فرار از خام فروشی در پتروشیمی؛ افزایش تولید یک محصول استراتژیک در دستور کار

  ایران با 7.8 میلیون تن ظرفیت تولید، پیشرو در توسعه زنجیره ارزش اتیلن است به همین دلیل توسعه زنجیره اتیلن در دستور کار قرار گرفته و قرار است تا سال آینده ظرفیت تولید پلی اتیلن افزایش یابد.
اتیلن یکی از محصولات پایه پتروشیمی است که به صورت مستقیم مصرف چندانی ندارد اتیلن پس از آمونیاک بیشترین میزان تولید را در میان محصولات پایه پتروشیمی دارد و پس از تغییراتی به ماده دیگری به نام پلی اتیلن که قابلیت استفاده در صنایع مختلف را دارد تبدیل می‌شود.
صنایع مختلف از پلی اتیلن به دلیل برخورداری از ویژگی‌هایی همچون انعطاف پذیری، استحکام بالا، سبک بودن و مقاومت در برابر رطوبت استفاده می‌کنند. در واقع پلی اتیلن‌ها در صنایع مختلف از جمله بسته بندی مواد غذایی و نوشیدنی، تولید کیسه‌های مواد غذایی، اسباب بازی‌ها، روکش کابل‌های برق، بطری‌ها و لوازم خانگی کاربرد دارند.
برای تولید محصولات پایین دستی زنجیره ارزش اتیلن، در کشورها مختلف رویکردهای متفاوتی وجود دارد. برخی از کشورها به واسطه توسعه صنایع پایین دستی، محصولات متنوعی از زنجیره ارزش اتیلن را تولید می‌کنند اما برخی دیگر، تنها بر تولید پلیمرهای اتیلن تمرکز کرده و اتیلن مازاد خود را صادر می‌کنند.
بررسی موردی چین نشان می‌دهد که این کشور به دلیل نیاز گسترده به پلیمرهای اتیلن، همواره در تلاش بوده که میزان تولید اتیلن را افزایش دهد. چین از سال 2010 به توسعه واحدهای تبدیل زغال سنگ به الفین و تبدیل متانول به الفین پرداخته و ظرفیت 10 میلیون تنی برای تولید اتیلن با استفاده از این واحدها ایجاد کرده است.
با این وجود، هنوز بخش زیادی از اتیلن تولید شده در چین در واحدهای کراکینگ با بخار نفتا تولید می‌شود. سهم خوراک اتان از اتیلن تولیدی چین 5.2 درصد، سهم نفتا 74 درصد و سهم زغال سنگ و متانول 20.8 درصد است. این کشور که بیشتر اتیلن را صرف تولید پلیمرهای اتیلن می‌کند، در تلاش است با استفاده از خوراک نفتا، ظرفیت تولید اتیلن خود را در سال 2025 به بیش از 60 میلیون تن در سال برساند.
و انواع محصولات پایین دستی اتیلن در این کشور تولید می‌شود. عربستان با ظرفیت تولید 17.7 میلیون تن اتیلن، سالانه نزدیک به 9 میلیون تن پلی اتیلن تولید می‌کند؛ آلمان که بزرگترین تولیدکننده اتیلن اروپا است، حدود نیمی از 4 میلیون تن اتیلن تولید شده را صرف تولید پلیمرهای اتیلن و مابقی را در زنجیره‌های شیمیایی و دارویی مصرف می‌کند. این کشور، حتی بخشی از اتیلن مورد نیاز خود را از کشورهای هلند و بلژیک تأمین می‌کند و با این راهبرد ارزش افزوده و درآمد ارزی قابل توجهی را برای خود ایجاد کرده است.
تولید پلی اتیلن در ایران
ایران با 7.8 میلیون تن ظرفیت تولید، پیشرو در توسعه زنجیره ارزش اتیلن است به طوریکه ایران هم زنجیره اتیلن را به شکل مناسبی توسعه داده و مطابق جدول زیر، 10 واحد پتروشیمی با ظرفیت 7.8 میلیون‌تن برای تولید اتیلن در ایران توسعه پیدا کرده‌اند. خوراک اصلی این واحدها، اتان است و برخی از واحدها از نفتا هم به عنوان خوراک استفاده می‌کنند.
بخش زیادی از اتیلن تولید شده در کشور صرف تولید پلی‌اتیلن‌ها می‌شود و سبد محصولات پایین دستی اتیلن کشور، متناسب با سبد محصولات جهانی نیست. ظرفیت تولید پلی‌اتیلن‌ها در کشور 4.9 میلیون‌تن است که میزان تولید پلی‌اتیلن‌ها بیشتر از ظرفیت اسمی و نزدیک به 5.3 بوده است.
البته تمرکز بر تولید پلی‌اتیلن‌ها به صورت کلی غلط نیست؛ اما بهتر است توسعه زنجیره ارزش اتیلن متنوع‌تر باشد و دیگر محصولات زنجیره ارزش اتیلن همچون پلی‌وینیل کلراید، پلی‌اتیلن ترفتالات، اتیلن بنزن و استایرن مونومر هم تولید شوند.
تولید این محصولات علاوه بر رفع نیاز داخلی، جلوگیری از واردات، کاهش ارز بری و ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر، موجب تکمیل زنجیره‌های ارزش دیگر محصولات پایه پتروشیمی هم می‌شود.
براساس اطلاعاتی که ارائه شد درواقع ایران سهمی 1.8 درصدی از ظرفیت تولید محصولات پلیمری جهان و سهمی 21 درصدی از ظرفیت تولید محصولات پلیمری در خاورمیانه را دارا ست.
میزان تولید واقعی محصولات پلیمری در جهان بالغ بر 390 میلیون تن و در خاورمیانه 36 میلیون تن است که سهم تولید عملی محصولات پلیمری در ایران با 8.1 میلیون تن از مجموع ظرفیت اسمی 8.8 میلیون تنی، از تولید عملی محصولات پلیمری جهان و خاورمیانه به ترتیب 2 و 23 درصد است.
در خصوص افزایش ظرفیت تولید محصولات پلیمری در ایران به‌گونه‌ای هدف‌گذاری شده که در سال 1406، به 19.8 میلیون تن در سال برسد. ارزش جهانی بازار پلیمرها تا سال 2020 نزدیک به 250 میلیارد دلار بوده است و انتظار می‌رود که در سال 2025 این رقم به 750 میلیارد دلار آمریکا برسد، این بدان معناست که بازار جهانی پلیمرها بین سال‌های 2020 تا 2025 به طور متوسط سالانه به اندازه 5.1 درصد رشد خواهد کرد.
یکی از مجتمع‌های بزرگ تولیدکننده اتیلن در کشور در حال تکمیل زنجیره ارزش این محصول پتروشیمی‌هایی است. محمدرضا حیدرزاده در خصوص تکمیل زنجیره ارزش اتیلن به خبرنگار مهر گفت: در سال هزار و سیصد و نود و هشت دو پروژه به منظور افزایش ظرفیت واحدهای پلیمری با استفاده از لایسنسهای موجود تعریف شد تا از خام فروشی اتیلن جلوگیری شود.
وی ادامه داد: به دلیل آنکه مازاد تولید اتیلن وجود داشت یک واحد جدید پلی اتیلن به ظرفیت 300 هزار تن طراحی و در حال ساخت است که این واحد می‌تواند 300 هزار تن پلی اتیلن جدید برای کشور تولید کند. براین اساس قرار است این واحد جدید تا پایان سال آینده به بهره برداری برسد و از ابتدای سال 1405 عملاً این واحد جدید با ظرفیت کامل به مدار تولید متصل شود.