سرنوشت «گفتمان وفاق» در گرو کارنامه دولت چهاردهم

 ابوالفضل مازیاری - همایش «گفت‌وگوی ملی درباره وفاق ملی» پنجشنبه ۲۰ دی در سالن همایش‌های کتابخانه ملی با حضور رئیس‌جمهور پزشکیان، محمدجواد ظریف، هادی خانیکی، محمد فاضلی، الیاس حضرتی و دیگر چهره های سیاسی و دانشگاهی برگزار شد.
ما از هر حرف درست و قابل اثباتی با آغوش باز استقبال خواهیم کرد
رئیس جمهور با تأکید بر اهمیت وحدت، انسجام و حرکت بر مدار حق و عدالت، خواستار کنار گذاشتن تعصبات قومی، جناحی و شخصی شد و تصریح کرد: پیشرفت ایران تنها با تکیه بر شایسته‌سالاری، تخصص و همدلی ملی ممکن است.
مسعود پزشکیان در «همایش وفاق ملی» با اشاره به اهمیت باورها و اصول اساسی در تصمیم‌گیری‌های کلان گفت: متن‌هایی که پیش‌تر تهیه شده بود، چارچوب‌هایی را منعکس می‌کرد که به آن‌ها معتقدم. آنچه که باور دارم و پیش‌تر در جریان انتخابات نیز بر آن تأکید کردم، اصولی است که حول محور حق و عدالت شکل می‌گیرد.
پزشکیان با تأکید بر لزوم پایبندی به این اصول اظهار داشت: بر اساس باور قلبی‌ام، حق و عدالت از جایگاهی مطلق برخوردارند و سایر مسائل پیرامون این دو اصل بنیادین شکل می‌گیرند. گستره‌ای که در آن زندگی می‌کنیم کشور عزیزمان، ایران، است و برای تحقق حق و عدالت در جامعه، باید شاخص‌هایی دقیق و شفاف وجود داشته باشد.
رئیس‌جمهور با تأکید بر اهمیت رعایت عدالت و انصاف در جامعه گفت: زمانی که حقوق دیگران نادیده گرفته می‌شود و بی‌انصافی در برخوردها رخ می‌دهد، این منیت فرد یا جمع است که مانع دیده شدن حق دیگران می‌شود. منیت همان عاملی است که اجازه نمی‌دهد با انصاف به مسائل نگاه کنیم و عدالت را در برخوردها جاری سازیم.
مسعود پزشکیان در ادامه افزود: نادیده گرفتن حقوق انسان‌ها همواره نتیجه تسلط منیت است. برای دستیابی به عدالت اجتماعی، باید از این مانع عبور کنیم و فضایی فراهم آوریم که حق هر فرد و گروه در جامعه به رسمیت شناخته شود.
دکتر پزشکیان با تأکید بر ضرورت رحمت و عطوفت در رفتار با مردم افزود: هیچ‌کس از لطف و رحمت خداوند بی‌نیاز نیست. اگر خداوند ما را می‌بخشد، ما نیز وظیفه داریم که با مردم با مهربانی، گذشت و عطوفت برخورد کنیم. حاکمان باید همواره به یاد داشته باشند که محبت به مردم، پایه اصلی عدالت و پیشرفت جامعه است.
رئیس‌جمهور با انتقاد از تعصبات قومی و نژادی در جامعه ادامه داد: ما نباید بر اساس قومیت یا زبان درباره افراد قضاوت کنیم. اینکه کسی چون آذری است فکر کند برتر است، یا دیگری چون بلوچ است تصور کند پایین‌تر است، نگاهی اشتباه و دور از عدالت است. معیار، دانش، تقوا و صلاحیت است، نه تعلقات قومی و زبانی. برتری در جامعه باید بر اساس معیارهای قابل سنجش و عادلانه باشد.
رئیس‌جمهور همچنین به ظلم ناشی از عدم پذیرش حق اشاره کرد و ادامه داد: هیچ ظلمی بالاتر از این نیست که کسی راه درست را ببیند و نپذیرد، و به‌جای آن بر مسیری نادرست اصرار ورزد. پذیرش حق و عمل بر اساس آن، نیازمند کنار گذاشتن تعصبات و حرکت بر اساس معیارهای عادلانه است.
رئیس‌جمهور با تأکید بر اهمیت پذیرش حقیقت و دوری از تعصب گفت: بارها گفته‌ام که دیدگاه فردی من یا هرکس دیگری، اگر نادرست باشد، نباید به جامعه تحمیل شود. قرآن می‌فرماید: مِمَّنِ ٱفتَرَى عَلَى ٱللَّهِ کَذِبًا أَو کَذَّبَ بِـَایَتِهِۦ إِنَّهُۥ لَا یُفلِحُ ٱلمُجرِمُونَ. خداوند ظالمان و مجرمان را به رستگاری نمی‌رساند. هیچ ظلمی بالاتر از این نیست که حرف درست و دلایل روشن ارائه شود، اما در مقابل آن ایستادگی کنیم و آن را تکذیب نماییم.
دکتر پزشکیان در ادامه تصریح کرد: اگر بپذیریم اصول حق است و عدالت، در هر جایی که بخواهیم مداخله کنیم بر اساس مدرک و شواهد است و اگر کسی دلیلی آورد که از دلایل ما بهتر بود می‌پذیرم.
رئیس جمهور با تاکید بر اینکه قانون اگر بر اساس عدالت باشد قابل اجراست و اگر  جناحی و دسته‌ای باشد مشکل ایجاد می‌کند گفت: ما از هر حرف درست و قابل اثباتی با آغوش باز استقبال خواهیم کرد.
وفاق بدون مشارکت و حضور مردم امکان پذیر نیست
جمعی از فعالان سیاسی اطلاح طلب و اصولگرا با تاکید بر این که برای تداوم گفتمان وفاق نیازمند گفتمان عمومی و اعتمادسازی و مشارکت مردم هستیم بیان کردند: وفاق بدون مشارکت و حضور مردم امکان‌پذیر نیست.
در نشست (پنل) «جریان‌های سیاسی و وفاق ملی» تعدادی از فعالان سیاسی به ارائه دیدگاه‌های خود در موضوع «وفاق ملی» و نحوه تحقق آن و مواردی که پیرامون آن مطرح است پرداختند.
سعید آجرلو فعال سیاسی اصولگرا عضو این پنل گفت: اگر ما روی مسأله کارآمدی به معنای حل مسأله ناترازی، بانک‌ها، بروکراسی دولت و مسائلی از این قبیل با هم توافق نداشته باشیم، سر مسأله دیگری هم وفاق نخواهیم داشت. گروهی هم که من آنها را نمایندگی می کنم نیز در غیر از این مسائل با طرف مقابل توافقی نخواهد داشت. چون مسائلی که اینجا مطرح می‌شود مسائلی است ما سال‌ها با آن ها مرزبندی داریم و از این به بعد هم خواهیم داشت.
وی ادامه داد: اگر می خواهیم مشکل مردم را حل کنیم باید بتوانیم زندگی مردم را تأمین کنیم، مسائلی نظیر تورم و ارز را حل کنیم و بر سر حل این مسائل اجماع کنیم و جلو برویم. اگر وفاق و جریان‌های سیاسی اپوزیسیون حکومت شوند، کارشان تمام است. وفاق اصلا استحاله جمهوری اسلامی نیست.
وی افزود: اگر کسی در وفاق دنبال تغییر قانون اساسی است؛ بنده می‌گویم، هرگز. اگر جریان وفاق تبدیل به اپوزیسیون نظام شود کارش تمام است.
قانون اساسی سند وفاق است
عماد بهاور فعال سیاسی اصلاح طلب از سخنرانان این پنل، مشکل عمده در کشور را بحران تصمیم سازی و بحران تصمیم‌گیری توصیف کرد و گفت: این مساله فراتر از همه بحران هایی است که می‌شناسیم. به عنوان مثال یک‌گروه در رابطه با سیاست خارجی معتقد است باید مقاومت کرد و نباید توافق کرد، یک گروه دیگر دقیقا ۱۸۰ مقابل آن از توافق تنش‌زدایی تعامل صحبت می‌کند. یا در رابطه با مسائل فرهنگی داخلی یک گروه معتقد است باید سخت‌گیری بیشتری کرد و قوانین گذاشت، گروه دیگر برعکس روی آزادی‌های اجتماعی، حق پوشش، و مسائل این چنینی تاکید می‌کند. یا در رابطه با انتخابات می‌بینید گروه‌های سیاسی اجتماعی که وجود دارند راه حل ها و نظرات کاملا متضادی می‌دهند. سوال این است که حالا آن مرجعی که تصمیم گیرنده و تصمیم ساز است کدام یکی از این مسیرها رو باید برود؟
این فعال سیاسی خاطرنشان کرد: این سلسله ضرورت وفاق ملی آنجایی پیش می‌آید که در مرحله تصمیم‌سازی بر سر مکانیزم‌های تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی توافق شود و معلوم شود کدام سند وفاقی قرار است حل مسئله و حل منازعه کند. قانون اساسی و قانون آن سند وفاق است و البته شاید یک سند وفاقی مکمل قانون هم باید وجود داشته باشد که ببینیم چطور می‌شود تصمیم گرفت؛ چه در درون حاکمیت، چه در ارتباط مردم بین خودشان.
حاکمیت در موضوع وفاق اجماع دارد
سخنران دیگر این نشست حسین نورانی‌نژاد قائم‌مقام حزب اتحاد ملت بود که وی، تلقی خود از وفاق را یک نیروی سیاسی میانجی جامعه با حاکمیت اعلام کرد و اظهار داشت: مشابه این تلاش قبلا هم انجام شده و ما در گذشته مشابه این جریان را پشت سر گذاشتیم در دوره اصلاحات رواداری گفتمانی که شاکله گفتمان آقای خاتمی و اصلاحات را تشکیل میداد قرابت زیادی داشت با وفاق داشت، دولت اصلاحات بود. اواخر سال ۸۷ که مهندس موسوی برای انتخابات ۸۸ کاندیدا شد، بین ملت و حاکمیت فاصله ایجاد شده بود و آقای موسوی جایی بین اصلاح طلبی قرار گرفتند که وفاقی ایجاد کند. در انتخابات ۹۲ گفتمان اعتدال هم کاملا قرابت داشت با گفتمان وفاق، اما دیدیم به یک وفاق پایدار منجر نشد.
این فعال سیاسی افزود: بنابراین گفتمان وفاق به نوعی موج چهارم است و من شخصا خیلی امیدوارترم به این وفاق به دلیل تجاربی که پشت سر گذاشتیم. ضمن اینکه ادبیات و رویکرد آقای پزشکیان به عنوان کاپیتان وفاق با این موضوع سازگاری زیادی دارد.
نورانی‌نژاد نکته قابل توجه این دوره را اجماع بیشتر در حاکمیت نسبت به این موضوع عنوان و خاطرنشان کرد: برخلاف سه موج قبلی، بخش قابل توجه‌تری از حاکمیت با مسئله وفاق همراه است. در موج‌های قبلی بخش قابل توجهی از قدرت همسویی نداشت و احساس نیاز نمی‌کرد، اما به هر حال الان توازن و اجماع بیشتری وجود دارد.
وی لازمه تسری گفتمان وفاق به جامعه را اتخاذ یک تصمیم فرادولتی عنوان کرد و افزود: حاکمیت باید تصمیمات سختی برای حل بسیاری از مسائل حاد جامعه بگیرد که جامعه تاب‌آوری داشته باشد. به طور خلاصه در یک مفهوم بحث گسترده پذیرش دولت- ملت و عبور از امت گرایی به دولت - ملت است. یعنی دولت مدرن در این کشور پذیرفته شود.
وفاق باید بین ملت و دولت باشد
محمد قوچانی از اعضای حزب کارگزاران سازندگی و عضو حقیقی شورای اطلاع‌رسانی دولت با بیان این‌که مقوله «ملی» بودن در عبارت «وفاق ملی» موضوعیت دارد، گفت: اساساً اگر وفاق را در چارچوب ملی آن نبینیم، وفاق تبدیل به یک پروژه مثل پروژه‌های اصلاحات، اعتدال، و حتی عدالت که در دوره های گذشته مطرح شدند، می‌شود.
وی وقایع سال ۱۴۰۱ را باعث کاهش مشارکت مردم دانست و اظهار داشت: این امر سبب شد امروز نسبت به وفاق ملی احساس نیاز شود.
این فعال سیاسی- رسانه‌ای با بیان اینکه در این شرایط که یک آذربایجانی رئیس جمهور ایران شده خیلی برای ایران مهم است، چون آذربایجان همیشه پرچمدار وحدت ملی بوده در توضیح مفهوم و غایت وفاق تاکید کرد: قرار نیست که وفاق بین جناح اصولگرا و اصلاح طلب باشد، هم‌چنین قرار نیست که این وفاق بین مجلس و دولت یا حتی بین خود اصلاح طلبان روزنه‌گشا و طیف دیگری از اصلاح‌طلبان باشد، اساس این باید بین ملت و دولت باشد.
قوچانی درخصوص جریان‌های سیاسی موجود در کشور اظهار داست: به صراحت گویم امروز ۴ اقلیت در کشور وجود دارد؛ اصلاح طلبان با وجود آنکه که پیروز انتخابات بودند اقلیت هستند، اصولگرایان با وجود اینکه نفر دوم انتخابات به نظر خودش رای قابل توجهی آورده اقلیت هستند، براندازان و انحلال طلبان اقلیت هستند، جریان پایداری که من آنها را اپوزیسیون درون نظام میدانم آنها هم اقلیتند؛ ما هیچ کدام‌مان نمی‌توانیم یکدیگر را حذف کنیم.
ضرورت نگاه هوشمندانه به وفاق در افق روابط بین‌الملل
 در نشست «افق های بین المللی وفاق» ، حسین سلیمی، محمدحسین عادلی، الهه کولایی، ناصر هادیان و ساسان کریمی به ارائه نظرات خود ذیل عنوان وفاق پرداختند.
کریمی: باید وفاق‌های هوشمندانه تری با خود و جهان داشته باشیم
ساسان کریمی، استاد روابط بین الملل دانشگاه تهران درباره معنایابی وفاق در عرصه بین‌المللی گفت: هر گفتمانی که دولت‌ها برای خود برمی‌گزینند باید به طور راهبردی، استراتژیک و بلند مدت به کار خود کشور آید. بنده با اینکه این وفاق باید به درد مردم و معیشت امروز آنها بخورد بسیار مخالفم و این در واقع عبارت پردازی دلچسب، زود هنگام و انحرافی است.
وی با بیان اینکه هر گفتمانی شامل وفاق باید به کار کشور آید، افزود: کشور شامل مردم امروز و مردم فرداست و فقط نه مردم امروز که بتوانند کمی راحت‌تر زندگی کنند. کشور به واسطه نگاه کوتاه مدت، امروز با ناترازی منابع روبرو شده است. وفاق دو معنی اصلی دارد؛ وفاقی که یکی داخلی است و باید دید چه کمکی به روابط ما در حوزه بین المللی و جهانی خواهد کرد و دیگری اینکه اتفاق نظری که ممکن است با هر طرف خارجی، شامل دوست‌ها و رقبا و دشمنان در موضوعات متفاوت و حتی مورد اختلاف داشته باشیم، باید دید این دومی چه تاثیری بر انسجام داخلی خواهد گذاشت.
وی تاکید کرد: می‌توان با وفاق داخلی این گشایش را در روابط خارجی ایجاد کنیم. این مساله می‌تواند برای ترمیم اعتماد عمومی راهگشا باشد. امروز جامعه جهانی به واسطه نظم متفاوت نسبت به گذشته، بازیگران مختلفی دارد که دیگر منحصر به دولت‌ها نیستند و معادلات مختلفی از جنس معادلات اتحاد و اطلاعات و غیره ایجاب می‌کند که ما وفاق های هوشمندانه تری با کشورهای مختلف، در داخل منطقه و در محیط جهانی داشته باشیم.
سلیمی: وفاق به معنای اجماع نیست
حسین سلیمی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه پدیده‌های بین‌المللی و جهانی مانند اشیا ثابت نیستند، گفت: ما دنیا را هرگونه نگاه کنیم، آنگونه می‌شود. اگر دنیا را پر از تنازع درگیری و دشمنی ببینیم زندگی ما در عرصه بین المللی پر از تنازع و دشمنی و تعارض خواهد شد.
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان اینکه بعضی‌ها فکر می‌کنند وفاق یعنی اجماع، توضیح داد: اجماع در عرصه سیاست امکان پذیر نیست و رقابت و حتی مجادله در ذات سیاست است. وفاق سیاستی است که این رقابت را به کانال مثبت هدایت کند و در عرصه بین‌المللی هم همینگونه است و هرگز منافع بازیگران و کشورها مشترک نخواهد بود. بحث این است که چگونه این تعارض منافع و نگرش ها در یک مسیر مثبت رقابت آمیز قرار گیرد.
سلیمی با اشاره به اینکه ما اگر وفاق را به معنای اجماع و کنار گذاشتن اختلافات در نظر بگیریم هرگز چه در عرصه داخلی چه در عرصه بین الملل امکان پذیر نیست، گفت: اما اگر به معنای این بگیریم که «دیگری» در بستر وجودی خود وجود دارد نه چیزی که ما می خواهیم آن زمان می‌آموزیم که چگونه در کنار یکدیگر زندگی کنیم. اگر ما هستی خود را با نیستی دیگری تعریف کنیم دیگری روا وادار می کنیم که او هم هستی خود را با نیستی ما تعریف کند.
یک امنیت پایدار دست پیدا بکنیم نیازمند روش‌های کاملاً متفاوتی با روش‌های است.
هادیان: وفاق خارجی به معنای مدیریت خصومت با جهان است
ناصر هادیان استاد روابط بین‌الملل هم در این نشست با اشاره به اینکه می‌توان از زوایای متفاوت وارد دنیا شد و بحث کرد، گفت: می‌توانیم با دنیا تعامل داشته باشیم و این تعامل می‌تواند شکل‌های متفاوت به خود گیرد. یک سمت این تعامل می تواند دوستی و سمت دیگر آن خصومت باشد و هنر دیپلمات این است که خصومت ها را به سمت خنثی بودن و بعد دوستی بکشاند. به نظر من این گرایش اصلی سیاست خارجی همه کشورها از جمله کشور ما باید باشد.
هادیان با بیان اینکه اصل نباید بر دعوا باشد و اگر متمرکز بر گفت و گو باشد بهتر است، گفت: در این چارچوب باید تلاش کنیم با کشورهایی که رابطه بهتری با ما دارند دوستی برقرار کنیم و با کشورهای دیگر اگر خصومتی است به سمت مدیریت کشانده شود. سیاست بین الملل، سیاست قدرت‌های بزرگ است و آمریکا، اروپا، روسیه و چین. در میان این کشورها، آمریکا قدرت جهانی و بقیه قدرت منطقه‌ای هستند و ما نیازمند تعامل با همه جهان هستیم.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: باید به سمت تعامل حرکت کنیم و برنامه‌ای برای بعد از مذاکرات و رفع تحریم‌های احتمالی داشته باشیم.
 تکصدایی در سیاست خارجی محکوم به ناپایداری است
محمدحسین عادلی دیپلمات و اقتصاددان در ادامه این نشست به مقایسه ارقام تولید ناخالص داخلی کشورهای همسایه ایران پرداخت و گفت: در سال ۱۹۹۰ میلادی و پس از پایان جنگ ایران و عراق، تولید ناخالص داخلی ایران ۵۸۱ میلیارد دلار بود. این رقم در ترکیه ۲۰۷، در عربستان ۱۱۷ میلیارد دلار بود. یعنی قدرت اقتصادی ایران ۹/۴ برابر عربستان و ۸/۲ برابر ترکیه بود.
عادلی با تاکید بر اینکه ریشه این وفاق از داخل شروع می‌شود؛ ادامه داد: این وفاق باید در دو سمت قدرت و حاکمیت شکل گیرد و نظر آن‌ها باید برای اجرای یک سیاست خارجی عملی جلب شود. از سوی دیگر باید با مردم هم به وفاق رسید و اگر سیاست خارجی فاقد این دو باشد، پایدار و مقبول نخواهد بود و مورد استقبال کشورهای دیگر هم قرار نمی‌گیرد. هرگونه تکصدایی در سیاست خارجی محکوم به ناپایداری است.
وی تصریح کرد: واقع‌گرایی حکم می‌کند که بر اساس اندازه، قدرت و ظرفیت‌های کشورها پیش رویم؛ سیاست خارجی یک امر ملی است و وفاق در امرملی بسیار مهم است و باید دید آیا در این امر ملی باید نگاه جناحی داشت؟ در نهایت باید از خود پرسید که کشوری که مردم آن دارای درآمد سالانه بالایی هستند بهتر می‌توانند بیاندیشند و در عرصه بین‌المللی ظاهر شوند یا کشوری که مردن آن درآمد پایینی دارند. امنیت کشور زمانی تامین می‌شود که نسبت مناسبی میان دارایی کشور با قدرت‌های دیگر وجود داشته باشد. برای زدودن تهدید باید به روابطی اندیشید که براساس آن مبادلات اقتصادی مناسبی برقرار شده باشد.
در روابط خارجی نیازمند پشتوانه و وفاق داخلی هستیم
الهه کولایی، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل در این نشست با اشاره به اینکه ایران یکی از بین المللی ترین کشورهای جهان است، گفت: ما در شرایطی قرار گرفتیم که حتی اگر نخواهیم، حتی اگر بر اساس و با استناد به شواهد تاریخی، سیاستی را  دنبال می‌کنیم که از تحولات منطقه‌ای و بین المللی در کنار باشیم به ما چنین اجازه ای داده نمی‌شود. ما در منطقه ای  زندگی میکنیم که گذشته از تحولاتی که در کشور ما در طول ۴۵ سال گذشته در جریان بوده، پیرامون ما هم از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب تحولات بسیار اساسی در حال شکل گیری است.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: من بر این باور هستم که ما در روابط خارجی و در تنظیم سیاست خارجی خودمان نیازمند پشتوانه داخلی هستیم تا تامین منافع ملی با دسترسی مردم ایران شکل بگیرد. طبیعتاً در یک نگاه بلند مدت میان مدت و البته کوتاه مدت از مزایای این روابط مردم می‌توانند بهره‌مند شوند تا آن ثبات سیاسی اجتماعی حفظ شود. اگر درک روشنی از این تحولات وجود داشته باشد، می توان سیاست ها و رفتارها و برنامه های مناسب را تنظیم کرد. تصور من این است که این وفاق میتواند یک پشتوانه داخلی باشد تا این سیاستها با استحکام بیشتری و متناسب با تحولات جامعه جهانی دنبال شود.
حقیقت: اگر فشار اقتصادی از دوش مردم برداشته نشود، گفتمان وفاق هم نتیجه موفقیت‌آمیزی نخواهد داشت
صادق حقیقت در بخش ابتدایی سخنانش گفت: در بحث بر سر موضوع وفاق پنج مفروض و چهار مرحله وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد؛ نخست اینکه نیاز نیست که اکنون ما در این جمع بر سر مساله وفاق به یک نتیجه برسیم یا به عبارتی بر سر وفاق با یکدیگر به وفاق برسیم، اما برای معاونت راهبردی ریاست جمهوری و رئیس جمهوری مهم است که یک معنا و تعریف مشخص از وفاق داشته باشند. به عبارتی در تراز سیاسی و سیاستی بر سر مساله وفاق باید توافق وجود داشته باشد. در واقع هرچند اختلافاتی میان استادان در مورد مفهوم وفاق وجود دارد، ولی معاونت راهبردی ریاست جمهوری باید منشوری در مورد وفاق تهیه کند که مورد تایید ریاست جمهوری باشد.
دومین مفروض این است که حذف جناح‌های سیاسی نه مطلوب است و نه ممکن. سوم اینکه وفاق یک ضرورت است نه یک انتخاب. چهارم اینکه سخن از مفهوم وفاق، بحثی عبث و بیهوده‌ نیست. پنجم اینکه فرصت دولت چهاردهم برای نهادینه کردن وفاق، تکرارنشدنی است و اگر در این برهه در موضوع وفاق موفق نشویم، شاید دیگر چنین فرصتی پیش نیاید.
شرایط توفیق گفتمان وفاق چیست؟ آقای پزشکیان بحث عدالت و انصاف را شرط موفقیت وفاق معرفی می‌کند. به نظر من دولت برای موفقیت در این حوزه باید ۲ کار مهم انجام دهد؛ نخست از رانت‌های کلان جلوگیری کند و دوم سیاست دولت رفاهی را پیش ببرد. اگر فشار اقتصادی از روی مردم برداشته نشود، گفتمان وفاق هم نتیجه موفقیت آمیزی نخواهد داشت.
چهارم، این مساله مطرح است که آیا گفتمان وفاق نهادینه می‌شود یا نه؟ همانطور که می‌دانیم گفتمان اصلاحات تا حدی نهادینه شد، گفتمان اعتدال در دولت یازدهم و دوازدهم اما نهادینه نشد و اینکه وفاق بتواند به یک گفتمان تبدیل شود یا نه، به عملکرد دولت چهاردهم در این زمینه بستگی دارد.
خانیکی: نیاز به وفاق داریم تا بتوانیم ایران را یک منظومه هماهنگ ببینیم
هادی خانیکی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در این نشست اظهار داشت: گفت‌وگو در مورد امید و وفاق بسیار سخت است.
به نظر می‌آید که پنج زمینه وجود دارد. پنج کاستی هم وجود دارد که از منظر وفاق می‌توان به آن پاسخ داد؛ نخست در زمینه اجتماعی. تحقیقات و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که جامعه ما به سمت تفرد و فردی شدن و غلبه ارزش‌های مادی پیش می‌رود. وقتی جامعه فردی‌تر می‌شود، احتیاج به گفتمان یا رویکردی دارد که به نوعی تجمیع در آن رخ بدهد. اگر نهادهایی بیایند به این فردیت پاسخ بدهند یکی از مشکلات حل می‌شود. اگر نهاد دین، سیاست، آموزش، خانواده و رسانه گفتگوها را به سمت تجمیع و گفت‌وگو که پایه وفاق است پیش ببرند، یکی از مشکلات حل می‌شود.
دوم در سطح جامعه مدنی. جامعه مدنی ما ضعیف است. از مشروطه تاکنون هم همین گونه بوده است. نهادهای مدنی هنوز برای مشارکت و نقد هم‌تراز دولت نیستند. به ویژه در بحث تحزب و نهادهای صنفی حرفه ای ضعیف هستیم. سوم در نهاد دولت به معنی مجموعه نظام حکمرانی؛ در دولت تشتت و پراکندگی یا به عبارتی عدم توافق بر سر مساله مشترک وجود دارد و ضرورت وفاق درون آن پررنگ است.
چهارم در زمینه مناسبات یا روابط بین‌الملل؛ تهدیداتی که ایران امروز در نظام بین‌الملل با آن مواجه است جدی‌تر از قبل است و نیاز است در این زمینه برای بقای ایران هم نظری شکل بگیرد که جدا و فراتر از مسائل فردی و گروهی و منفعتی به آن فکر اندیشیده شود.
پنجم از نظر فرهنگی؛ گسیختگی‌ای که بین پاره‌های مختلف تشکیل‌دهنده فرهنگ ایران وجود دارد یعنی بین بخش اسلامی ایرانی، قبل از اسلام، بعد از اسلام، قبل از انقلاب، بعد از انقلاب، دوره باستانی و سپس دوره مدرن، این نیاز به یک نوع ایجاد وفاق دارد، تا بتوانیم ایران را یک منظومه هماهنگ ببینیم.
معیدفر: وفاق زمانی مطرح می‌شود که مساله ایران، محور قرار بگیرد
سخنران بعدی، سعید معیدفر جامعه‌شناس و استاد بازنشسته دانشگاه تهران بود که سخنانش را این‌گونه آغاز کرد: امروز یکی از مهمترین مسائل کشور این است که اصلاً مسائل اجتماعی ایران چیست؟ باید مسائل اجتماعی کشور احصا شود. اگر بخواهیم بر این مشکلات فائق آییم باید مشکلات و مسائل اجتماعی کشور را اولویت‌بندی کنیم. ما نتوانسته‌ایم در اولویت‌ها نه در سطح دانشگاهیان نه در سطح سیاستمداران به توافق برسیم. ما در حوزه مسائل اجتماعی و اولویت بندی آن با یکدیگر توافق نداریم.
اگر تاریخ را مطالعه کنید دلیل سقوط تمدن ساسانیان از وقتی آغاز شد که خواستند به نحوی این گشودگی را از بین ببرند و با رویکرد دیگری عمل کنند. صفویان هم بر اساس همین ایدئولوژی، نهایتاً ارتباط ایران را با دنیا قطع کردند و در نتیجه تضعیف شدند. امروز هم متاسفانه مشکل اصلی ما عدم گشودگی و عدم شناخت این جامعه و عدم توجه به مسائل اقتصادی است که ما را با دنیا درگیر کرده است.
ما نمی‌توانیم اولویت تعیین کنیم چون ایران را در سیر تاریخی آن ندیده‌ایم و استراتژی‌ای تعیین کرده‌ایم که جواب نمی‌دهد. وفاق زمانی مطرح می‌شود که مساله ایران، محور قرار بگیرد نه مساله این جناح و آن جناح. بنابراین چون مساله ایران را نادیده می‌گیریم وفاق جواب نمی‌دهد.
دلاوری: در ساحت منازعه همه چیز قربانی می‌شود و این داستان هنوز ادامه دارد
 ابوالفضل دلاوری استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان سخنران بعدی اظهار داشت: با بحث لغوی و مفهوم نمی‌توانیم به جایی برسیم، باید معنای یک واژه و زبان را در بستر و دغدغه‌ای که مطرح و به کار برده می‌شود فهمید. مساله وفاق در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری و بعد در دولت چهاردهم مطرح شد اما کجا و در چه شرایطی؟ جایی که صف‌بندی‌های عجیب و غریب تنازعی در انتخابات و البته بعد از آن شکل گرفت و به عنوان بدیلی برای یک رویکرد در سیاست تنازعی مطرح شد که در چند دهه اخیر مسلط بوده و آثار مخربی داشته است.
الان بحث موجودیت ایران مطرح است. در هم پیچیدگی سطوح داخلی و خارجی بحران‌ها و تبدیلش به مساله اساسی در داخل شکاف دولت- ملت و در خارج نزدیک شدن مخاطرات شدید امنیتی و موجودیتی به مرزهای کشور. در اینجا باید سریعاً وارد مرحله بعدی شویم. الان کاهش سطح تنش به سطح هیات حاکمه و آن هم بخش کوچکی از بلوک قدرت محدود است یعنی هنوز به سطح نیروهای سیاسی کشانده نشده است.
خود مرحله مدیریت منازعه باید آنقدر گسترش پیدا کند تا به همه عرصه‌های داخلی و خارجی کشیده شود. بعد از آن باید واردفاز دوم یعنی تحول منازعه شویم که در آن موضوعات مورد اختلاف به چیزهای مثبت تبدیل می‌شود به جای چیزهای منفی. مرحله سوم یعنی حل منازعه هم ملزومات زیادی دارد که فقط بحث سیاسی نیست و نیازمند اصلاحات همزمان و موازی در شرایط فعلی ایران است. ما در حال حاضر به گزاره‌های همزمان نیاز داریم، نه اولویت بندی. ما امکان اولویت بندی نداریم تمام مسائلمان به هم گره خورده است.
طباطبایی: وفاق برای تعادل بین سنت‌های حقوقی در ایران کارآمدی دارد
سیدحسین طباطبایی در پاسخ به این پرسش که وفاق برای پاسخ به چه مساله‌ای طرح شده است، بیان داشت دعوت می‌کنم تا از زاویه دید حقوقی و زاویه دید دانش حقوق و دانش تنظیم روابط بین اشخاص به این موضوع نگاه کنیم.
شاید بشود از دید سنت‌های حقوقی تاثیرگذار بر قوانین اساسی ایران، وفاق را پاسخی به این عدم تعادل دانست. اکنون باید هر دوی این سنت‌ها را به رسمیت شناخت. باید میان این ۲ سنت تفاهم‌سازی کرد وفاق در این حوزه می‌تواند نقش موثری ایفا کند. وفاداران هر دو سنت حقوقی تفاسیر متفاوتی از آن سنت دارند، وفاق می‌تواند، نزدیک‌ترین تفسیرها از هر دو طیف را انتخاب و میان آنها تفاهم ایجاد می‌کند. در وهله آخر اگر تفاهم‌سازی را به رسمیت شناختیم و باز هم چیزی روی زمین ماند، جز رجوع به رای اکثریت راهی وجود ندارد.
«وفاق» به دنبال ساخت آینده است
پنل پایانی و جمعبندی این همایش با حضور «محمدجواد ظریف» معاون راهبردی رئیس‌جمهور، «الیاس حضرتی» رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت، «زهرا بهروز آذر» معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور، «محمد فاضلی» جامعه شناس و استاد دانشگاه، «محمدرضا جلائی‌پور» فعال سیاسی اصلاح طلب و «کیومرث اشتریان» دبیر همایش برگزار و هر یک از سخنرانان به ارایه دیدگاه‌های خود پرداختند.
کیومرث اشتریان دبیر همایش در ابتدای این نشست تاکید کرد: باید ببینیم که هر یک از مردم ایران در مرحله نخست و در مرحله بعد دولت و حاکمیت چه وظیفه‌ای برای وفاق بر عهده دارند. مساله وفاق یا واگرایی از وفاق، مساله همه ماست و گریز ناپذیر است و همه ملت و دولت درگیر آن هستیم.
معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده به عنوان نخستین سخنران این پنل، برگزاری همایش وفاق را مثبت و آموزنده دانست و تاکید کرد: موضوع وفاق اولین بار با حضور دکتر پزشکیان وارد ادبیات سیاسی ایران شد، پیش از این نیز مفهوم آشتی ملی و گفتگوی تمدن‌ها توسط آقای خاتمی مطرح شده بود اما مساله وفاق در دیدگاه دکتر پزشکیان را از زمان همبستگی میان مسلمانان در زمان پیامبر اکرم در صدر اسلام می‌توان جستجو کرد.
زهرا بهروز آذر گفت: جنس وفاق، اتفاق‌سازی است. ما برای دو آینده، وفاق می‌کنیم یکی آینده پیش فرض و دیگری آینده خلق شده است و ما در بحث وفاق به دنبال «آینده خلق شده» هستیم.
همبستگی اجتماعی نیاز مبرم جامعه امروز ایران است
رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت به عنوان دومین سخنران ضمن تقدیر از زحمات مجموعه معاونت راهبردی رئیس جمهور، تاکید کرد: وفاق و آثار و برکات آنرا آزموده‌ایم، انقلاب اسلامی با وفاق ملی اوج گرفت و به ثمر نشست. متاسفانه با بروز اختلافات، کمی از وفاق دور شدیم، باز به صورت نسبی در زمان جنگ، با وفاق و با حضور همه اقشار به پیروزی رسیدیم. متاسفانه بعد از جنگ تفرقه‌هایی ایجاد شد اما امروز دکتر پزشکیان بازگشت به خویشتن را مطرح کردند.
الیاس حضرتی گفت: در همین چهار پنج ماه گذشته، اتفاقاتی افتاده است که شاید امکان آن در گذشته وجود نداشت. دکتر پزشکیان به دنبال حل مساله ایران است؛ سه مساله برای جامعه ایران اصل است، ابتدا حل مشکلات اقتصادی و معیشت است که لازمه آن حل مسائل بین‌المللی، حل FATF و مسائل جهانی است اما سومین که از همه مهم‌تر و فوری‌تر است همبستگی اجتماعی است. ایجاد امید و همبستگی نیاز ضروری مردم ایران برای مقاومت است.
وی افزود: مردم ایران باید احساس کنند که ایران متعلق به همه ایرانیان است، با ادامه بحث‌های وفاق به این گفتمان خواهیم رسید. وظیفه شورای اطلاع رسانی دولت است که این گفتمان را به مباحث قابل فهم در رسانه تبدیل کند و آنرا در جامعه اشاعه دهد.
جلائی‌پور: توافق‌سازی در سیاست داخلی را جدی بگیریم
محمدرضا جلائی‌پور با تاکید بر اینکه باید به سمت فهم و حل مساله حرکت کنیم، تصریح کرد: توافق‌سازی را در سیاست داخلی جدی بگیریم همانطور که در سیاست خارجی آنرا جدی گرفتیم.
فعال سیاسی اصلاح‌طلب گفت: باید از وفاق و توافق‌سازی قبح‌زدایی شود اما باید بدانیم که وفاق به تنهایی کافی نیست. وفاق یعنی هم مسالگی و همکاری برای حل مسائل کشور اما نمی‌توانیم بدون ساخت دستاورد اقتصادی و نسبت دادن آن به معیشت مردم آنرا محقق کنیم.
وی افزود: زیست پذیری پایدار ایران و حل مسائل مشترک، زمینه‌های تحقق وفاق است. باید زی نفعان رشد و توسعه ایران در سطح جهان را افزایش دهیم و به دنبال نهادهای فراگیرتر و عادلانه‌تر باشیم.
جلائی‌پور تاکید کرد: وفاق از پایین به سمت بالا ایجاد شده است، شاید بیش از ۱۰ سال است که روی وفاق کار شده باشد و ما میوه آنرا پس از ۱۰ سال برداشت می‌کنیم.
وی گفت: وفاق شرکت سهامی برای تقسیم پست‌های دولتی نیست، تقسیم رانت بین رانت خواهان نیست، نادیده گرفتن مسائل مهم نیست، توافق مطلق حول همه باورها نیست. باید بدانیم که وفاق حداکثری مقدور نیست اما وفاق حداقلی حول پایداری، بالندگی ایران و حل مسائل ملموس ممکن است.
فاضلی: باید ظرفیت حل مساله در کشور ایجاد شود
محمد فاضلی گفت: توافق یعنی اینکه به جای یکدیگر را بفرسائیم، ظرفیت حل مساله مشترک ایجاد کنیم. جوهره توافق بر شیوه جدیدی از توزیع منافع است، نمی‌شود همه منافع مربوط به گروه‌های خاص باشد و خواسته‌های گروهی دیگر همواره نادیده گرفته شود.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: آلودگی هوا، ناترازی بانک‌ها و انرژی، ناکارآمدی بهداشت و درمان، ناکارآمدی آموزش و پرورش و .. درگیری‌های امروز ماست و باید مدل جدیدی از اقتصاد سیاسی را در پیش بگیریم که مردم و حکومت یکدیگر را نفرسایند. هزینه‌های اصلاح باید به شکل متوازنی بین برخورداران و سایرین تقسیم شود. قصه و روایت جدیدی در ایران لازم است، نمی‌شود لباسی که دو سالگی تن بچه کرده‌اید در چهل سالگی هم به تن او کنید و بگویید بسیار زیباست. قصه اقتصاد جدید، قصه روایت جدیدی از اقشار، قصه روایت جدیدی از زن، قصه روایت جدید از جوان، قصه روایت جدیدی از تولید و بروکراسی و توزیع قدرت لازم است. هدف باید مدیریت غیرخشونت آمیزِ خشونت و گذار به وضعیت رضایت بخش جدیدی بدون خشونت و بدون آسیب به ایران و مردم ایران باید.
وی افزود: این قصه جدید باید روی زمین دستاورد داشته باشد، مساله واقعی ما تورم بالا، رشد اقتصادی صفر یک دهه گذشته، سرمایه‌گذاری پایین، آلودگی آب و هوا، بحران جنگلها، بحران زلزله محتمل شهر تهران و .. است، مردم و حکومت باید روی زمین واقعیت و در دنیای واقعی به مساله‌هایی فکر کنیم که روزانه مردم را می‌آزارد. توافق و وفاق یک ابزار است با ادبیات گسترده که خوشبختانه از یک فحش به یک واژه تئوریک تبدیل شده است و به شرطی که به آن پایبند باشیم.
فاضلی ادامه داد: در دنیای سیاست عمومی اگر ماهی را به موقع نگیری، فاسد می‌شود و دیگر نمی‌شود کاری کرد. زمان زیادی نداریم که مردم و حکومت جهت کشتی را به سمتی هدایت کنند که از گزند طوفان‌ها رهایی یابند.
ظریف: «مردم» اصل وفاق هستند
معاون راهبردی رئیس جمهور با تاکید بر این که مردم اصل وفاق هستند، گفت: وفاق شرکت سهامی و دولت ائتلافی نیست، بلکه به معنای شنیدن از مخالفان داخلی در دولت است اما مهم‌تر از آن شنیدن از ولی نعمتان یعنی مردم ایران است.
محمد جواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور در پنل پایانی گفت: در همایش وفاق بسیار آموختم اما یادگرفتن به معنی توافق و موافقت با آنچه می‌شنویم نیست، ما می‌شنویم، شنیدن این امکان را می‌دهد که بهترین‌ها را انتخاب کنیم، شنیدن لازمه تعقل است. باید آماده باشیم که بشنویم، صحبت‌هایی شنیدیم که با آن موافق نیستیم اما باید اجازه دهیم مخالفان ما هم سخن بگویند.
ظریف با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین گفت: آنچه اتفاق می‌افتد پست‌تر از آن چیزی است که حیوان انجام می‌دهد، این به این دلیل است که آنها خود را به دروغ قوم برتر می‌دانند.
وی افزود: اگر اجازه دهید صدای یک نفر خاموش شود، نهایتا صدای خودتان شنیده نخواهد شد. در بازی حذفی آنکه حذف می‌شود، مائیم، چه در داخل و چه در دنیا. اگر در داخل به دنبال بازی حذفی برویم، حذف خواهیم شد و اگر در دنیا به دنبال بازی حذفی برویم، در نهایت حذف خواهیم شد.
ظریف تاکید کرد: وفاق به این معنی نیست که همه مثل هم فکر کنیم، وفاق به این معنا نیست که به یکدیگر علاقه وافر داشته باشیم. اگر با زبان خوش با یکدیگر گفت وگو نکنیم پراکنده خواهیم شد، زبان خوش ضروری است اما دلیل ندارد هر حرفی که می‌زنیم را بپذیریم. داشتن دیدگاه‌های متفاوت موجب بالندگی است، جامعه تک صدایی جامعه‌ای مرده است، دنیای تک صدایی هم دنیایی مرده است. عده‌ای در دنیا به زور اسلحه می‌خواهند تک صدایی را حاکم کند، بپذیریم که آمریکا هم نتوانست در جامعه بین المللی صداهای مخالف را ساکت کند، ما هنوز هستیم، به ما فشار آمده است اما هستیم.
وی در پایان تاکید کرد: ایران بسیار قدرتمند و ثروتمند است و بزرگترین ثروت ایران مردم ایران هستند.