هوای سردی نیز بر تهران حاکم است، بی سابقه محسوب می‌شود.
بحران آب و فرونشست زمین زیر پای تهران/مدیریت مقطعی جواب نمی‌دهد
رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران با تاکید بر اینکه بحران آب پایتخت مربوط به دو سال اخیر نیست، گفت: روند کاهش بارش‌ها در نیم قرن گذشته مشهود بوده اما برنامه‌ریزی جدی برای مدیریت منابع آب انجام نشده است.
مهدی پیرهادی روز پنجشنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: کاهش بارش‌ها و خشکسالی تنها مربوط به امسال و سال‌های اخیر نیست بلکه در ۵۰ سال گذشته روند کاهش بارش بصورت مداوم ادامه داشته و در برخی سال‌ها افزایش ناچیز بوده اما میانگین کلی نزولی است.
وی افزود: متاسفانه در این سال‌ها دستگاه‌های مختلف بصورت علمی و عملیاتی به این بحران ورود نکرده‌ و امروز که به نقطه بحران رسیده‌ایم، یکباره اعلام می‌شود که باید چاه‌های عمیق جدید حفر شود.
مخالفت شورای شهر با حفر چاه‌های جدید
این عضو شورای شهر تهران با انتقاد از فشارهای وارده به شهرداری تهران برای حفر چاه‌های جدید، گفت: در دو سال گذشته شورای شهر و شخص رییس شورا با قاطعیت در برابر این اقدام ایستادگی کرده‌اند زیرا این اقدام باعث تشدید فرونشست زمین در تهران می‌شود.
پیرهادی با بیان اینکه ۸۸ درصد از منابع آبی کشور در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود و بخش قابل توجهی از آن به دلیل روش‌های نادرست آبیاری هدر می‌رود، افزود: اگر تنها ۱۰ درصد صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی انجام شود، معادل کل مصرف آب شرب شهر تهران ذخیره خواهد شد. این در حالی است که تاکنون برنامه جامع و کارآمدی برای مدیریت مصرف آب در کشاورزی اجرا نشده است.
تجربه جهانی در مدیریت مصرف آب
پیرهادی با اشاره به اقدامات کشورهای توسعه‌یافته در زمینه کاهش مصرف آب، گفت: کشورهایی مانند آلمان با وجود منابع آبی مناسب، برنامه‌های گسترده‌ای برای کاهش مصرف و استفاده از تجهیزات کاهنده اجرا کرده‌اند اما در ایران همچنان این موضوع جدی گرفته نشده است.
افزایش هزینه خانوارها به‌دلیل کاهش فشار آب
وی با انتقاد از کاهش فشار آب در برخی مناطق تهران گفت: کاهش فشار آب باعث شده مردم برای تامین آب مجبور به خرید پمپ و مخزن شوند که این امر به افزایش مصرف برق نیز منجر شده است.
وی در ادامه اطهار کرد: بنظر می رسد وزارت نیرو بجای مدیریت علمی منابع آب بدنبال راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و مقطعی است.
خطر فرونشست زمین با حفر چاه‌های عمیق
رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران همچنین با هشدار نسبت به پیامدهای حفر چاه‌های عمیق جدید گفت: حفر این چاهها در مناطق شهری بویژه مناطق مرکزی و جنوبی تهران می‌تواند خطر فرونشست گسترده را به همراه داشته باشد. بر اساس مطالعات علمی، هم‌اکنون در برخی نقاط تهران تا ۳۰ سانتیمتر فرونشست ثبت شده است.
وی افزود: نامه‌ای خطاب به سه قوه، شورای تأمین استان و قرارگاه ثارالله تهیه شده و در آن نسبت به تبعات امنیتی و اجتماعی ادامه روند کنونی هشدار داده شده است.
این عضو شورای شهر افزود:معتقدم اگر امروز تدبیری در مبحث بحران آب اتخاذ نشود در آینده نزدیک با بحران‌های جدی‌تر روبه‌رو خواهیم شد.
لزوم پاسخگویی مدیران در بحران آب
پیرهادی گفت: مدیران باید بدانند مسوولیت‌پذیری و پاسخگویی در قبال بحران‌های زیست‌محیطی مانند آب و هوا ضروری است. متاسفانه امروز برخی مدیران برای فرار از پاسخگویی، از انجام اقدامات موثر خودداری می‌کنند و این رفتار موجب انباشت بحران‌ها شده است.
علل و پیامدهای خشکسالی در ایران
خشکسالی و کم آبی در ایران یک واقعیت اقلیمی بوده و با توجه به روند روزافزون نیاز بخش‌های مختلف به آب، این مشکل در سال‌های آینده حادتر نیز خواهد شد.
مطابق آمارها، در هر دوره ۱۰ ساله دوبار با خشکسالی مواجه می‌شود و منابع اب زیرزمینی کشور از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب در سه دهه قبل به حدود ۱۰۰ میلیترد متر مکعب کاهش یافته است.
بر اساس آمار مختلف بین ۸۸ تا ۹۲ درصد منابع آبی کشور در کشاورزی مورد بهره برداری قرار می‌گیرد در حالیکه آمار جهانی آب کشاورزی ۷۰ درصد است. همچنین سرانه آب تجدیدپذیر در چهار دهه گذشته یک سوم شده است.
۵۲ درصد زمین‌های زراعی کشور آبی، ۹۱ درصد محصولات زراعی برداشت شده متعلق به اراضی با کشت آبی و ۸۵ درصد باغات بارور و غیر بارور، آبی است.
علل خشکسالی
از دلایل خشکسالی می‌توان به افزایش جمعیت، کشاورزی نادرست، تغییرات آب و هوایی و کاهش بارندگی، توسعه ناموزون صنعتی و سایر عوامل از جمله توسعه ناپایدار شهرها اشاره کرد.
تغییرات آب و هوایی و کاهش بارندگی
ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد. در حال حاضر۳۵.۴ درصد مساحت کشور فراخشک و ۲۹.۱۵ درصد از مساحت ایران خشک است که در مجموع حدود ۶۵ درصد خاک کشور را شامل می‌شود.
بر اساس گزارش سازمان هواشناسی کشور، میانگین دمای کشور از ۱۳۴۰ تا کنون ۲ درجه سانتیگراد افزایش یافته است. میزان بارندگی در ۲۰ سال گذشته ۲۰ درصد کاهش یافته است و سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ خشک ترین سال آبی در ۵۳ سال گذشته است.
میانگین بارش باران در کشور در ۵ دهه گذشته کاهش چشمگیری داشته است.
با توجه به برداشت آب حدود ۹۳ میلیارد متر مکعب آب برای تامین مصارف مختلف، حدود ۹۰ درصد از منابع آب تجدید شونده کشور مصرف می‌شود که بیش از دو برابر شاخص بین المللی تعریف شده برای این امر است.
از کل منابع آب تجدید شونده کشور ۸۸ درصد در بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد و بقیه آن به مصرف صنعت، شرب و محیط زیست می‌رسد.
به طور کلی ۱۶۲.۲ میلیون هکتار عرصه کشور به لحاظ کاربردی به چهار طبقه تقسیم می‌شود:
منابع طبیعی تجدید شونده
زمین‌های کشاورزی
زمین‌های مسکونی،صنعتی و راه‌ها
دریاچه‌ها، تالاب‌ها، مرداب‌ها، هامون‌ها و بیشه‌زار و درختچه‌زارها.
آثار خشکسالی بر بخش کشاورزی
کاهش تولیدات کشاورزی خصوصا محصولات دیم و فراورده‌ها
افت کیفیت محصولات کشاورزی
کاهش اشتغال بخش کشاورزی و افزایش فقر روستایی و مهاجرت
برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی
نشست زمین در دشت‌ها و افت حجم ذخیره آب‌های زیرزمینی در سال‌های آتی
شستشوی خاک‌های زراعی مرغوب از طریق زهکش‌های طبیعی
از بین رفتن مراتع و خسارت به صنعت دامداری
ریزگردها
با عریان شدن مراتع بارش‌‌های اندک هم تبدیل به رواناب شده و موجب شستشوی خاک‌های حاصلخیز کوهپایه‌ها می‌شود.
آثار خشکسالی بر بخش کشاورزی
چالش‌های فعلی تشدید آثار خشکسالی
عدم وجود یک برنامه ملی استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی که شامل آب و جنگل و مرتع و …
عدم وجود یک متولی واحد در امر برنامه ریزی و مقابله با پدیده خشکسالی و تقسیم مسئولیت‌ها در بخش‌های مختلف و عدم پاسخگویی در خصوص پیامدها
عدم وجود آمار و اطلاعات دقیق از علل و پیامدهای خشکسالی
تولید محصولات آب بر
چاه‌های غیر مجاز
عدم استفاده یا توسعه استفاده از روش‌های صحیح آبیاری در بخش کشاورزی
کاهش پوشش گیاهی ناشی از تخریب مراتع، چرای بی رویه، قطع بوته‌زارها و چنگل‌ها
توسعه بی رویه و غیر اصولی شهرها و از بین رفتن مزارع و باغات در روستاها و حاشیه شهرها
افزایش بیش از حد تبخیر از سطح زمین به علت گسترش و پیش روی کویر
چالش‌های تشدید آثار خشکسالی در آینده
مدریت نادرست منابع آب در کشور (فقط مدیریت بهره برداری است و شامل مدیریت حفظ و ارتقا ذخایر زیرزمینی و مدیریت تولید اب نمی‌شود) و عدم تعیین ارزش اقتصادی آب (شامل ارزش ذاتی آن در هر یک از حوضه‌های آبریز، متناسب با شرایط طبیعی و اقلیمی دسترسی به آب، ارزش سرمایه گذاری‌های تامین، انتقال،توزیع و بازیافت آب برای بخش‌های مختلف مصرف می‌بایستی تعیین شود تا در برنامه‌های توسعه بخش‌های مصرف منظور گردد)
نبود الگوی کشت
عدم توجه به شرایط کشور و اصرار بر افزایش کمیت تولیدات کشاورزی
رشد جمعیت کشور و افزایش سرانه مصرف
ادامه توسعه صنعتی با روند کنونی
راهکارهای مدیریت آب در ایران
در مقابله با بحران آب، که ایران و بسیاری از مناطق دیگر جهان با آن دست به گریبان هستند، راهکارهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند به طور چشمگیری در مدیریت منابع آبی موثر باشند. در این فصل، به بررسی راه حل بحران آب ایران و تاثیر آنها بر حفظ و بهره‌وری آب می‌پردازیم.
استفاده از روش‌های نوین آبیاری:
یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان آب در ایران، بخش کشاورزی است. استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، نه تنها منجر به هدررفت آب می‌شود بلکه کارآیی تولید محصولات کشاورزی را نیز کاهش می‌دهد. روش‌های نوین آبیاری، مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی، با کاهش هدررفت آب و افزایش راندمان آبیاری، راهکارهایی کارآمد در مدیریت آب به شمار می‌روند. این روش‌ها با دقت بیشتری آب را به ریشه گیاهان می‌رسانند و از تبخیر غیرضروری آب جلوگیری می‌کنند.
بازیافت آب و استفاده مجدد از آب‌های خاکستری
بازیافت آب، فرآیندی است که در آن آب‌های استفاده‌شده مانند آب‌های خاکستری از فعالیت‌های خانگی و صنعتی، پس از تصفیه، دوباره برای مصارف غیرشرب استفاده می‌شوند. این روش نه تنها منابع آبی را حفظ می‌کند بلکه در مصرف انرژی نیز صرفه‌جویی به همراه دارد. بازیافت آب می‌تواند در کاهش بار آلودگی‌ها بر منابع آبی و کاهش نیاز به آب تازه برای مصارف غیر ضروری موثر باشد.
استفاده از تکنولوژی‌های تصفیه آب
تکنولوژی‌های تصفیه آب، از فیلترهای ساده خانگی گرفته تا سیستم‌های پیچیده صنعتی، امکان استفاده مجدد از آب را فراهم می‌آورند. تصفیه آب نه تنها برای حذف آلاینده‌ها و میکروب‌ها ضروری است بلکه با بازگرداندن آب تصفیه‌شده به چرخه طبیعی، به حفظ منابع آبی کمک می‌کند. این فرآیندها به ویژه در مناطقی که با کمبود آب مواجه هستند، اهمیت بالایی دارند.
شیرین‌سازی آب دریا
ایران با دسترسی به دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، پتانسیل استفاده از تکنولوژی‌های شیرین‌سازی آب دریا را دارد. شیرین‌سازی آب دریا می‌تواند به عنوان یک منبع پایدار برای تأمین آب شرب و صنعتی عمل کند. با پیشرفت‌های اخیر در فناوری‌های شیرین‌سازی، این روش به یک گزینه اقتصادی تبدیل شده است.
اصلاح تاسیسات آبرسانی و جداسازی آب شرب و غیرقابل شرب
نوسازی و بهینه‌سازی شبکه‌های آبرسانی با استفاده از لوله پلی اتیلن، به کاهش هدررفت آب کمک شایانی می‌کند. همچنین، جداسازی آب شرب از آب غیرقابل شرب (مانند آبی که برای آبیاری فضاهای سبز شهری یا شستشو استفاده می‌شود)، می‌تواند در کاهش مصرف آب آشامیدنی موثر باشد. این اقدامات با هدف بهره‌برداری بهینه از منابع موجود و جلوگیری از هدررفت آب، اساسی‌ترین گام‌ها در مدیریت منابع آبی هستند.
با پیاده‌سازی این راهکارها، نه تنها می‌توان بحران آب را مدیریت کرد بلکه می‌توان به سوی توسعه پایدار در بخش آب و کشاورزی گام برداشت. اجرای این رویکردها، نیازمند همکاری و تعهد دولت‌ها، جوامع محلی و هر فرد در جامعه است تا با همکاری و تلاش مشترک، می‌توان به مدیریت بهینه منابع آبی دست یافت.
پیشنهادات
در بررسی‌های انجام شده و تحلیل‌های موجود در مطالب پیشین، اهمیت بی‌بدیل مدیریت صحیح منابع آبی در ایران، به عنوان یک کشور با ویژگی‌های اقلیمی خشک و نیمه‌خشک، آشکار می‌شود. بحران آب نه تنها به‌عنوان یک معضل محیطی بلکه به عنوان یک چالش اجتماعی، اقتصادی و حتی امنیتی، نیازمند توجه و اقدام فوری است. موارد زیر خلاصه‌ای از یافته‌های مهم و پیشنهاداتی برای بهبود وضعیت موجود ارائه می‌دهند.
خلاصه‌ای از مهم‌ترین یافته‌ها
خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل بحران آب در ایران شناسایی شده‌اند.
رشد جمعیت و توسعه نامتوازن شهری و صنعتی بدون توجه به میزان منابع آبی، فشار بیشتری بر این منابع وارد کرده است.
سوءمدیریت منابع آبی، از جمله استفاده ناکارآمد از آب در بخش کشاورزی و نبود سیستم‌های موثر تصفیه و بازچرخانی، بخشی از ریشه‌های این بحران است.
آلودگی منابع آبی، ناشی از فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی، منابع آبی را کاهش داده و آن‌ها را برای استفاده غیرقابل می‌کند.
پیشنهادات برای بهبود وضعیت بحران آب در ایران
استفاده از روش‌های آبیاری نوین: کاربرد فناوری‌های پیشرفته در بخش کشاورزی مانند آبیاری قطره‌ای برای کاهش هدررفت آب.
توسعه و ارتقا سیستم‌های تصفیه: به‌کارگیری فناوری‌های نوین برای تصفیه و بازچرخانی آب، به‌ویژه در بخش‌های صنعتی و شهری.
مدیریت مصرف آب: ترویج فرهنگ صرفه‌جویی و استفاده بهینه از آب در بین شهروندان و بخش‌های مختلف اقتصادی.
اصلاح قوانین و مقررات: وضع قوانین سخت‌گیرانه برای حفاظت از منابع آبی و جلوگیری از آلودگی آن‌ها.
توسعه پروژه‌های آب‌شیرین‌کن: سرمایه‌گذاری در پروژه‌های شیرین‌سازی آب دریا برای تأمین آب شرب و صنعتی.
نقش دولت و مردم در مدیریت منابع آبی
دولت باید با ارائه بسترهای قانونی و مالی، زمینه‌های لازم برای بهبود مدیریت آب و توسعه زیرساخت‌های مربوطه را فراهم کند. همچنین، باید در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی جهت استفاده درست و صرفه‌جویی در مصرف آب نقش‌آفرینی کند.
مردم نیز باید با تغییر الگوهای مصرف و در پذیرش و اجرای روش‌های نوین آبیاری و مصرف آب، نقش خود را ایفا نمایند. همکاری مردم با دولت در اجرای طرح‌های مدیریت آب و حفاظت از منابع آبی می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش بحران آب داشته باشد.
در نهایت، مدیریت بحران آب در ایران نیازمند یک رویکرد چندبعدی است که در آن همکاری بین دولت، مردم، بخش خصوصی و جامعه بین‌المللی حیاتی است. تلاش‌های مشترک و هم‌افزا برای استفاده پایدار از منابع آبی، می‌تواند به حفظ این منبع حیاتی برای نسل‌های آینده کمک کند.