جامعه
مجتبی فخریان میان عدالت و همه جانبه نگری ، رابطه ای وثیق وجود دارد. ”کل نگری ” آنچنان که در تعریف عدالت آمده است : ”اعطاء کل ذی حق ، حقه ” پیش نیازی اساسی در برقراری و استقرار عدالت در هر نظامی است . چرا که در احصاء روابط یک سیستم و قضاوت در مورد کیفیت این روابط ، هر گونه جزء نگری و فراغت از فراسیستم ها و یا سیستم های هم ارز با یک سیستم ، خواسته یا ناخواسته ، لاجرم ما را به دامن ظلم خواهد کشاند. چه بسا در یک زیر مجموعه به خیال خود عدالتی را برقرار کرده باشیم ، در حالی که با نگاهی کلان تر، آن عمل ظلمی را در حق دیگر سیستم ها روا دارد.اگر نظام آموزشی را به صورت یک سیستم که دارای ورودی ، خروجی و فرآیندی است که در زمینه ای به عنوان محیط فعالیت می کند ببینیم ، در برقراری عدالت باید نگاهی کلان به همه این اجزاء وجود داشته باشد. باید در نظر داشت که ”ورودی ” ها به نظام آموزشی ، اعم از دانش آموز، معلم ، منابع مالی و دیگر منابع ، بر اساس عدالت گزینش شده باشند؛ ”فرآیند”های برنامه درسی ، مدیریت آموزشی ، ارزشیابی تحصیلی عادلانه بوده و همچنین اصل رعایت عدالت را در ”رابطه نظام آموزشی ” با محیط اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی در نظر داشت . عدالت یعنی برقرار کردن تعادل، و عدل به معنای واقعی کلمه آن است که هر چیزی در جای خود باشد؛ یعنی دادن حق هر صاحب حق1. اما در نظام آموزشی، یعنی نصیب برابر2؛ یعنی بهره‌مندی برابر؛ یعنی مناطق برخوردار و غیربرخوردار همگی به یک اندازه از نظام آموزش‌وپرورش برخوردار باشند؛ چه سخت‌افزاری و چه نرم‌افزاری. این برخورداری ابعاد گوناگونی دارد . عدالت یا نصیب برابر آموزشی را باید در نحوه استقرار هریک از عناصر برنامه درسی در مناطق گوناگون جست‌وجو کرد. یکی از عناصر برنامه درسی که مهم‌ترین عنصر نظام آموزشی نیز قلمداد می‌شود، معلم است. موضوعی که باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد، آن است که معلم با استقرار عدالت چه نسبتی دارد؟ پیش از پرداختن به نقش معلم در عدالت آموزشی، باید وظیفه آموزش‌وپرورش در تأمین معلم، به شکلی عادلانه بررسی شود. نظام آموزشی به مثابه هر نظام، از سه مؤلفه درون‌داد، فرایند و برون‌داد تشکیل شده است. یکی از درون‌دادهای مهم نظام آموزشی، معلم است که توسط وزارت آموزش‌وپرورش گزینش، جذب، تربیت و به‌کار گرفته می‌شود و ارتقای حرفه‌ای او به عهده نظام آموزشی است تا هم بتواند اثرگذار باشد و هم از قافله پیشرفت جا نماند. این عنصر یگانه باید با ویژگی‌های یکسان به تمام مدرسه‌ها اعزام شود. منظور از ویژگی‌های یکسان، در دو بعد کمی و کیفی است. به عبارت دیگر، هم کلیه کلاس‌ها باید معلم داشته باشند و هم کلیه معلمان به‌کار گرفته‌شده باید حداقل کیفیت‌ها را داشته باشند. ویژگی‌ها فردی و شغلی معلم عبارت‌اند از: سلامت جسمی و روحی؛ اشتیاق و انگیزه کاری؛ سواد علمی و فناورانه (کفایت علمی و فناورانه)؛ صلاحیت‌های حرفه‌ای و شایستگی‌های عمومی برای تعلیم‌وتربیت؛ طی دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت (توجیهی، بازآموزی، جبرانی و دانش و مهارت افزایی)؛ خودراهبــری، خود‌ارزیابــی و خودکنترلی. برای کسب عدالت آموزشی در متون علمی راهکارهای متفاوتی مطرح شده‌اند. تأمین و گسترش برابری فرصت‌ها و عدالت آموزشی شامل توزیع معلمان باکیفیت و ماهر در مناطق، آگاه‌کردن برنامه‌ریزان نســبت به اهمیت و نتایج برابری فرصت‌های آموزشــی و عدالت آموزشی و حذف کلیشه‌های جنسیتی از برنامه‌های درســی می‌شود. اولویت‌دادن به تربیت نیروی انســانی بومی، ایجاد انگیزه در معلمان بــرای خدمت در مناطق محروم، توزیع متناسب معلمان باکیفیت و ماهر در مناطق، گسترش مدرسه‌های دخترانه سطوح بالاتر در مناطق محروم، افزایش ســرانه دانش‌آموزان مناطق محروم، فراهم‌کردن امکانات برای رفع محرومیت آموزشی نیز از راهکارهای افزایش عدالت آموزشی است