چه چیزی در انتظار ما و جهان است؟

 مبینا صرافی - وقتی حرف از آینده پژوهی به میان می‌آید، اولین و پرتکرارترین سوال این است که: آینده پژوهی چیست؟ و شاید کوتاه‌ترین و مفیدترین پاسخ برای این سوال این است که آینده پژوهی یک پیشگویی واقعی بر پایه‌ی علم است. آینده پژوهان با جست‌وجو در تاریخ و زندگی گذشته و امروز انسان، در پی یافتن اسرار آینده هستند. اما آنها چطور به اسرار آینده پی می‌برند و از همه مهم‌تر، پیشگویی آینده به چه درد انسان می‌خورد؟ برای یافتن پاسخ سوال‌های مطرح شده تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
آینده‌پژوهی به حدس‌ها و فرضیه‌هایی درخصوص تحولات آینده درحوزه‌های مختلف علوم گفته می‌شود که به نوعی همچون چراغ راهنما عمل می‌کنند و مسیر مطالعات و تحولات را در چارچوب حدس‌های صورت گرفته سامان می‌دهند. بدیهی است این حدس‌ها باید دارای پایه‌ای منطقی و قابل‌قبول باشند. این پایه، شناخت امکانات و مسیرهای تحولات بر مبنای روندهای گذشته و جاری و قرار دادن آن در قالب مطلوب‌ها و بایدهای آرمان‌خواهانه در مورد مسائل اجتماعی و اقتصادی و یا در قالب نگرش‌های خوش‌بینانه و گاهی خیالپردازانه در رابطه با مسائل فنی و مهندسی و فناورانه است.
ینده‏ پژوهی دانش و معرفتی است که چشم مردم را نسبت به رویدادها، فرصت‏ ها، مخاطرات احتمالی آینده باز نگه دارد. ابهام ‏ها و تردید ها و دغدغه‏ های فرساینده مردم را می‏ کاهد، توانایی انتخاب هوشمندانه جامعه و مردم را افزایش می‏ دهد و به همگان اجازه می‏ دهد تا بدانند که به کجاها می‏ توانند بروند (رویکرد آینده تحلیلی یا اکتشافی)، به کجاها باید بروند (آینده هنجاری) و از چه مسیرهایی می‏ توانند به سهولت بیشتری به آینده‏ های مطلوب خود برسند (رویکرد تصویر برداری و یا راهبردهای معطوف به آینده‏ سازی).
 آینده‏ پژوهی در واقع دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده عموم مردم است، و مردم بی آنکه درس آینده ‏پژوهی خوانده باشند به طور شهودی یا تجربی آینده‏ نگری می‏ کنند . آینده ‏نگاری فرآیندی روشمند، مشارکتی و گردآورنده ادراکات آینده است که چشم‏ اندازی میان‏ مدت تا بلندمدت را با هدف اتخاذ تصمیمات روزآمد و بسیج اقدامات مشترک بنا می‏ سازد. آینده ‏پژوهی مطالعه نظام‏ مند آینده‏ های ممکن ، محتمل و مرجح (مطلوب) و دیدگاه‏ ها و جهان‏بینی‏ ها و اسطوره‏ های بنیادین هر آینده است. آینده‏ پژوهی یک رشته بین رشته ‏ای است و در تمامی رشته‏ ها کاربرد دارد. تا حدود زیادی آینده متأثر از افعال و اعمال انسان امروز است .
 آینده ‏پژوهی در زمره فناوری‏ های نرم قرار می‏ گیرد. در حال حاضر، جریان حاکم بر دنیا غلبه اندیشه نرم و غلبه فناوری نرم بر سخت است. اگر در گذشته جنگ نرم پشتوانه جنگ سخت بود، امروز جنگ سخت پشتوانه جنگ نرم می‏ باشد. آینده‏ پژوهی شاخه‏ ای از علم و فناوری است که با کشف آینده و شکل بخشیدن به دنیای مطلوب فردا سر و کار دارد. آینده‏ پژوهی یک علم است، چون مبانی معرفتی و نظری دقیق و متدولوژی علمی دارد و در دانشگاه ‏های پیشرفته دنیا به عنوان یک رشته تحصیلی آموزش داده می‏ شود. آینده ‏پژوهی یک فناوری است ، چون بر پایه مجموعه ‏ای از تکنیک‏ های علمی و تجربی استوار است و می تواند در حل و فصل مسایل پیچیده جامعه و هم‏چنین در ساختن آینده به کار آید.
یکی از مراحل مهم در علم آینده پژوهی آنالیز و بدست آوردن احتمال است. دانشمندان این حوزه استراتژی‌ها و نظریه‌های موجود در ارتباط با آینده، گذشته و حال انسان را تحلیل می‌کنند. نتایج تحلیل آن‌ها، یک احتمال نسبتآ منطقی از آینده جهان هستی است.
ممکن است فکر کنید آینده پژوهی دانشی اسرارآمیز است. شاید بد نباشد درباره روند تصمیم‌گیری و تحلیل علمی این دانش بیشتر بدانید:آینده پژوهان به طور مداوم در حال بررسی روند و الگوهایی هستند که در طول تاریخ همواره ثابت بوده‌است. دلایل ثبات و عدم تغییر این روند‌ها در پیش‌بینی آینده بسیار موثر است. از سوی دیگر آن‌ها روند‌های متغیر و الگوهای غیرثابت را نیز بررسی می‌کنند. به عنوان مثال بررسی می کنند که چرا بسیاری از روندهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دست‌خوش تغییر شده‌اند؟ چه منابعی هرگز تمام نمی‌شود و چه منابعی در حال تغییر یا تمام‌شدن است؟ تحلیل و بررسی موضوعات این چنینی یک نتیجه‌ی مهم دارد: چه چیزی در انتظار ما و جهان است؟