دیپلماسی هوشمندانه ایران در زمین بازی

  مهرسام عمویی- سرگئی لاوروف در حالی در جامه نماینده دیپلماتیک کرملین تور منطقه ای خود را آغاز کرده که به نظر می رسد حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید شکاف عظیمی در جبهه منسجم اروپا و آمریکا علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین ایجاد کرده و شرایط جدید بر اعتماد به نفس مسکو برای بازگشت مقتدرانه به صحنه معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای افزوده است.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه دیروز برای نخستین بار از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم مهمان سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران بود. هرچند رفت و آمد میان مقام های ایران و روسیه امری طبیعی به نظر می‌ رسد اما شاید شرایط ویژه منطقه ای و بین المللی و البته وضعیت منحصر به فردی که تهران و مسکو هر کدام از جنبه های مختلف در حال تجربه آن هستند، این پرسش را پررنگ می‌کند که چه انگیزه ای دیپلمات ۷۴ ساله روس را در این روزهای پرکار برای مسکو، به تهران کشانده است؟
پاسخ مقام های رسمی ایران و روسیه به این پرسش چندان پیچیده نیست. میان ایران و روسیه پرونده های مشترک بیشمار وجود دارد؛ از جزئیات اجرایی شدن معاهده مشارکت جامع راهبردی که در نخستین سفر دو جانبه مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان به مسکو در کرملین میان  روسای جمهور ایران و روسیه امضا شد تا مقابله با تحریم های یکجانبه غرب به عنوان اعضای مشترک در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چون اورسیا، بریکس و شانگهای، از وضعیت مذاکرات برای احیای برجام یا توافقی مشابه به منظور رفع تحریم ایران تا فرجام حضور در سوریه بدون بشار اسد و البته چند و چون تغییر معادلات در غرب آسیا در پرتو جنگ غزه.
همزمان با سفر لاوروف به تهران، وزارت امور خارجه روسیه جزئیات بیشتری را درباره دستور کار این سفر منتشر کرد. به در بیانیه مطبوعاتی این وزارتخانه آمده است: وزیران امور خارجه دو کشور در تهران به طور مفصل در مورد دستور کار دوجانبه روابط روسیه و ایران که با امضای یک توافقنامه بنیادین جدید بین دولتی در ۱۷ ژانویه برابر با ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ در مسکو رسماً به سطح مشارکت راهبردی جامع رسیده است، گفت‌وگو خواهند کرد.
در این بیانیه آمده است: گفت‌وگوهای طرفین در راستای گسترش بیشتر همکاری‌های تجاری و اقتصادی سودمند دوجانبه در زمینه اجرای پروژه‌های مشترک کلیدی در زمینه‌های انرژی و حمل‌ونقل متمرکز خواهد بود.
وزارت امور خارجه روسیه همچنین اعلام کرد:‌ طرفین در مورد تعدادی از موضوعات جاری بین المللی از جمله وضعیت سوریه، قفقاز، افغانستان، یمن، خلیج فارس، حل و فصل خاورمیانه، مسأله دریای خزر و وضعیت در ارتباط با برنامه جامع اقدام مشترک درباره برنامه هسته ای ایران (برجام) تبادل نظر خواهند کرد.
مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است. دولت موقت در سوریه اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط های احتمالی را در خود جا داده است.
از مذاکره با آمریکا در ریاض تا دیدار با همتای ایرانی در تهران
همه ماجرا اما در این پاسخ های رسمی قابل تحلیل و تفسیر نیست. وزیر خارجه روسیه در قالب یک به اصطلاح تور منطقه ای و پس از حضور در ریاض و آنکارا به تهران می‌ آید. سر نخ اصلی این معادله شاید در ریاض باشد؛ میزبان نخستین دیدار رسمی وزرای خارجه فدراسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا در دولت دوم دونالد ترامپ.
هیچ کس نمی داند در مذاکرات پشت درهای بسته که به پیشنهاد محمد بن سلمان، ولیعهد جوان سعودی در پایتخت عربستان برگزار شد چه گذشته است اما بی‌ شک سرنوشت جنگ روسیه در اوکراین که البته مسکو با عنوان عملیات ویژه نظامی از آن یاد می کند تنها یکی از پرونده های قطور روی میز بوده است.
پس از انجام این مذاکرات بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با بیان اینکه در گفت‌وگوی مسکو و واشنگتن نیاز به واسطه وجود ندارد، گفت: هدف و موضوع مورد بحث در نشست ریاض بازگرداندن اعتماد بین روسیه و آمریکا بود؛ هیأت روسی گفته است که نمایندگان ایالات متحده در مذاکرات ریاض برای همکاری مشترک آماده بوده‌اند. روسیه اولین گام را برای از سرگیری همکاری با ایالات متحده در زمینه های مختلف مورد علاقه دوجانبه از جمله خاورمیانه برداشته است.
واقعیت آن است که ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ برگ برنده های بسیاری برای معامله با یکدیگر دارند اما ایران در کجای این معادله قرار دارد؟ بر اساس گزارش های رسمی منتشر شده بخشی از اولین گفت و گوی تلفنی روسای جمهور روسیه و آمریکا به ایران اختصاص داشته و بر همین اساس می توان حدس زد که «با ایران چه کنیم؟» یکی از پرسش‌های وزیرخارجه آمریکا از لاوروف در ریاض بوده‌باشد.
به نظر می رسد دونالد ترامپ، سیاست کلان دولت دوم خود در قبال ایران را بر پایه اجرای سختگیرانه سیاست موسوم به فشار حداکثری تعریف کرده اما با یک تفاوت کوچک؛ تلاش برای در منگنه قرار دادن کامل ایران در میدان تحریم اما ابراز تمایل همزمان برای گفت و گو با تهران در صحنه رسانه ای.
بر همین اساس بود که رئیس جمهور آمریکا همزمان که مقابل دوربین خبرنگاران رسانه های امریکایی به تعریف و تمجید از مردم ایران پرداخت و خود را مشتاق توافق نشان داد، دستور اجرای یکی از سختگیرانه ترین بخشنامه های تحریمی علیه ایران را هم صادر کرد. پاسخ فوری تهران به این اقدام ساکن جدید کاخ سفید مشخص بود:«تحت زور و فشار مذاکره نمی‌کنیم.»
با این اوصاف، در شرایطی که ایران و آمریکا ظاهرا در یک بن بست دیپلماتیک قرار گرفته اند، وزیر خارجه روسیه در فاصله زمانی میان نشست اول و دوم خود با همتای آمریکایی به تهران می آید تا همتای ایرانی خود را ببیند.
هرچند که روسیه به شکل سنتی و در باور عمومی نقش میانجی و واسطه میان تهران و واشنگتن را برعهده نداشته اما در یک بازه زمانی از همزمانی دولت سیزدهم در ایران و حضور جو بایدن در کاخ سفید، مسکو تا حدودی این نقش را در کنار سایر کانال های مذاکره غیر مستقیم میان ایران و آمریکا برعهده داشت.
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ناچیز می‌دانند اما آنچه که می تواند مانع از ورود پرونده هسته ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست، بلکه لاوروف می تواند برآورد خود از رویکرد احتمالی دولت ترامپ در قبال ایران و سناریوهای محتمل را به طرف ایرانی منتقل کرده و نقشه راه مطلوب و مدنظر ایران را هم دریافت و به همین سبک به اطلاع طرف امریکایی برساند.
نکته قابل توجه اینجاست که برخلاف مذاکرات اولیه برای حصول برجام که انسجام نسبی در جبهه ۱+۵ به چشم می ‌خورد این بار نه تنها ایران، آمریکا را به دلیل خروج از برجام عضوی مشروع نمی داند بلکه تروئیکای اروپایی نیز تمایل چندانی برای نشستن پشت میز مذاکره با نماینده روسیه به واسطه جنگ اوکراین ندارند.
با اینهمه گفت و گو میان ایران و سه کشور اروپایی درباره چند و چون از سرگیری مذاکره برای احیای برجام یا توافقی مشابه مبتنی بر فرمول برجام، ادامه دارد و به گفته کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین الملل وزارت خارجه سومین دور این گفت و گوها روز گذشته (دوشنبه ۶ اسفندماه) در ژنو برگزار شده است.
سفیر روسیه در تهران با آگاهی از موضع سه کشور اروپایی در این باره اخیرا در مصاحبه ای با یک رسانه روسی هشدار داده بود که حذف روسیه و چین از مذاکرات رفع تحریم ایران ممکن نیست و این مذاکرات بدون این دو کشور به نتیجه نخواهد رسید.
هرچند که شناسایی مخاطب اصلی این هشدار روسیه آسان نیست اما تهران همواره پس از انجام گفت و گو با تروئیکای اروپایی، روسیه را در جریان جزئیات قرار داده است و این بار نیز حضور لاوروف در تهران یک روز پس از رایزنی های غریب آبادی در ژنو می تواند به فرصتی برای ارائه گزارشی به او در این خصوص تبدیل شود.
اروپا با نگرانی مذاکرات روسیه و آمریکای ترامپ را نگاه می کند و همانطور که خبرگزاری رویترز اخیرا در گزارشی به آن پرداخته برداشته شدن احتمالی تحریم های روسیه از سوی آمریکا، برای اروپا، چالش برانگیز است چرا که رفع تحریم اقتصاد این کشور را تقویت و ارتش آن را احیا می کند و به چالش های راهبردی اروپا می افزاید.در بخشی از گزارش رویترز در این باره آمده است: «اروپا از زمان پایان جنگ جهانی دوم، توانسته با کمک برادر بزرگتر خود یعنی آمریکا، در مقابل روسیه بایستد اما اکنون با افراد متفاوتی در کاخ سفید و کاخ کرملین مواجه است که مقاومت در مقابل آنها نیازمند پول، اراده و اتحاد سیاسی است.»
بسیاری از کارشناسان احتمال اینکه لاوروف حامل پیام ویژه ای برای ایران از سوی دولت جدید آمریکا باشد را ضعیف می‌دانند اما آنچه که می تواند مانع از ورود پرونده هسته ای ایران به مرحله بحرانی در بازه زمانی کوتاه مدت شود الزاما پیام رسانی مستقیم نیست.همزمان با برگزاری دور نخست مذاکرات میان وزرای خارجه روسیه و آمریکا در ریاض و انتقادهای تند و تیز دونالد ترامپ از رئیس جمهور اوکراین، اتحادیه اروپا هم‌زمان با سومین سالگرد آغاز جنگ اوکراین، روز دوشنبه۶ اسفند شانزدهمین بسته تحریمی خود علیه روسیه را تصویب کرد.شورای اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای اعلام کرد که این مجموعه از اقدامات محدودکننده به‌منظور تضعیف توانایی مسکو در ادامه جنگ علیه اوکراین طراحی شده است.
برای اروپا نه فقط نحوه همکاری روسیه و آمریکای ترامپ در پرونده اوکراین و دامنه همکاری های اقتصادی آنها بلکه نوع مواجه آنها با ماجرای ایران که شاید اروپا را به حاشیه براند نیز باعث نگرانی است.
در حوزه مذاکرات برای احیای برجام و معکوس شدن ساعت شنی که می‌تواند این پرونده را تا اکتبر ۲۰۲۵ به ایستگاه بازگشت تحریم های شورای امنیت علیه ایران و واکنش تند و تیز تهران برساند، موضع روسیه قابل توجه است. روسیه از مخالفان خارج شدن برنامه هسته ای ایران از چارچوب تحت نظارت آژانس بین المللی انرژِی اتمی است و همزمان که نماینده روسیه در این نهاد نظارتی هسته ای دائما بر اشتباه بودن ادعاهای غرب در خصوص غیر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران تاکید می کند اما مسکو از پررنگ شدن بحث ها درباره تغییر دکترین هسته ای در ایران و خروج این کشور از ان پی تی هم حمایت نمی کند. لذا به نظر می رسد یکی از پیام های لاوروف به عراقچی در مدت زمان حضور در تهران می تواند این موضوع باشد.
شاید تجربه تاریخی ثابت کرده که روسیه در مقام توجه به تامین منافع ملی خود از بهبود رابطه ایران با غرب استقبال نکرده و نمی کند اما همزمان خارج شدن این رابطه از حالت مدیریت شده نیز مطلوب مسکو نیست.
با سوریه پسا اسد چه کنیم؟
یکی دیگر از پرونده های غیردوجانبه میان ایران و روسیه که می تواند بخش قابل توجهی از رایزنی های لاوروف و عراقچی را در تهران به خود اختصاص دهد، بحث سوریه پسا اسد است.
حضور بشار اسد در راس قدرت در سوریه، ایران و روسیه را البته با انگیزه ها و اهداف مختلف در کنار هم قرار داده بود اما خروج او از قدرت هرچند تهران و مسکو را در دو جبهه متفاوت قرار نداده اما مسکو شیوه متفاوتی از تهران را در مواجه با دولت موقت نشسته بر راس قدرت در دمشق انتخاب کرد و در حالی که تماس ها میان تهران و دمشق با واسطه انجام می شود روسیه تماس های مستقیمی با دولت احمد الشرع دارد.
گزارش های رسیده حاکی از آن است که مساله آینده سوریه یکی از مهم ترین موضوعات روی میز رایزنی های مسکو و آنکارا در دیدار روز یکشنبه و دوشنبه لاوروف با هاکان فیدان در ترکیه بوده است.
دولت موقت در سوریه به سرپرستی احمد الشرع اخیرا از مواضع تند و تیز اولیه علیه تهران فاصله گرفته و باید دید که نسخه پیشنهادی لاوروف به عراقچی برای عادی سازی رابطه تهران و دمشق چیست و البته چه پیش شرط های احتمالی را در خود جا داده است.
سرگئی لاوروف در جامه نماینده دیپلماتیک کرملین در حالی تور منطقه ای خود را آغاز کرده که به نظر می رسد حضور دونالد ترامپ در کاخ سفید شکاف عظیمی در جبهه منسجم اروپا و آمریکا علیه روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین ایجاد کرده و همین وضعیت بر اعتماد به نفس مسکو برای بازگشت مقتدرانه به صحنه معادلات منطقه ای و فرامنطقه ای افزوده است.
باید دید که نقشه راه جمهوری اسلامی ایران برای بازی هوشمندانه در زمین پیش رو و در راستای تامین منافع ملی خود چیست؟
لاوروف با پیام ترامپ راهی ایران ‌شد؟
یک فعال سیاسی اظهار کرد: اگرچه فرضیه ارسال پیام از سوی واشنگتن به تهران از طریق مسکو چندان محتمل به نظر نمی‌رسد، اما در صورت صحت این ادعا این پیام می‌تواند حول محور تعویق یا کاسته شدن از فشارهای تحمیلی ترامپ به ایران باشد.
در پی تحولات و مسائل اخیر است که برخی گمان می‌کنند، ممکن است لاوروف حامل پیامی از سوی واشنگتن باشد. برخی هم گمان می‌کنند که این مقام روس بیشتر مایل است از مواضع تهران مطلع شود چرا که پوتین و ترامپ به زودی وارد مذاکره خواهند شد.
عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک نسبت به نتایج سفر لاوروف ابراز خوش‌بینی کرده و هدف احتمالی آن را ازسرگیری مذاکرات ایران و آمریکا می‌داند. او تاکید کرد که اگرچه مسکو علاقه‌مند به تسهیل گفت‌وگوها و کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن است، اما در عین حال این بازیگر منافع استراتژیک خود با امریکا را در صورت تشدید تنش‌ها میان دو بازیگر (ایران و ایالات‌متحده) به خطر نمی‌اندازد.
او گفته: «اگرچه فرضیه ارسال پیام از سوی واشنگتن به تهران از طریق مسکو چندان محتمل به نظر نمی‌رسد، اما در صورت صحت این ادعا این پیام می‌تواند حول محور تعویق یا کاسته شدن از فشارهای تحمیلی ترامپ به ایران باشد، به ویژه آنکه برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که امریکا ممکن است در صورت آغاز روندی برای مذاکره، اجرای فوری بخشنامه‌ها و یادداشت اجرایی ترامپ درباره تشدید فشارها را به تعویق بیندازد. براساس سناریوی دیگر، اما اگر هدف سفر لاوروف صرفا تبادل‌نظر و مشورت با مقامات ایرانی باشد، موضع روسیه نیز قابل تأمل است. هرچند که مسکو به‌طور کلی از بهبود روابط تهران و واشنگتن استقبال نمی‌کند، در عین حال به نظر نمی‌رسد که روس‌ها نیز خواهان تشدید تنش و درگیری میان دوطرف باشند. در هر صورت، این سفر در شرایطی انجام می‌شود که مذاکرات میان ایران و امریکا در بن بست قرار دارد. ازسوی دیگر، آقای پزشکیان رییس‌جمهور ایران نیز اعلام کرده است که در صورت کاهش فشارها، تهران آمادگی ورود به گفت‌وگو را خواهد داشت. مضاف بر آن فشارهای اقتصادی موجود، به چالشی جدی برای ایران تبدیل شده و اگر روسیه بتواند به عنوان میانجی میان تهران و واشنگتن عمل کند، می‌توان آن را تحولی مثبت ارزیابی کرد. به بیانی دیگر چنانچه این رایزنی‌ها به گشایش منجر شود، نه تنها می‌تواند زمینه ساز کاهش تنش‌ها باشد، بلکه احتمال بهبود نسبی شرایط اقتصادی ایران را نیز در پی خواهد داشت و در حداقلی‌ترین حالت ممکن سرعت تشدید مشکلات کنونی را کاهش خواهد داد.»
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا، اما در مصاحبه با «نامه نیوز» تاکید کرد که «روسیه امکان میانجی‌گری بین ایران و ترامپ ندارد».
او گفته: «مسکو و واشنگتن از چه زمانی اینقدر به هم نزدیک شده‌اند که حالا بیاید و از طرف آمریکا با ایران حرف بزند. شاید تحلیلگران روس قصد داشتند با طرح این موضوع برای کشورشان اعتباری ایجاد کنند، اما تصور این اتفاق با اوضاع کنونی خیلی دور از انتظار و واقعیت به نظر می‌رسد. اگر ترامپ و پوتین با هم خیلی رفیق شوند، شاید روسیه بتواند نقش میانجی را بین ایران و آمریکا ایفا کند، اما در حال حاضر این امکان را ندارد.»
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با اشاره به دیدار وزرای امورخارجه روسیه و آمریکا اظهار کرد: «چون لاوروف بعد از این دیدار به تهران آمد، حالا عده‌ای می‌خواهند بگویند که او می‌خواهد نقش میانجی را ایفا کند، اما واقعیت آن است که خود روسیه برای ارتباط با آمریکا به میانجی نیاز دارد چه رسد به اینکه بخواهد ایفاگر نقش میانجی بین ما و آمریکا باشد.»
ابوالفتح با بیان اینکه اصلا امروز بین واشنگتن و مسکو کانالی وجود ندارد، گفت: امروز عربستان و برخی کشورها تلاش می‌کنند این کانال را ایجاد کنند وقتی این کانال ایجاد شد؛ شاید بعد سراغ ایران هم بیایند و بخواهند یک کانالی را نیز بین ایران و آمریکا فعال کنند.
 گفت‌وگوها میان آمریکا و روسیه و تأثیر آن بر ایران
سفر لاوروف به ایران در زمانی انجام می‌شود که اخیراً گفت‌وگوهایی میان آمریکا و روسیه برای عادی‌سازی روابط به میزبانی ریاض انجام شده است. اگرچه سفر لاوروف به ایران به طور مستقیم به این مذاکرات ارتباط ندارد، اما احتمالا در دیدار با مقامات ایرانی، بررسی تحولات روابط بین‌المللی و تأثیرات آن بر سیاست‌های داخلی و خارجی ایران مطرح خواهد شد. در حقیقت، ممکن است روسیه از ایران بخواهد که در مواجهه با فشارهای آمریکا و کشورهای غربی، مواضع هماهنگ‌تری را اتخاذ کند.
خیز مسکو برای میانجی‌‌گری میان ترامپ و تهران؟
سفر لاوروف به تهران در حالی صورت می‌گیرد که اخیرا از زبان تحلیلگران روسی عنوان شده که آغاز مذاکرات ترامپ با روسیه درباره اوکراین ممکن است مقدمه‌ای برای چالش بسیار بزرگ‌تر رئیس‌جمهور آمریکا، یعنی ایران باشد. این ایده، هرچند غیرممکن به نظر می‌رسد، اما مسیری است که دولت ترامپ احتمالاً برای حل یکی از قدیمی‌ترین معضلات سیاست خارجی آمریکا در پیش خواهد گرفت؛ مسئله‌ای که از زمان انقلاب ایران، دولت‌های متوالی آمریکا را سردرگم کرده است.
تحلیلگر سیاسی مستقر در مسکو، مالک دوداکوف، پیشنهاد کرده که «دولت ترامپ باید برای تسهیل گفت‌وگو با ایران، به دنبال کمک دیپلماتیک روسیه باشد، به‌ویژه با توجه به تشدید تنش‌های منطقه‌ای پس از مذاکرات امنیتی اخیر آمریکا و اسرائیل در تل‌آویو و تلاش کابینه نتانیاهو برای افزایش فشار بر تهران. » دوداکوف باور دارد که «اگر ترامپ از زاویه‌ای متفاوت وارد شود و از روسیه برای مذاکرات با تهران کمک بخواهد، ممکن است فضایی برای گفت‌وگو باز شود.» وی تأکید کرد که در صورت تلاش آمریکا برای دستیابی به یک توافق جامع در خاورمیانه، روسیه می‌تواند «نقشی مهم و حتی کلیدی» ایفا کند.
 سوریه پسااسد و نقش ایران و روسیه
ایران و روسیه از متحدان نزدیک حکومت سابق بشار اسد در سوریه بودند و در بحران سال های گذشته این کشور همکاری‌های زیادی داشته‌اند. البته باید توجه کرد که شرایط در سوریه و منطقه تغییر کرده است و سرنگونی اسد، تغییرات قابل توجهی در معادلات داخلی سوریه به وجود آورد و شاید نیاز به تنظیم مجدد استراتژی‌ها برای هر دو کشور ایران و روسیه باشد. سفر لاوروف به ایران ممکن است فرصتی برای هماهنگی بیشتر در مورد وضعیت سوریه و اقداماتی برای بازسازی روابط با سوریه پسااسد بعد از سال‌ها جنگ باشد.
همکاری بین ایران و روسیه از اهمیت استراتژیکی بالایی برخوردار است
کارشناس مسائل روسیه گفت: یکی از موضوعاتی که در سفر لاوروف به تهران قابل طرح است، بحث گفت‌وگوهای آمریکا و روسیه برای عادی‌سازی روابط دو کشور و گفت‌وگوهای صلح در اوکراین است. احتمالا، آقای لاوروف تلاش خواهد کرد تا این رویداد را برای طرف ایرانی توضیح دهد و ایران را در جریان قرار دهد. همچنین، احتمالاً با طرف ترکیه‌ای نیز برنامه مشابهی خواهد داشت. بحث‌ها و موضوعاتی که در ایران نیز مطرح است، این است که چه تأثیری این عادی‌سازی روابط بین آمریکا و روسیه می‌تواند بر روابط ایران و روسیه بگذارد. این موضوع حتماً مورد توجه روسیه نیز هست و آنها سعی می‌کنند که اجازه ندهند نوع رابطه‌شان با آمریکا تأثیر منفی بر روابطشان با ایران بگذارد.
محمد شوری کارشناس روسیه و حوزه اوراسیا ، در رابطه با سفر وزیر امور خارجه روسیه به تهران که در جریان یک سفر منطقه‌ای پس از ترکیه در حال انجام است و مسائلی که لاوروف در مورد آن به رایزنی با ایران خواهد پرداخت، تصریح کرد: واقعیت این است که ایران و روسیه موضوعات متعددی را در دستور کار گفت‌وگوها و رایزنی‌های دوجانبه خود دارند که از مسائل منطقه‌ای تا مسائل جهانی و دوجانبه را شامل می‌شود. در چارچوب این دیدارها، معمولاً بسیاری از این مسائل مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌گیرد. این مجموعه تعاملات ایران و روسیه که دارای ابعاد گسترده‌ای است، در این فرصت‌ها مورد تبادل نظر و بررسی قرار می‌گیرد. با این حال، به نظر می‌رسد حداقل دو موضوع به طور جدی‌تر مطرح خواهد بود.
آینده سوریه و نقش روسیه و ایران در این کشور از موضوعات رایزنی‌های تهران و مسکو
وی با تاکید بر این موضوع که این اولین سفر آقای لاوروف به تهران پس از سقوط دولت اسد در سوریه است، اظهار کرد: می‌دانیم که با سقوط دولت اسد در سوریه، یک مرحله از همکاری‌های ایران و روسیه که در سوریه تعریف می‌شد، به پایان رسید. احتمالاً باید شاهد مرحله تازه‌ای از همکاری‌های ایران و روسیه با ابعاد جدیدی در موضوع سوریه باشیم. به همین دلیل، موضوع سوریه، آینده این کشور و نقشی که ایران و روسیه می‌توانند در مسائل منطقه‌ای ایفا کنند، حتماً یکی از موضوعات بسیار جدی قابل طرح در این گفت‌وگوها و رایزنی‌های لاوروف در تهران خواهد بود. به اعتقاد من، ایران به عنوان کشوری که همچنان می‌تواند در آینده سوریه تأثیرگذار باشد، برای روس‌ها مطرح است و تلاش می‌کنند از ظرفیت ایران در آینده سوریه نیز استفاده کنند. اینکه آقای لاوروف بعد از سفر به ترکیه به تهران می‌آید، نشان‌دهنده آن است که حتماً رایزنی‌هایی در این زمینه با طرف ترکیه‌ای داشته و ادامه آن را در ایران دنبال خواهد کرد. ایران، روسیه و ترکیه در گذشته فرمت سه‌جانبه آستانه را داشتند که در ارتباط با مسائل سوریه بود. بنابراین، این موضوع حتماً یکی از موضوعات جدی دو طرف خواهد بود.
روس‌ها سعی می‌کنند، نوع رابطه‌شان با آمریکا تأثیر منفی بر روابطشان با ایران نگذارد
این کارشناس سیاست خارجی ایران عنوان کرد: موضوع دیگری که قابل طرح است، احتمالاً بحث گفت‌وگوهای آمریکا و روسیه برای عادی‌سازی روابط دو کشور و گفت‌وگوهای صلح در اوکراین است. احتمالا، آقای لاوروف تلاش خواهد کرد تا این رویداد را برای طرف ایرانی توضیح دهد و ایران را در جریان قرار دهد. همچنین، احتمالاً با طرف ترکیه‌ای نیز برنامه مشابهی داشته. بحث‌ها و موضوعاتی که در ایران مطرح است، این است که این عادی‌سازی روابط بین آمریکا و روسیه چه تأثیری می‌تواند بر روابط ایران و روسیه بگذارد. این موضوع حتماً مورد توجه روسیه نیز هست و آنها سعی می‌کنند که اجازه ندهند نوع رابطه‌شان با آمریکا تأثیر منفی بر روابطشان با ایران بگذارد. علاوه بر این، بعد از امضای توافق پیمان راهبردی ایران و روسیه، ضرورت گفت‌وگوهای ایران و روسیه در ارتباط با اینکه چگونه این پیمان و توافق‌نامه را می‌توان پیش برد، حتماً موضوع دیگری است که بین ایران و روسیه به طور جدی وجود دارد. ایران و روسیه حتماً تلاش خواهند کرد که در تمامی دیدارها و گفت‌وگوهای خود، چگونگی پیشبرد این توافق را مورد بحث و تبادل نظر قرار دهند و چشم‌انداز آینده آن را تعریف کنند.
روسیه ابزار و امکاناتی ندارد که بخواهد در تعامل خود با آمریکا از کارت ایران استفاده کند
شوری در رابطه با نقش روسیه در روابط ایران و آمریکا و نیت‌خوانی‌هایی که روس‌ها را مایل به میانجیگری میان تهران و واشنگتن می‌کند، بیان کرد: در مورد نقشی که روسیه می‌تواند در ارتباط با تنش‌های میان ایران و آمریکا ایفا کند، چه به صورت مثبت و چه منفی، به نظر می‌رسد بحث‌هایی که در ایران مطرح می‌شود، چندان با واقعیت‌های صحنه تطابق و همخوانی ندارد. از یک سو، روسیه نه آنقدر ابزار و امکانات دارد که بخواهد در تعامل خود با آمریکا از کارت ایران استفاده کند و ایران را به نوعی وجه‌المصالحه خود قرار دهد و نه از سوی دیگر، رابطه روسیه و آمریکا به گونه‌ای است که انتظار نمی‌رود به سرعت به مرحله‌ عادی در روابط دو کشور برسد و دو کشور بتوانند مسائل بین خود را به سرعت حل و فصل کنند. بنابراین، روسیه نمی‌تواند نقشی در میانجی‌گری بین ایران و آمریکا ایفا کند.
زود است بخواهیم در مورد نقش روسیه در بهبود یا حتی تخریب روابط میان ایران و آمریکا صحبت کنیم
وی افزود: به عبارت دیگر، روسیه هنوز با مشکلات و موانع جدی در روابط خود با آمریکا مواجه است که به نظر نمی‌رسد حداقل تا چند ماه آینده بسیاری از این موانع و مشکلات به سرعت حل شوند. طبیعتاً مسئله اصلی برای روسیه در این شرایط این است که چگونه می‌تواند رابطه خود را با آمریکا به وضعیت نرمالی برساند. به همین دلیل، کمی زود است که بخواهیم در مورد نقش روسیه در بهبود یا حتی تخریب روابط میان ایران و آمریکا صحبت کنیم.
تشدید تنش بین ایران و آمریکا مطلوب روس‌ها نیست
این تحلیل‌گر سیاست‌های خارجی روسیه با بیان اینکه موضوع ایران یکی از موضوعات جدی گفت‌وگو بین روسیه و آمریکا خواهد بود، گفت: طبیعتاً اگر دیداری بین پوتین و ترامپ صورت بگیرد، حتماً دو طرف تلاش خواهند کرد در مورد این مسئله هم تبادل نظر کنند. اما تبادل‌نظر آنها الزاماً به این معنا نیست که بتواند تغییری در شرایط ایران ایجاد کند. در نهایت، اگر وضعیت رابطه بین آمریکا و روسیه به یک وضعیت عادی برگردد، شاید در آن شرایط روس‌ها سعی کنند از ظرفیت و امکانات خود برای تغییر یا حداقل کاهش تنش بین ایران و آمریکا استفاده کنند؛ چراکه برای روسیه، تشدید تنش بین ایران و آمریکا امر مطلوبی نیست. اگرچه روس‌ها به عادی شدن روابط بین ایران و آمریکا هم علاقه‌ای ندارند، اما تشدید تنش بین این دو کشور هم موضوعی نیست که مطلوب روس‌ها باشد.
اینکه ایران به نوعی وجه‌المصالحه آمریکا و روسیه باشد، محلی از اعراب ندارد
شوری در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند ایران قربانی توافق روسیه و آمریکا خواهد شد تا چه میزان این گزاره به واقعیت نزدیک است، تاکید کرد: لازم است یک بار دیگر بر موضوع تأکید کنم که نکته‌ای که شاید این روزها در افکار عمومی ایران بسیار مورد تأکید قرار می‌گیرد و برخی از تحلیلگران و سیاستمداران نیز بر روی آن تأکید می‌کنند، بحث نگرانی از این است که ممکن است ایران به نوعی وجه‌المصالحه آمریکا و روسیه در مرحله جدید تنش‌زدایی بین دو طرف قرار گیرد. این نکته به نظر من، همان‌طور که قبلاً نیز اشاره کردم، موضوعی است که به نظرم نمی‌رسد محلی از اعراب داشته باشد.
بعید است که روس‌ها به چراغ سبزی که ترامپ به آنها نشان می‌دهد، توجه کنند
وی ادامه داد: با توجه به اینکه اولا روس‌ها امکان نقش‌آفرینی زیادی در مورد ایران ندارند و چیزی از ایران در دست روس‌ها نیست که بخواهند به غربی‌ها بفروشند، تنها اتفاقی که ممکن است بیفتد این است که آنها به هر حال تعهدی برای کاهش همکاری‌های نظامی خود با ایران بدهند که این موضوع برای ایران قابل مدیریت است. اما از سوی دیگر، تصور می‌کنم بعید است که روس‌ها به چراغ سبزی که ترامپ به آنها نشان می‌دهد، توجه کنند؛ چراکه آنها هنوز با موانع زیادی مواجه هستند و ممکن است نهایتاً چهار سال بیشتر دوام نداشته باشد. به همین دلیل، بعید است به خاطر این چراغ سبز، رابطه خود را با ایران نادیده بگیرند و از ظرفیت‌هایی که در تعامل با ایران برای آنها وجود دارد، چشم‌پوشی کنند و یک سابقه نامطلوب دیگری را با ایران برای خود به جای بگذارند.
همکاری بین ایران و روسیه از اهمیت استراتژیکی بالایی برخوردار است
این تحلیل‌گر سیاست‌های روسیه بیان کرد: من تصور می‌کنم که روس‌ها آن‌قدر ساده‌لوح نیستند که بخواهند در این شرایط به این شکل عمل کنند، زیرا به هر حال آنها در درازمدت به تعامل با ایران نیاز دارند. اگرچه این همکاری‌های ایران و روسیه از لحاظ اقتصادی ظرفیت بالایی ندارد، اما نفس همکاری بین ایران و روسیه از اهمیت استراتژیکی بالایی برخوردار است و همکاری‌های دو کشور می‌تواند نقش تأثیرگذاری در مسائل منطقه‌ای و جهانی داشته باشد. به همین دلیل، من این گزاره که ایران قربانی تعامل بین آمریکا و روسیه خواهد شد را به هیچ وجه نمی‌پذیرم و این را به نوعی بازی و در واقع نگاه سطح پایین به تعاملات بین ایران، آمریکا و روسیه و این مثلث همکاری‌های سه‌طرفه می‌بینم.
شوری در خصوص احتمال میانجگری روسیه میان تهران و دمشق خاطرنشان کرد: در مورد سوریه نیز به نظر می‌رسد که روسیه در موقعیتی قرار ندارد که بخواهد بین ایران و سوریه میانجیگری کند. روس‌ها هنوز موقعیت خود را در ارتباط با دولت جدید در سوریه نامشخص می‌دانند و به همین دلیل، بحث میانجیگری بین ایران و سوریه چندان معنادار نیست. آنچه برای روس‌ها اهمیت دارد، این است که آنها نگران موقعیت خود در سوریه هستند و سعی می‌کنند برای حفظ منافع خود و تثبیت منافعی که در سوریه دارند، از تمامی ابزارها و امکانات استفاده کنند. برای روس‌ها، تعامل با ایران می‌تواند فرصتی باشد تا از ظرفیت‌های ایران در حفظ منافع خود در سوریه استفاده کنند و به نوعی اجازه ندهند که شرایط در سوریه دوباره به شکلی متشنج شود که منافع روسیه را دچار مشکل جدی کند.